Tíminn - 18.08.1990, Blaðsíða 2

10
HELGIN
Laugardagur 18. ágúst 1990
HEILSUVERNDARSTÖÐ
REYKJAVÍKUR
BARÓNSSTlG 47
HEILSUVERNDARSTÖÐ
REYKJAVÍKUR
óskar eftir að ráða eftirtalið starfsfólk:
Sálfræðing
í 50% starf, sem ætlað er að þjóna barna-
deild Heilsuverndarstöðvarinnar og heilsu-
gæslustöðvum í Reykjavík.
Upplýsingar veitir Halldór Hansen, yfirlæknir
barnadeildar, í síma 22400 alla virka daga.
Sjúkraliða
í 50% starf, vegna heimahjúkrunar við
HEILSUGÆSLUSTÖÐ ÁRBÆJAR, Hraun-
bæ 102, Reykjavík.
Upplýsingar veitir hjúkrunarforstjóri í síma
671500 fyrir hádegi alla virka daga.
Umsóknum skal skila til skrifstofu Heilsu-
verndarstöðvar Reykjavíkur, fyrir kl. 16.00,
mánudaginn 27. ágúst 1990.
j|| Útboð
innkaupastofnun Reykjavíkurborgar, f.h. byggingadeildar borgar-
verkfræðings, óskar eftir tilboðum i viðbyggingar við geymsluhús
og verkstæði i Árbæjarsafni. Viðbyggingarnar eru úr timbri og
stáli.
Flatarmál verkstæðisbyggingar: 108 fm.
Flatarmál geymsluhúss: 134 fm.
Útboðsgögn verða afhent á skrifstofu vorri, Fríkirkjuvegi 3,
Reykjavík, frá og með þriöjudeginum 21. ágúst 1990, gegn kr.
15.000,- skilatryggingu.
Tilboðin verða opnuð á sama staö þriðjudaginn 4. september
1990 kl. 11.00.
INNKAUPASTOFNUN REYKJAVIKURBORGAR
Frikirkjuvegi 3 - Simi 25800
HRARIK
RAFMAGNSVEmjR RÍKISINS
Rafmagnsveitur ríkisins óska að ráða verk-
stjóra með aðsetri á Hvolsvelli.
Rafvirkjamenntun áskilin.
Umsóknir er tilgreini menntun og fyrri störf
sendist til Rafmagnsveitna ríkisins fyrir 30. ág-
úst nk.
Rafmagnsveitur ríkisins,
Dufþaksbraut 12,
860 HVOLSVELLI
^^PÓSTUROG SÍMI
Laus störf bréfbera:
Kópavogur- upplýsingar veitir stöðvarstjóri í
síma 91-41225.
Hafríarfjörður - upplýsingar veitir stöðvar-
stjóri í síma 91-50933.
Holtaskóli, Keflavík
Kennara vantar næsta skólaár. Kennslu-
greinar: Líffræði, stærðfræði, sérkennsla.
Upplýsingar gefur skólastjóri í síma 92-
15597.
Skólastjóri.
VÆTTATAL
geir þá bóndanum í Merki og kvað
draumvísur þess efnis að prestur hætti
við.“
Stuttu síðar kemur í handritinu að
langafa Grettis sterka, landnámsmann-
inum Ásmundi í Vatnsdal. Sá góði
maður trylltist í elli sinni og gekk í Ás-
mundargnúp milli Vatnsdals og Viði-
dals. Vopn og herklæði festi hann i
hamar í gnúpnum og skyldi sá einn ná
þeim sem ekki léti skirast og ælist ekki
á öðru en kaplamjólk og hrossakjöti
fyrstu tólf aldursár sin. Ásmundur
þessi gerðist ásamt Jörundi í Jörundar-
felli vemdarvættur og ármaður Vatns-
dals.
Annars Ásmundar er einnig getið en
sá var sonur draugs og mennskrar
stúlku. Eins huggulega og það nú
hljómar, eða hitt þó heldur, gerðist
hann prestur í Norðfirði. Enda varð að
reka Ásmund í gegn þegar hann skyldi
útdeila altarissakramenti í fyrsta sinn,
ella hefði kirkjan sokkið með öllu
fólkinu. Ekkert sást eftir af presti nema
messuklæðin og sjö blóðdropar.
Hjónadjöfull, móri,
puttalingur og
fleira merkisfólk
Ef við bregðum okkur aðeins aftar í
handritið komum við að Geirmundum.
