Tíminn - 23.06.1990, Blaðsíða 5

Laugardagur 23. júní 1990
HELGIN
15
þess sem nasistastjómin afrekaði, eins
og kona nokkur komst að orði.
V-2 eldflaugin gat borið einnar lestar
þunga sprengju af vanalegri gerð, og
kraíðist Hitler að framleiddar yrðu
2000 flaugar á mánuði, sem var fimm-
falt það magn sem hægt var að fram-
leiða. Hefði atómsprengjan verið
komin til sögu á þessum tíma, hefði
hún orðið vopnið, sem bundið hefði
enda á öll stríð. En hann varð of seinn
til þess að gera sér grein fyrir þýðingu
kjamorkuvísindanna og eldflauganna.
Nú stendur til að hreinsa til í kringum
leifamar af stöðinni og koma þar upp
upplýsingamiðstöð fyrir ferðamenn.
Og snjallir kaupsýslumenn láta ekki á
sér standa: V-þýskur kaupahéðinn var
þegar kominn á vettvang með miklar
ráðgerðir. Hann huggst koma þama
upp „friðar- garði" með eldflauga-
safrii, sovéskt flugmóðurskip úti á
sjónum og „Disneylandi", þar sem
boðið verður upp á eftirlíkingu af
geimferð! i
Bandamenn héldu tilraunum
áfram um skeið með þýsku flug-
skeytin, eftir að firiður var kominn
á. Hér er V-2 flugskeyti skotið á
loft í Cuxhaven.
Og
Ijóöin
á
skáld-
anna
tungu
í helgarblaði Tímans 9. júní
segir Kristján Jónsson frá
Snorrastöðum, að Þorsteinn Er-
lingsson hafi hjálpað Steingrími
um þessa ljóðlinu i kvæðið Vor-
hvöt. Þorsteinn sem unglingur
hafi þá verið fylgdarmaður
þeirra „skáldjöfranna“ Stein-
gríms og Matthíasar.
Það er víst meira en hálf öld síð-
an ég heyrði þessa sögu, sem
virðist vera æði lífseig. Gallinn
er bara sá, að hún er eintómur
tilbúningur. Steingrímur tók
stúdentspróf árið 1851 og fór
strax til Kaupmannahafnar i há-
skólanám. Skömmu eftir að
hann kom til Hafnar orti hann
þetta kvæði og það kom þá út i
Nýjum félagsritum. En Þor-
steinn fæddist ekki fyrr en 1858.
Ef ég man rétt, þá var Stein-
grimur 20 ár í Kaupmannahöfn
áður en hann flutti til íslands.
Einhvern tíma eftir það voru
þeir saman á ferð um Suður-
land, skáldin Steingrímur og
Matthías, en þá gat þetta kvæði
ekki komið við sögu.
Ýmsum munnmælum er oft illt
að treysta.
Stefán Sigurðsson frá Reyðará.
Vasa í nýjum húsakynnum
Síðastliðinn laugardag var opnað í
Stokkhólmi nýtt safnhús, sem geymir
hið sögufhega herskip Vasa, en það
sökk nokkru eftir að það var sjósett
árið 1628.
Nýja húsið stendur ofan við strönd-
ina á eyjunni Djurgarden og er ætlun-
in með byggingu þess að koma skip-
inu i réttnefnt sænskt, 17. aldar um-
hverfi. Innan veggja þess verður og
hægt að kynnast ferli björgunar
skipsins og varðveislu.
„Vasa er einstætt að því leyti að saga
þess varðar 17. öldina og tuttugustu
öldina og ekkert þar í milli,“ sagði
forstjóri safnsins, Klas Helmerson, í
fyrri viku er nýja byggingin var
kynnt. Skipið var dregið upp af hafs-
botni árið 1961 og var það í ótrúlega
góðu ástandi. Það hefur til þessa ver-
ið til sýnis í bráðabiigðahúsnæði,
sem var allt of þröngt, ekki síst þar
sem það laðaði að fleiri ferðamenn en
nokkuð annað í Svíþjóð, eða um 550
þúsund manns árlega.
