Tíminn - 14.09.1990, Blaðsíða 7

Föstudagur 14. september 1990
Tíminn 7
Þórarinn Þórarinsson:
19. nóvember
Það erengan veginn ólíklegur spádómur að 19. nóvember nk.
eigi eftir að verða stór dagur í sögu Evrópu, en þann dag á að
hefjast í París fundur leiðtoga 23 Evrópuríkja, Bandaríkjanna
og Kanada, eða samtals 25 ríkja. Þetta eru ríkin sem stóðu á
sínum tíma að Helsinkisáttmálanum svonefnda. Líklegt er tal-
ið að fyrír þennan fund bætist Albanir í hópinn, en Albanía var
eina Evrópuríkið, sem ekki tók þátt í ráðstefnunni í Helsinki.
Tilgangur fundarins er að undirrita
samning um takmörkun hefðbund-
inna vopna. Fulltrúar þessara ríkja
hafa unnið að undirbúningi siíks
samnings í Vínarborg síðan í mars
1989 og er enn mikið verk eftir, ef
því á að vera lokið fyrir fúndinn í
París 19. nóvember. I júní tókst að
ná mikilvægum áfanga eða sam-
komulagi um tölu skriðdreka og
annarra vopnaðra farartækja, sem
rikin mega hafa, en eftir var að ná
samkomulagi um tölu flugvéla. Þá
strandaði á þvi að Bandaríkin vildu
ekki aðeins ná til flugvéla flughers-
ins, heldur einnig þeirra flugvéla
sjóhersins sem hefðu stuðning af
flugvöllum. Rússar vildu þá láta
takmörkunina einnig ná til flug-
vélamóðurskipa, en því höfnuðu
Bandaríkjamenn. Síðan hefúr verið
þóf um þetta atriði og stóð þannig
þegar fúlltrúamir tóku sér stutt fri.
Þeir komu svo aftur saman til loka-
fúndar í Vín 28. ágúst. Þá var að
mati sérffæðinga búið að ná sam-
komulagi um þriðjung af texta
samningsins og helming þess hluta
hans sem fjallar um eftirlit með því
að samningurinn verði haldinn.
Sennilegt þykir að fúndur forseta
Bandaríkjanna og Sovétrikjanna í
Helsinki 9. þ.m. hafi greitt fyrir því
að samningurinn verði tilbúinn til
undirskriftar á áætluðum tíma.
Miklar vonir eru bundnar við
þennan fúnd og er því ekki síst spáð
að hann geti orðið stórt skref í átt til
sameiningar Evrópu, sem er marg-
klofm. Vestur-Evrópa er klofin í tvö
bandalög, EB og EFTA, en Austur-
Evrópa er sundruð í mörg ríki eftir
að Varsjárbandalagið leið að mestu
undir lok. Veruleg hætta er á að rík-
in tólf, sem mynda EB, lokist innan
tollmúrs, sem taki við því hlutverki
Berlínarmúrsins að halda Evrópu
sundraðri. Líklegt virðist að EFTA
klofni og leiti sum ríki þess inn fyr-
ir tollmúr EB.
Fundurinn í París 19. nóvember
gæti breytt þessari öfúgþróun. Með
honum verður sennilega stigið
fyrsta stóra skrefið til að sameina
öll Evrópuríki ásamt Bandaríkjun-
um og Kanada í eitt bandalag um
öryggismál, en þetta bandalag gæti
leitt Evrópusamvinnu á mörgum
öðrum sviðum. Það gæti haft í fíjr
með sér að tollmúrar EB hryndu
innan ekki langs tíma og álfan öll
ásamt Bandaríkjunum og Kanada
yrði eitt friverslunarsvæði. Hér yrði
ekki um nýtt ríki að ræða, heldur
bandalag margra ríkja fijálslega
tengt saman.
í dag er þetta aðeins draumsýn, en
sé dregin ályktun af þeim miklu og
öru breytingum sem orðið hafa í
Evrópu síðustu árin er hún ekki
ósennileg.
Það veitir henni sennileika að
samkomulag virðist orðið um að
Bandaríkin, Þýskaland, Frakkland
og fleiri ríki veiti Sovétrikjunum og
fleiri ríkjum í Austur-Evrópu efna-
hagslega hjálp til að tryggja um-
bætur í anda perestroíku.