Fyrstan ber þar að nefna Geirmund-
arstaðadraug. Honum hefúr verið
lýst sem meðalháum grannlegum
strák, hoknum í göngu. Geirmundar-
staðadraugurinn var á ferð um miðja
18. öld og sagði sjálfúr að Jón Bjama-
son, prestur í Skarðsþingum í Dala-
sýslu, hefði vakið sig upp til áreitingar
við sóknarfólkið.
Það mætti halda að fólki fyrr á öldum
hafi verið töluvert uppsigað við presta
ef dæma má af fjölda draugasagna sem
klerkamir tengjast á einn eða annan
hátt. En hvað sem því líður ónáðaði
þessi draugur menn lóluvert, svifti af
fólki rúmfotunum og drap nokkrar
skepnur á Geirmundarstöðum og
Manheimum.
íslenskar vættir em ekki allsendis
lausar við hjónadjöfla úr sínum röðum.
Mun einn Móranna meðal annars hafa
verið fenginn til að spilla á milli hjóna.
Segir sagan að á Geirmundarstöðum í
Skagafirði hafi hugir hjóna ekki farið
saman. Annar maður spillti á milli
þeirra og magnaði fjanda í mórauðu
hundslíki. Mun þar vera kominn Geir-
mundarstaðamóri sem lagði trýnið
upp á rúmið milli hjónanna og geisp-
aði ólundarlega. Fóm þá hjónin ævin-
lega að rífast þar til öldmð kona sagði
konunni til. Tók hún þá að vægja til
við bónda sinn og Móri hætti að sjást.
Ekki em allar vættimar upprunnar í
fymdinni því nokkrar þeirra sem getið
er komu fyrst ffam á tuttugustu öld-
inni. Þannig er sagt að haustið 1911
eða 1912 hafi fólk af tveimur bæjum í
Geirþjófsfirði séð einkennileg spor og
hvitar klessur í fjörunni. Sporin virtust
helst eftir tvífætta skepnu og vom
teiknuð upp en klessumar sýndust vera
saurindi. Himdar á bæjunum urðu
mjög trylltir um sama leyti og er haft
fyrir satt að því hafi valdið Geirþjófs-
fjarðardýrið.
Annar ófognuður á þessari öld er
nefhdur Geithálsdraugur. Kringum
1930 dó piltur er Jón hét snögglega á
Geithálsi í Mosfellssveit. Var mikill
reykur eftir hann svo að hann sást bæði
heima á Geithálsi og á veginum í
grennd við Rauðavatn. Hann var lot-
inn í herðum með enska húfú og dró
hana nokkuð langt niður á ennið. Jón
þessi tók sér stundum far með bíl og
kom í heimsókn að Miðdal. Sem sagt
ekki taka upp puttaferðalanga með
enska húfú á þessari leið.
Mannætur og aörar
öllu fframúrstefnu-
legri skessur
Skessur skipa veglegan sess f vætta-
talinu. Áður en við vindum okkur yfir
f næsta bókstaf verður að minnast á
eina heldur óskemmtilega að nafúi
Gellivör. Sú bjó í Staðarfjalli suður frá
Desjarmýri i Borgarfirði eystra. Hún
eignaðist bam og þurfti að útvega því
nýtt mannakjöt á hveijum jólum.
Gellivör drap þvi bónda og húskarl á
bænum Hvoli, en um hin þriðju jól
hjálpaði álfkona ekkju bóndans að
komast undan og deyddi skessubamið.
Ónnur heldur framúrstefnulegri
skessa sleit sambúð við bónda sinn og
hitti hann síðar öðm hveiju við sil-
ungsveiðar. Þessi var Hrefna kona
Bergþórs í Bláfelli. Henni þótti
óskemmtilegt útsýni þar á bæ eftir að
land kristnaðist en Bergþór vildi ekki
flytjast búferlum. Þau hjónin skildu
því að borði og sæng og Hrefúa tók sér
bólfestu í Hrefnubúðum norðan Hvít-
árvatns.
Sumir bergbúa hafa helst unnið sér
það til frægðar að hafa verið almenni-
legir við mannfólkið eins og Hreggn-
asi jötunn í samnefndu fjalli fyrir
norðan Rauðkúlu vestan í Ljósufjöll-
um. Eftir kristnitöku hættu tröll að
ganga nær byggð en fram á fjallsbrún-
ir en Hieggnasi hélt áfram að eiga góð
skipti við bónda að nafni Ásgrímur á
Svelgsá í Helgafellssveit Skaut jötun-
inn meðal annars skjólshúsi yfir bónd-
ann og fjölskyldu hans á meðan
Svartidauði gekk hér á landi.