í nýja safnhúsinu verður í fyrsta
skipti hægt að sjá allt skipið í sjón-
hendingu — allt ffá ljóninu í stafhin-
um til skrautlegs útskurðarins á
skutnum, þar sem Iíta má striðsmenn,
engla, púka og sænska skjaldarmerk-
ið með kórónum þess og ljónum.
Skipið er látið liggja við sérstaklega
gerða steinlagða bryggju í aðalsýn-
ingarsal, þar sem lýsing er lítil og lágt
hitastjg, til þess að skipið varðveitist
sem best.
Þegar skipinu var hleypt af stokkun-
um — en það er 69 metrar að lengd
— var það málað skærum litum og
skreytt með blaðgulli. En nú eru ei-
karraftamir dökkir og máðir og gljá-
andi af rotvamarefhum, sem borin
hafa verið á skrokkinn allt ffá því er
hann reis úr kafinu. Gestir geta séð
Vasa ffá sjö mismunandi sjónarhom-
um og kynnst því og samtíma þess á
níu sérsýningum. Enn em þó ekki
nema fjórar sýninganna til reiðu. A
sýningunum er m.a. greint ffá ævi
þeirra þriggja útskurðarlistamanna,
sem mest unnu við skipið, sögð saga
björgunarinnar og vinnunnar við að
endurgera innréttingar.
Innréttingamar em þó ekki sjáanleg-
ar, nema það sem grillt verður í gegn-
um fallbyssuportin.
Safhið reynir talsvert til þess að út-
skýra vegna hvers skipið sökk. M.a.
em sýndar skuggamyndir til skýring-
ar og tölvuleikir em í gangi, þar sem
menn geta spreytt sig á að sjósetja
gripinn og veðja á hvort honum
hvolfi eða ekki.
Höfnin í Stokkhólmi, eins og hún
leit út 1698, eða 60 árum eftirað
Vasa hvolfdi. Myndin gefur góða
hugmynd um aðstæður.
I raunvemleikanum sökk Vasa
vegna þess að yfirbyggingin var of
mikil - - það var of hátt og mjótt og
hlaðið fallbyssum, en með of litla
kjölfestu. Svíakonungur hafði lagt
áherslu á að sjósetningunni yrði hrað-
að og að það yrði hlaðið sem flestum
fallbyssum. Sjóliðsforinginn haíði
heldur ekki skeytt um hve prófanir,
sem gera heföi mátt, vom ófullkomn-
ar, en engin verkffæðiþekking var
fyrir hendi, svo spá mætti fyrir um
hegðun skipa á sjó. Skipasmíðar vom
list en ekki tæknigrein á þessari öld
og öll þekking byggðist á reynslunni
og fyrri mistökum. „Þama urðu slæm
mistök,“ segir Helmerson og em það
orð að sönnu.
Nýja byggingin er homhvöss og
ílöng í stíl við skipið, en jafhffamt
mjög nútímaleg. Þakið sveigir upp til
endanna, þannig að það minnir á
skipsskrokk. Koparþil - - en kopar
var eitt sinn ein mesta útflutningsvara
Svía — rísa að baki þriggja málmm-
astra með seglabúnaði. Safnið er
steinsnar ffá byggingarstað skipsins
og ekki nema nokkur hundmð metra
frá þeim stað þar sem því hvolfdi.
29. þáttur
GUNNA MÍN ER SVONA OG SVONA
í fyrsta vísnaþætti mínum birtist vísan
„Vindaþengill viti fjær“. Hún er þar sögð
eftir Jón S. Bergmann. Það er rangt. Hún er
eftir Andrés Bjömsson.
Gamlar vísur bregða oft ljósi á skoðanir og
staðreyndir sins tíma. Effirgreind vísa minn-
ir á að fyrrum vom forráðamenn ekki mjög
hressir þegar fátæklingar vom að „hlaða
niður ómegð“. Bjami er maður nefhdur,
kenndur við þurrabúðarkot á milli Litla-
Vatnshoms og Skinnþúfu i Haukadal. Hann
var kenndur við kotið og nefndur Barðs-
Bjami. Hann kvað svo:
Margt vill ganga mér í vil,
mín er frjósöm kvinna.
