Tíminn - 29.09.1990, Blaðsíða 2

10
HELGIN
Laugardagur 29. september 1990
I
Auglýsing um
veitingu leyfis
til áætlunar-
flugs innanlands
Samkvæmt auglýsingu um veitingu leyfa til áætl-
unarflugs innanlands nr. 523/1989, lið lla, gildir
sérleyfið Reykjavík-Húsavík-Reykjavík til 31. des-
ember 1990 og breytist þá í leyfi til almenns
áætlunarflugs (án sérleyfis) til 31. desember 1997.
Samgönguráðherra mun, samkvæmt heimild í VII.
kafla laga nr. 34 21. maí 1964 um loftferðir og
reglugerð um flugrekstur, nr. 381/1989 sbr. 580/
1989 og 279/1990, veita leyfi til ofangreinds
áætlunarflugs með farþega, vörur og póst fyrir
tímabilið 1. janúar 1991 til 31. desember 1997.
Ráðuneytið lýsir hér með eftir umsóknum flugrek-
enda um leyfi til áætlunarflugs á téðri flugleið. í
umsókninni skal greina, auk nafns flugrekanda og
heimilisfangs:
• mat umsækjanda á flutningsþörf á viðkomandi
flugleið,
• drög að áætlun á viðkomandi leið,
• önnur atriði sem umsækjandi telur skipta máli.
Umsóknum, skv. ofanrituðu, skal skila til sam-
gönguráðuneytisins eigi síðar en 25. október
1990.
Samgönguráðuneytið, 27. september 1990
Byggðastofnun
Bátur til sölu
Byggðastofnun auglýsir til sölu Vesturlax BA-79
sem er 5 brl. dekkaður bátur smíðaður úr trefja-
plasti árið 1987. í bátnum er 52 KW Ford
Mermaid vél.
Upplýsingar um bátinn veitir Páll Jónsson,
Byggðastofnun í Reykjavík, í síma 91-605400
eða 99-6600 (Gjaldfrítt).
MENNTAMÁLARÁÐUNEYTIÐ
Réttindaveitingar
í rafveituvirkjun
Með reglugerð nr. 102/1990 um löggiltar iðngreinar, náms-
samninga, sveinspróf og meistararéttindi var rafveituvirkjun
löggilt sem iðngrein.
Þeir sem hafa unnið við dreifikerfi rafveitna geta sótt um
réttindi í iðninni. Umsóknareyðublöð ásamt upplýsingum fást
hjá Menntamálaráðuneytinu, sími 609500, Rafiðnaðarsam-
bandi íslands, sími 681433, og Sambandi íslenskra raf-
veitna, sími 621250.
Umsóknir sendist:
Menntamálaráðuneytið,
Sölvhólsgötu 4,
150 Reykjavík.
Menntamálaráðuneytið
III
1 S V BORGARVERKFRÆÐINGURINN í REYKJAVÍK
^ Skúlatúni 2,105 Reykjavík, sími 91-18000
Útboð
Verkefnisstjórn Ráðhúss Reykjavíkur óskar eftir
tilboðum í efnisútvegun á „JATOBA“ parketti,
smíðaviði og viðarspæni til notkunar í Ráðhúsi
Reykjavíkur.
Útboðsgögn fást afhent á skrifstofu borgarverk-
fræðings, Skúlatúni 2, 3. hæð, gegn kr. 10.000,-
skilatryggingu.
SONJA
byltingarmenn. Sonja geymdi vopn
handa þeim í kistu og starfaði sem
sendiboði á ferli um haettuleg stræti
borgarinnar. Hún kynntist Sorge
sem kvennaflagara og drykkjurút, en
„mjög aðlaðandi og myndarlegum".
Hún segist ekki hafa verið í tygjum
við hann, „þótt ég viti ekki hvað
gerst hefði, ef hann hefði gefið mér
undir fótinn'1.
„Ég dáði hann eins og skólastúlka
dáir kennarann, hreifst af gáfum
hans og útliti.“
Þegar sonur hennar Michael (Mi-
cha) fæddist f febrúar 1931, sá hún
að Sorge brosti dapurlega yfir vögg-
unni og sagði: „Hvemig ætli ævi
hans muni nú verða?“
Sorge gaf henni dulnefnið „Sonia“.
Þau voru samvistum í tvö ár og var
það námstími hennar í samsærislist-
inni. f desember 1932, þegar Sonia
var með „ógurlega leiðinlegt heim-
boð“, hringdi síminn. Hún hafði ætl-
að að hitta Sorge þennan dag, en gat
ekki komist.
En nú var hann að kveðja. Hann
varð að fara frá Shanghai um kvöld-
ið. Sonia var ráðalaus. Gestimir biðu
í næsta herbergi og hún átti bágt
með að hafa stjóm á sér.
„Fyrst þá varð mér ljóst hve ég var
nátengd honum. Mér leið skelfilega."
Hún sá Sorge aldrei framar. „Það
næsta sem ég heyrði af honum var
eftir stríðið, þegar ég opnaði tímarit
og sá að Richard hafði verið hengdur
af Japönum sem njósnari."