Skýringa á ýmsum ömefúum og nátt-
úmfyrirbrigðum má leita í þjóðsögun-
um, burtséð fiá því hvaða trúnað við
síðan leggjum í þær skýringar. Ef við
höldum aðeins lengra áfram með bók-
stafinn H í vættatalinu komum við að
tröllkonunni Hremmsu eða
Hremmu. Um hana segir að prestur á
leið að þjónusta kerlingu austur í Ör-
æfúm hafi mætt tröllkonu á gijóthrygg
sem var umlukinn mýmm. Tröllkonan
kom neðan fra sjó og hafði bjamdýr á
baki en hvalkálf í fyrir. Fylgdarmaður
prests hné dauður niður fyrir augna-
ráði hennar en klerkur hélt uppi sam-
ræðum við hana uns dagur rann í
austri. Varð skessan þá að steini ásamt
bjamdýrinu og hvalkálfinum og em
Undir stíganum í gamla Skarðs-
bænum var Skottu skammtaður
matur því hún hafði verið vakin
upp kvik. Myndin af bænum á
Skarði er ein þeirra sem koma til
með að birtast í vættatalinu.
þessi þrir steinar uppi á Hremmsuhálsi
sem annars er ekkert annað en smá-
möl.
Argur biöill og
staöföst Hrúga
Líklega má draga nokkum lærdóm af
örlögum söguhetja þjóðsagnanna. Það
er allavega ems fallegt að fara finlega í
það að bíta af sér biðlana miðað við
söguna af Hringsdalsdraugnum.
Segir sagan að um eða eftir miðja 18.
öld hafi festarmaður heimasætunnar í
Hringsdal við Amarfjörð eitt srnn
komið í heimsókn á bæinn. Mærin dró
af honum sokkaplöggin en bauð svo
við sárum á fótum mannsins að hún
sagði honum upp. Unnustinn fyrrver-
andi heitaðist við hana og sendi henni
draug í líki strákhnokka sem angraði
hana og fleiri heimilismenn, einkum
þá sem bám fólki mat í öskum. Kunn-
áttumaður setti drauginn loks niður f
gamla landamerkjaþúfú á Hringsdals-
hfygg-
I annarri gerð sögunnar er draugurinn
fra síðustu árum séra Páls Bjömssonar
í Selárdal og biðlinum var umsvifa-
laust hafúað.
Aðra drauga hefúr ekki reynst eins
auðvelt að kveða niður og hafa þeir
jafnvel fylgt afkomendum þeúra sem
upphaflega stóð til að hrella. Hrúga er
ein þeirra en hún er þannig komin til
sögunnar að hjá séra Þorsteini Jóns-
syni á Dvergasteini á Seyðisfirði var
seint á 18. öld stúlka að nafni Þuriður
og kölluð Stássa. Hélt prestur mikið
upp á stúlkuna en hún dró sig saman
við Svein Skúlason ffá Kleppjáms-
stöðum. Prestur sendi Sveini því digr-
an og lágvaxinn kvendraug sem var
kallaður Hrúga. Hún fylgdi siðan
Sveini og Þuriði á Seljamýri og síðar
afkomendum þeirra. Þessi draugur
hlaut seinna meir nafnið Bárðar-
staða-Hrúga.
Hjálparkokkar
Irtla mannsins
Einstaka vættir starfa einvörðungu
mannfólkinu til góðs. Þá er yfirleitt um
að ræða finlegri verur eins og huldu-
fólk þó jötnar geri stöku sinnum góða
hluti eins og áður hefúr verið minnst á.
Ein þessara heilladisa er nefnd í
vættatalinu undir nafúinu Hulda. Þar
segir Huldu vera draumkonu sem birt-
ist Halldóru Guðlaugsdóttur í Tjamar-
húsum á Akranesi og bað hana að gefa
sér bót fyrir skóinn sinn. 1 staðinn
bauðst hún til að taka fyrir hana lag.
Halldóra lét bamið sem hún gekk með
heita Hulda. Varð stúlkan sönghneigð
og hefúr sungið bæði í útvarp og kirkju
á Akranesi.
Huldufólkið hefúr sömuleiðis, erns
og fleiri, gripið i taumana til hjálpar