Hef ég lengi hugsað til
Haukdœlinga minna.
Fyrir rúmum 20 ámm gaf Bjami Böðvars-
son í Þinghóli Jóhanni G. Guðnasyni í
Vatnahjáleigu í Austur- Landeyjum vín-
flösku. Bað hann Jóhann að gæta flöskunn-
ar vel. Þegar Jóhann fór frá Bjama dvaldist
honum um stund í Kaupfélagi Rangæinga.
Bjami átti leið um og hugsaði sér gott til
glóðarinnar að gera Jóhanni grikk og tók
flöskuna úr bifreiðinni. Jóhann þóttist vita
hver valdur væri að hvarfi flöskunnar og
sendi Bjama þessa vísu:
Öll i flœkju andleg bönd,
ótugt vart má fela.
Því, sem gefur hœgri hönd,
hin er fljót að stela.
Fékk svo Jóhann flöskuna
með skilum.
Eitt sinn kom Guðmundur skáld á Sandi i
Aðaldal að Ytri-Tungu á Tjömesi. Hann var
þar spurður að því hve marga syni hann ætti.
Hann svaraði með vísu þessari:
Byrði mín og vinna vex,
verða fingur krepptir.
Eg hefi eignast syni sex,
samt eru flórir eftir.
Svo fór sem hann spáði, hann eignaðist
fjóra syni efltir þetta.
Halldóra Helgadóttir, sem lengi var hús-
freyja að Svínhóli í Miðdölum, kvað svo til
sveitunga síns, Einars Jónssonar í Neðri-
Hundadal:
Yndi glœðir alltaf þu,
aldrei hræðist glingur.
Maiga fræðir baugabrú,
bögur og kvæði syngur.
Magnús Vigfússon, bóndi á Þórólfsstöð-
um, var dag einn að vinna á Kvennabrekku.
Magnús var þá miðaldra og einhleypur eins
og hann var alla tíð. Guðrún, dóttir Sigurðar
bónda á Kvennabrekku, var heima í föður-
garði, ung og glæsileg stúlka. Hún brá á
glens við Magnús og bað hann að yrkja um
sig vísu. Þá kvað Magnús:
Gunna mín er svona og svona,
við sveina miður þægileg.
Aldrei góð húnyrði kona,
ekki hana vildi ég.
Guðmundur Amfinnsson kvað svo um
Kristínu Halldórsdóttur, seinna alþingis-
konu, þá þau vom í skóla:
Gerist mærin alveg œr,
eld í skærum hlýtur.
Þér var nœr að þoka flær,
því að hún slær og bítur.
Þegar þetta er skrifað er mikið vetrarríki
um allt land. Þess vegna er vel viðeigandi að
setja hér þessa vísu Stefáns Stefánssonar frá
Móskógum:
Þó setjist vetur völdum að
vona ég enginn kvíði.
Við erum menn að þola það,
þó að blási og hríði.
Þegar Pétur Gunnlaugsson, bóndi í Álfa-
tröðum í Hörðudal, missti konu sína, sendi
hinn kunni hagyrðingur Jón Bergmann hon-
um þessa stöku:
Aldrei hrelli huga þinn
harma fellibylui:
Haltu velli, vinur minn,
viljinn svellið mylur.
Hallgrimur Jónasson kennari fór eitt sinn
landa á milli flugleiðis. Hann kvaddi með
þessari stöku:
OJ'ar breiðum ólgu sjá,
eftir greiðum linum.
Berðu heiður Islands á
öllum leiðum þinum.
Stefán Steinsson, læknir í Búðardal, kvað
svo, að gefhu tilefhi, til félaga síns, er þeir
dvöldu við gleðskap í Atlavík:
Sú ki-aftameyja, Kristin Freyja,
kunni að teygja snagann á þér,
og nýjum peyja satt að segja
hún seint muii leigja magann á sér.
Kristmundur Jóhannesson.