Tíminn - 22.09.1990, Blaðsíða 3

Laugardagur 22. september 1990
HELGIN
11
kona Símonar Dalaskálds. Hún „var
björt í ásjónu, enda bleytti hún
stundum þurrkuhom í mjólk og
strauk því svo yfir andlitið; hafði trú
á því, að það héldi hörundinu björtu
og hreinu.“ Þetta var um 1900 og
viðbúið að islenskar konur hafi þá
almennt verið búnar að leggja þenn-
an sið niður.
Keytan hafði
mýkjandi og
græðandi áhrif
Annar siður var hins vegar lífseig-
ari, en hann var sá að þvo hár úr
keytu. Slíkt var alvanalegt alla 19.
öld, ekki aðeins vegna þess að verið
væri að spara sápu, heldur einnig
vegna þess að slíkt þótti gera hárið
blæfallegt og vel hreint. Það gat líka
haft sínar slæmu afleiðingar ef
menn trássuðu keytuþvottinn. Ólína
Jónasdóttir (f. 1885) segir frúna á
bænum Kúskerpi hafa talið það
boða hverjum þeim ógæfu sem ekki
þvoði höfúðið úr stækri keytu úti í
fjósi á fostudaginn langa. Keytan
var best sem elst og þótti hún meðal
annars hafa mýkjandi og græðandi
áhrif. Það var kannski þess vegna
sem karlamir í Reykjavík og eflaust
víðar migu gjaman á hendur sínar á
síðari hluta 19. aldar. Ekki fannst
öllum það geðslegt og i þeim hópi
var Þorkell Bjamason. Hann hryllti
við þeirri sögu að um 1840 hafi
klerkur nokkur dregið ffam koppinn
að morgni og þvegið sér upp úr
hlandi. Segir hann að slíkt hafi tæp-
ast getað verið almennur siður með-
al presta um það leyti. Þó er hann al-
veg fus að viðurkenna þá staðreynd
að hreinlæti þjóðarinnar hafi ekki
verið upp á marga fiska og sé það
jafhvel ekki enn um 1892. Hann
segir þó svo það ár:
Það er gleðilegt, að sjá það,
hversu þrifiiaði fer einlægt fram,
og er það ljósasti votturinn, hversu
margfalt meira er nú keypt af sápu
en um miðja öldina. Nú munu
fæstir af yngra fólkinu, sem nokk-
uð vilja að manni vera, sem ekki
þvoi sjer og greiði daglega, að
minnsta kosti að kvöldinu, þegar
vinnunni er lokið. Að koma
óhreinn og með hárið allt í snepl-
um á mannamót, þykir nú flestum
hin mesta vanvirða, og sjaldan
sjást menn nú borða, sízt ungt fólk,
með mjög óhreinum höndum.
Böð talin draga
úr hinni aigengu
taugaveiklun kvenna
Þessi lýsing sýnir greinilega fram-
for frá því sem áður var, en eitthvað
virðast íslendingar enn hafa þráast
við að baða sig. Þorkeli finnst þann-
ig sem landsmenn mættu að ósekju
vera iðnari við að stunda vatns- og
sjóböð. Helst telur hann unga drengi
busla eitthvað í þeim laugum sem þá
voru komnar til sögunnar, ungar
stúlkur komu hins vegar ekki nálægt
slíku. Aðstaðan var slæm og varla
hefur þótt tilhlýðilegt að konur væru
að striplast út og suður. Það voru þó
ýmsir sem töldu brýna nauðsyn á
því að konur hæfu böð og sjóböð af
kappi og töldu að slíkt myndi reyn-
ast þeim allra meina bót, þar sem
það kynni að „draga úr hinni al-
gengu taugaveiklun kvenna, gigt og
tannpínu, sem kvelur þær svo marg-
ar.“ Höfundur þessara orða hvetur
konur líka eindregið til að búa sér
böð eða jafnvel sundlaugar heima
við ef þær treysti sér ekki til að að
stunda opinberar laugar. Slíkar ráð-
leggingar hafa nú líklega verið flest-
um fulldýrar í framkvæmd. Lausnin
var frekar fólgin í því að laugar
landsins hefðu sérstaka kvennatíma,
eins og til dæmis var í laug Mosfell-
inga árið 1895. Þá var líka komið
baðhús í Reykjavík að Aðalstræti 9.
Þar gátu menn þvegið allan líkam-
ann í ró og næði fyrir luktum dyrum
í baðkerum, sem á þeim tíma hlýtur
að hafa verið mikill munaður. Voru
baðkerin í baðhúsinu fjögur talsins
og hreint ágæt að mati þýska ferða-
mannsins Bemard Kahle sem kom
hér árið 1897. Honum leist þau
hrein og þrifaleg, en eitthvað henti
Magnús Stephensen, dómsstjóri í Viðey, taldi að ung böm hefðu gott af því að baða sig í köldu vatn. Magn
ús mælti árið 1822 með því að ungböm yrðu böðuð daglega upp úr ísköldu vatni.
Snorra Sturiusyni þótti gott að
liggja í baði daglangt Síðar lagð-
ist sá siður að baða sig nær al-
geriega niður. Á19. öld fóru ýms-
ir menn að benda á að rétt væri
að endurvekja þennan gamla sið.
hann gaman að notkun íslendinga á
slíkum gripum. Þannig segir hann
þá sögu að á hótelinu sem hann
dvaldist á hafi aðeins verið eitt bað-
ker. Það hafi jú verið notað til baða,
en jafnframt sem gestarúm í hallæri!
Heldur virðist þetta nú ótrúleg saga,
enda virðast baðker þessa tíma ekki
í stærra lagi, eiginlega nokkurs kon-
ar stórir balar. En stærð þeirra hefur
náttúrlega verið upp og niður eins
og annað, og eflaust hafa einhverjir
átt stór baðker. Þeir hafa hins vegar
verið fáir, enda jafnkostulegir gripir
ekki á hvers manns færi langt fram á
20. öld.
Úr BA-ritgerð Unnar Bjarkar
Lárusdóttur „ Ymislegt um hrein-
lœti ogþrifnað á Islandi á 19. öld".
KÆLISKÁPAR
FRYSTISKÁPAR
0G
MARGT
FLEIRA
ELDAVELAR
0G
0FNAR
UPPÞVOTTAVÉLAR
ÞV0TTAVÉLAR
ÞURRKARAR
KAUPFELOGIN
UM LAND ALLT

SAMBANDSINS
HÓLTAGÖRÐUM SÍMI 68 55 50
VID MIKLAGARÐ
aukne cht
ÞÝSK GÆÐATÆKIÁ GÓDU VERÐI