Síðan fyrsta Helsmkiráðstefnan
var haldin hafa verið haldnar
nokkrar ráðstefnur í framhaldi af
Fundurinn í París 19.
nóvember gæti breytt
þessari öfugþróun. Með
honum verður senni-
iega stigið fyrsta stóra
skrefið til að sameina
öll Evrópuríki ásamt
Bandaríkjunum og Kan-
ada í eitt bandalag um
öryggismál, en þetta
bandalag gæti leitt Evr-
ópusamvinnu á mörg-
um öðrum sviðum. Það
gæti haft í för með sér
að tollmúrar EB hryndu
innan ekki langs tíma
og álfan öll ásamt
Bandaríkjunum og Kan-
ada yrði eitt fríverslun-
arsvæði. Hér yrði ekki
um nýtt ríki að ræða,
heldur bandalag margra
ríkja frjálslega
tengt saman.
henni og fjallað um ýmis sérmál,
sem rædd voru á henni. Seinasta
slík ráðstefna var nýlega haldin í
Kaupmannahöfh og var viðfangs-
efni hennar að ræða um mannrétt-
indi. Þessari ráðstefnu lauk með
samkomulagi um stefnuskrá, sem
hefúr verið nefnd af sumum þátt-
takendum ffelsisskrá Evrópu.
Markmið hennar er að tiyggja ekki
aðeins ffelsi og réttindi einstaklinga
og félagasamtaka þeirra, heldur
einnig ffelsi og réttindi þjóða og
þjóðarbrota. Hún er i augum þess-
ara manna góður grundvöllur fyrir
samvinnu margra þjóða og þjóðem-
ishópa.
Ef vel tækist til um ffamkvæmdina
ætti draumur um sameinaða og
fijálsa Evrópu að geta ræst.
Fundur þjóðarleiðtoga ffá 25 rikj-
um Evrópu og Norður-Ameríku,
sem á að koma saman 19. nóvem-
ber, getur gefið nokkrar vísbend-
ingar um það hvort draumur um
bandalag þessara þjóða eigi eftir að
rætast.
En margt getur átt eftir að gerast
ffam að 19. nóvember, sem gæti
breytt þeim spám, sem margir telja
nú sennilegar. Það getur t.d. breytt
miklu, hvaða tíðindi verða á og við
Persaflóa ffam að þeim tíma.
aðbftgð-
SS.’
. .Lv.vúSbaö
*Trítf£.'5-íi
ekki uppfy'llf S eft, stoln-
Það sem í vantaði
Tímanum lánaðist ekki að koma
grein Jóns Sigurðssonar rektors á
prent i heilu lagi i gær.
Greinin birtist á 7. síðu undir fyrir-
sögninni „Áffam - ekki aftur á bak.“
Þar leggur höfúndur til ferskar hug-
myndir til endurskipulagningar og
nýsköpunar samvinnuhnreyfmgar-
innar sem umræðugnindvöll þeirra
mikilsverðu mála. í kaflanum um
arð, sem er þriðji kafli greinarinnar,
féll niður málsgrein í prentun og
verður kaflinn og reyndar greinin öll
heldur endaslepp jyrir vikið.
Eru greinarhöftmdur og lesendur
beðnir velvirðingar á mistökunum,
en hér verður gerð tilraun til að
prenta kaflann um arð eins og höf-
undur gekk ffá honum.
3. Arður reiknaður á
tvennan hátt
Ávöxtun hlutafjár eða stofnfjár skal
annaðhvort miðast við verðtryggingu
að hámarki eða aðeins lága almenna
bankavexti umffam það. Allur arður
umftam þetta er reiknaður sam-
kvæmt viðskiptahlut við félagið en
ekki samkvæmt eignarhlutnum sjálf-
um.
En samvinnufélagi ber engin skylda
til að hafa aðrar hömlur á meðferð
eiganda á eignarhlut og ákvæði nú-
gildandi íslenskra laga um takmörk á
fijálsræði við ráðstöfún stofúsjóðs-
eigna eru óviðkomandi samvinnu-
reglum. Þó er óhjákvæmilegt að hafa
ákvæði um sölu eignarhlutar t.d. til
kaupanda sem ekki uppfyllir skilyrði
til inngöngu og er þá eðlilegt að hafa
ákvæði um sölu eignarhlutar t.d. til
kaupanda sem ekki uppfyllir skilyrði
til inngöngu og er þá eðlilegt að hlut-
ur eða stofnsjóðseign breytist í
skuldabréf eða „áhættuséreign“ eða
verði greidd út; sama getur átt við ef
félagsmaður gengur úr félaginu.