Á ferð og flugi
Eftir brottför Sorge var Sonia köll-
uð til Rússlands til þjálfunar. Hún
vissi að þetta gat þýtt íok hjónabands
hennar og miklar fjarvistir frá Mi-
cha. Að ganga í leyniþjónustu Rauða
hersins var hið sama og sverja eið
um hlýðni og fátækt, eins og í
klausturreglu, en hún kveðst ekki
hafa hikað.
Sonia fór frá Shanghai 1934 og hélt
um Rússland til Tékkóslóvakíu. Þar
skildi hún Micha eftir hjá foreldrum
Rolf, svo hann mundi ekki læra rúss-
nesku og verða óafvitandi til þess að
koma upp um hana síðar. Eftir þjálf-
un í Moskvu þar sem hún lærði dul-
mál, Morsestafrófið og gerð sprengi-
efna var hún send til Mansjúríu, en
þar skyldi hún aðstoða skæruliða í
viðureigninni við Japani.
Næsta verkefni var Pólland - njósn-
ir gegn Þýskalandi nasismans - og
var hún þá í mikilli hættu að verða
gripin af Gestapo. 1937 sneri hún til
Moskvu og þar var hún gerð að höf-
uðsmanni og veitt orða Rauða fán-
ans, sem er æðsta viðurkenning
Rauða hersins. Enn geymir hún litla
málmmerkið sem orðunni íylgdi í
skrifborðsskúffu.
Árið eftir hélt hún til Sviss og veitti
þar njósnahring gegn Þýskalandi
forstöðu. Hún leigði sér lítið hús við
Genfarvatnið og réð Englending í
þjónustu sína, en hann hafði barist í
Alþjóðlegu herdeildinni á Spáni.
Nafri hans var Len Burton.
Til Englands
Að tillögu manna í Moskva giftist
Sonia Len árið 1940 í því skyni að fá
breskt vegabréf. í hennar augum var
hjónabandið aðeins leið til að auð-
velda sér störfin. í hans augum var
um að ræða ást við fyrstu sýn. Hún
var mjög vel vaxin og hafði sérlega
fallega fótleggi. Þau hafa verið sam-
vistum í fimmtíu ár.
Foreldrar Sonju höfðu flúið til Eng-
lands árið 1934 ásamt fjórum systr-
um hennar. Bróðir hennar og kona
hans höfðu farið á eftir 1935. Faðir
hennar var framúrskarandi lýðfræð-
ingur og hafði fengið starf við Hag-
fræðiskólann í London. Nú gat hún
sameinast þeim.
Sonia yfirgaf Len um sinn, til þess
að vinna með öðrum útsendara er-
lendis. Fór hún í bíl um þvert Frakk-
Oailu tfts IRat!
iffiVEALEÍJ for the first tiiM...lww
BritninJi SIIV catchff íor njiyjmg
WKS afecisai of warfcn>g for the KOB
MI5 CHIEF WAS
RUSSIAN SPY
SUSPECT
hy CluqwMW PÍwher
iplSSí (

Grunurínn um svik Hollis vakti
óguríegt uppnám í Bretlandi.
Var hann á snærum Soniu?
land stríðsáranna með þau Micha
níu ára og Ninu fimm ára, en hana
hafði hún eignast með enn einum
útsendara Sovétríkjanna í Póllandi.
„Ferðin um Spán var ákaflega falleg,"
segir hún, „tunglsljós og syfjuleg, lítil
þorp.“ í Lissabon biðu þau í þrjár vik-
ur um jólaleytið eftir að skipalest færi
til Liverpool. Stórfenglegasti tíminn í
ævi Soniu var í vændum.
Foreldrar Soniu höfðu verið flutt til
Oxford. Þangað fór hún til þeirra og
var nú þægilega nærri höftiðstöðv-
um M15, sem fluttar höfðu verið til
Blenheimhallar og Keble College.
Árið 1942 hafði hún flutt í kofa á lóð
stórhýsis eins við Woodstock Road,
en þarbjó Neville Laski dómari. Son-
ia setti upp langt loftnet utan við
kofann, sem hún notaði við skeyta-
sendingar til Moskvu.
Klaus Fuchs
Klaus Fuchs var þýskur eðlisfræð-
ingur, sem gerst hafði félagi í
Kommúnistaflokknum áður en
hann kom til Bretlands veturinn
1933-1934. Þegar stríðið braust út
var hann fangelsaður sem maður af
þjóðerni óvinarins. En 1941 var
hann látinn Iaus og látinn ganga í
þjónustu Rudolfs Peierls prófessors,
sem stjómaði áætlun Breta um að
hanna og smíða atómsprengju. Þeg-
ar Fuchs vissi hvað til stóð lét hann
Rússa þegar vita af því.
Sonia hitti Fuchs íyrst á vegamót-
um nærri Banbury. Hún var á reið-
hjóli. Þau gengu hönd í hönd niður
ástarstíg staðarins. „Hann var ákaf-
lega viðkvæmur og gáfaður, var með
gleraugu og ekki hraustlegur. Hárið
var tekið að þynnast, en hann var
mjög góðmannlegur." Þau ræddu
um stjórnmál og leikhús og gengu út
á engi þar sem fjöldi kúa var á beit.
