Tíminn - 28.07.1990, Page 1

j
Bft ~z
„Margur af fávísum almúga hafði knurrað og illa mælt fyrir Hóladómkirkju
byggingarverki," enda voru bændur skikkaðir til að reisa hana kauplaust.
Fyrsta viðarstofan á íslandi var reist á Hólum árið
1313, en það var Auðunarstofa Auðuns biskups
rauða. Auðun hafði ætlað sér að gera kirkju af
steini á Hólum, en gafst upp á þeirri fyrirætlan, og
var það mjög miður, því miklu hefði saga íslenskr-
ar húsagerðarlistar orðið auðugri þá. Samt fór
það svo að fyrsta steinkirkjan í landinu reis á Hól-
um, þótt ekki yrði það fýrr en rúmum fjórum öldum
eftir daga Auðuns. Aðdragandinn og byggingar-
verkið allt er forvitnileg saga og verður hún nú
rakin hér og er frásögnin í megindráttum eftir
Þorkel Jóhannesson. Hóladómkirkja var annað
steinhúsið sem á íslandi reis, en hið fyrsta var
Viðeyjarstofa, sem kunnugt er. Víkur nú sögunni
til biskupstíðar Gísla Magnússonar á Hólum.
Merkasta ÍTamkvæmdin á biskups-
árum Gísla Magnússonar var smíð
dómkirkjunnar, þeirrar er enn stend-
ur á Hólum.
Eftir fráfall Halldórs biskups Brynj-
ólfssonar var húsum öllum á biskups-
setrinu skilað í hinu versta standi.
Alag, sem greiða átti, galst í misjöfn-
um aurum, sumt í lítt útgengilegum
bókaupplögum. Voru því lítil sem
engin efni fyrir höndum til þess að
endurreisa staðinn og dómkirkjuna
og vegna harðærisins var sýnt að
ekki mundi úr rakna fyrst um sinn og
horfði hér til vandræða. Var ástand
þetta fúllkunnugt stjóminni og svo
Gísla Magnússyni sjálfúm, enda
skoraðist hann svo fast undan því að
taka við biskupsdómi, er til Kaup-
mannahafnar var komið, að lengi
vetrar var fúllkomin óvissa um
hvemig þetta réðist. Ludvig Harboe,
sem jafnan'var mjög riðinn við ís-
lensk kirkjumál og átti mikinn þátt í
því að Gísli varutan kvaddur, taldi að
full vorkunn væri á því þótt Gísli
væri tregur til þess að taka við bisk-
upsdæminu og er efalaust að bæði
Harboe og kirkjustjómarráðið urðu
að heita honum afdráttarlausu fúll-
tingi til þess að reisa staðinn úr rúst-
um áður en hann játaðist undir þann
vanda að takast biskupsembættið á
hendur.
Nóg af fallegum,
rauðum sandsteini
Þegar Gísli biskup kom að Hólum
haustið 1755 var aðkoman líkust til
öllu verri en hann hafði þó vænst.
Dómkirkjan var fom orðin, reist á ár-
unum 1625-1627 og þótt hún væri af
sumum talin nokkuð stæðileg enn,
var fúllkomið álitamál hvort það
myndi borga sig að kosta til hennar
mikilli aðgerð og dýrri. íbúð biskups-
ins sjálfs var alls kostar óviðunandi.
En við þetta varð hann að una hinn
fyrsta vetur, í þeirri von að kirkju-
stjómarráðið sæi ráð til þess að bæta
úr vandræðum þessum.
í febrúar 1756 tók Harboe biskup
sæti í kirkjustjómarráðinu og ekki
löngu síðar tók ráðið að velta þvi fyr-
ir sér með hveiju móti unnt myndi að
endurreisa staðinn á Hólum og þá
fyrst og fremst sjálfa dómkirkjuna.
Var loks til ráðs tekið að biðja kon-
ung að skipa svo fyrir að gjalda
skyldi eða gefa af hverri kirkju í Dan-
mörku og Noregi 2 mörk til bygging-
ar dómkirkjunni á Hólum. Myndi á
þann hátt fást um 500 rd. Var þetta að'
ráði gert og svo til ætlast að fé þetta
yrði handbært vorið 1757. Var bisk-
upi tilkynnt um þetta með bréfi 18.
maí 1756. Um haustið ritaði Magnús
amtmaður Gíslason kirkjustjómar-
ráðinu skýrslu um þetta mál. Aætlaði
hann að ný dómkirkja úr timbri
myndi kostarúml. 2161 rd.,en efhún
væri gerð úr steini myndi hún verða
nokkru ódýrari, 1709 rd., því að á
Hólum væri nóg af fallegum rauðum
sandsteini nærtækt. Má kalla áætlun
amtmanns í skritnara lagi. En kirkju-
stjómarráðinu leist vel á þetta og
féllst á að kirkjan yrði af steini ger.
Fékk það síðan generalmajor de
Thurah, hinn fræga húsameistara
konungs, til þess að gera uppdrætti
Hóladómkirfcja þótU hiö veglegasta hús og er enn.