Fyllilega er heimilt að gera ráð fyrir
að félagsmenn og aðrir félagsaðilar
eða aðrir yfirleitt geti lagt ffam við-
bótarhlut, keypt ný hlutabréf eða
stofnbréf. Aðalatriðið er að tengsl
eignarhlutar við vald og arð eru ekki
hin sömu sem í venjulegu hlutafélagi.
Viðbótarhlutur getur haft forgang um
arð að vissu marki en honum fylgir
ekki aukið atkvæði.
Rétt er að nefna að bankavextir um-
ffam verðtryggingu eru hreint ekki
svo lítil ávöxtun miðað við íslenskar
aðstæður. Mörg dæmi eru þess er-
lendis í samvinnustarfi að þessi skil
ávöxtunar á eignarhlut annars vegar
og á viðskiptahlut hins vegar séu
ekki í þessum þröngu skorðum, t.d.
ef um samstarfsfyrirtæki, dótturfyrir-
tæki eða rekstrardeildir er að ræða og
móðurfyrirtæki fylgir síðan sam-
vinnureglum í meðferð þess arðs sem
því heimtist. Og til eru blönduð fé-
lagsform sem gera ráð fyrir að sam-
hliða sé fylgt venjulegri hlutafélags-
reglu að hluta og samvinnureglu að
hluta og er hlutafé eða stofhfé þá
skipt eftir því hvers konar ákvæði
eiga við um hvom hlutann; íslensk
ákvæði um samlagsfélög eða sam-
lagshlutafélög gætu m.a. átt við um
þetta.
Reglan um takmörkun á ávöxtun
eignarhlutar á jafht við um gmnn-
samvinnufélag sem samvinnusam-
band en í samstarfsfélagi við aðra að-
ila verður að taka tillit til óska sam-
starfsfélaganna.
ÚR VIÐSKIPTALÍFINU
Vatnstumamir í Kúvæt

Hefja bankar
í Delaware
trygginga-
starfsemi?
I maí 1990 heimilaði þing Delaware í
Bandaríkjunum bönlaim trygginga-
starfsemi, en ffam til þess gátu þeir
aðeins selt tryggingar í tengslum við
veðlán. Vænst er að ýmsir stórir
bankar færi sér þá heimild í nyt, svo
sem Citicorp og Chase Manhattan,
sem báðir hafa útibú í Delaware, en
gefa út greiðslukort, gild um öll
Bandaríkin. Aftur á móti hafa ýmsir
vátryggingaaðilar heitið á seðlabank-
ann að meina stómm bönkum trygg-
ingastarfsemi. Seðlabankinn hefúr
enn ekki tekið af skarið. Um það
sagði Economist 14. júlí 1990 „Eftir
þvi sem markaðurinn máir út tilbúnar
skorður á milli fjármálalegra þjón-
ustugreina í Bandaríkjunum tekur hin
reglubundna skipan að sýnast úr sér
gengin og illa í stakk búin.“
Vinnsla vatns úr sjó í
Kúvæt
Kúvæt er ekki aðeins þekkt fyrir ol-
fulindir, heldur lika fyrir vinnslu
vatns úr sjó. Og vatnstumar em
þekktustu kennileiti fúrstadæmisins.
Hófst vatnsvinnslan skömmu eftir
1950. Vatnið er unnið í sex vinnslu-
stöðvum sem standa við raforkuver.
Hin stærsta þeirra er við Doha West
raforkuverið (2.400 megawött).
Vinnslan hefst á hreinsun sjávardýra,
þara og óhreininda úr aðdældum sjó.
Síðan fer sjórinn um lofttæmda
geima þar sem sjóðheit gufa ffá raf-
orkuverunum leikur um hann, uns
saltið í honum leggst til. Alkaliefnum
er lokst bætt við hið tæra unna vatn.
Vmnslustöðvamar sex geta unnið
allt að 250 milljónum gallona (4,55 1)
á dag, en miðlungsdagsneysla í Kú-
væt er 118 milljónir gallona. Vinnsl-
an er sögð kosta 2 Kúvætdinera á
þúsund gallon.
Stígandi