Þar leituðu þau að stað til þess að fela
leyniskjöl. Þau rákust á tré „þar sem
ekki varð séð til þeirra úr neinni átt“
og grófu holu með berum höndun-
um. „Það hefði virst skrýtið að ferð-
ast með skóflu á reiðhjóli."
Þau héldu áfram að hittast mánað-
arlega fram til 1943, en þá beið í hol-
unni „stór blá bók, sem var um 300
síður". í henni voru „svo margar
efnafræði- eða eðlisfræðiformúlur
að þetta var eins og egypskt letur fyr-
ir mér... Mér datt ekki í hug að þetta
varðaði atómsprengjuna, því ég vissi
ekkert af henni. En ég sá að þetta
hlaut að vera mikilvægt."
Þegar í stað var haft samband við
Simon Kremer, sem var fulltrúi GRU
í London á stríðsárunum. Hún hitti
Kremer um sjö mílur vestan við mót
A40 og A34 veganna, sem eru norðan
Oxford. Bláu bókina og öll hennar
leyndarmál faldi hún í kodda í bama-
stól, sem var aftan við hnakkinn á
reiðhjólinu.
„Ég fór út í skóginn, skildi reiðhjól-
ið þar eftir og hélt út á aðalveginn,
horfði til hægri og vinstri og gætti
fyllstu varúðar. Þá fór ég inn í bílinn
og fékk honum bókina. Við vorum
saman í fimm mínútur og mér var
mikið létt þegar ég hélt heim og vissi
að ég bar ekki ábyrgð á bókinni leng-
ur.“ Innan sólarhrings voru afritin af
bókinni um gerð atómsprengjunnar
á valdi Stalíns.
En Sonja leggur áherslu á að hún
starfaði að fleiru en að koma upp-
skriftinni að atómsprengjunni í
hendur Rússum. Frá 1941 safnaði
hún pólitískum og hemaðarlegum
upplýsingum úr öllum áttum - frá
stjórnvöldum og almannaþjónustu,
hernum og loks höfuðstöðvum
Bandamanna.
Hún segir að þetta hafi meðfram
verið fölskyldumálefrii. Bróðir henn-
ar, Jurgen, umgekkst John Strachey,
fyrrum kommúnista og þingmann
Verkamannaflokksins, en hann var
foringi í Flugmálaráðuneytinu, þar
sem sprengjuárásir vom skipulagð-
ar. Hann varð neyslumálaráðherra
eftir stríðið í stjóm Attlees. Faðir
hennar umgekkst Sir Stanford
Cripps. Hann hafði verið sendiherra í
Moskvu frá 1940-1942, en varð ráð-
herra flugvélasmíða fram til 1945.
Sonia segir að Cripps hafi masað um
viðhorf stjórnarinnar til gangs stríðs-
ins. Þar á meðal gat hann um að að-
stoð við Sovétríkin mundi verða til
einskis, því þýski herinn mundi
renna í gegn um Rússland, „eins og
hnífur í gegn um srnjör". Þetta fór
rétta boðleið til Moskvu. Spádómur
Cripps um skjótan ósigur Rússa var
talinn svo mikilsverð vísbending um
álit Churchills að hún fékk persónu-
leg þakkarskilaboð frá yfírmanni
upplýsingaþjónustu Rauða hersins.
Grunsemdir vakna
Sonia segir að sér hafí verið skipað
að hætta störfum árið 1947, vegna
hættu á að hún yrði handtekin.
Komið hafði verið upp um hana af
Allan Foote, fyrrum félaga
í njósnahringnum er hún stjómaði í
Sviss. Hann hafði barist á Spáni, eins
og Len. Þegar hann sá fjölda njósn-
ara tekna af lífi í hreinsunum Stalíns
eftir seinna stríðið, flúði hann frá
Sovétríkjunum til Bretlands. Hann
ljóstraði upp um njósnastarfsemi
sína og nefndi þau Soniu og Len sem
njósnara.
Vegna þessa komu nú tveir menn
frá M15 heim til Soniu 1947. Annar
þeirra var WiIIiam Skardon, sem síð-
ar tók þátt í yfirheyrslunum yfír
Fuchs, þegar þessi atómvísinda-
njósnari hafði verið handtekinn. Þeir
kváðust vita um starfsemi hennar í
Sviss, en ákærðu hana ekki um
njósnir í Bretlandi. Þess í stað buðu
þeir henni að starfa með sér.
„Þeir spurðu hvað ég hefði aðhafst í
Sviss. Ég sagðist hafa verið tryggur,
breskur borgari eftir að ég fluttist til
Bretlands. En liðið væri liðið og ekki
meira um það.“
Engin eftirmál urðu vegna þessa, og
er það undarlegt. Hafði Skardon
raunvemlega haft uppi á sendiboða
Fuchs og misst af honum? Sonia
kveðst hafa tilkynnt Moskvu að hún
Tveir dularfullir menn: Hollis, yfirmaður M15
og Richard Sorge, meistaranjósnarínn mikli.