Tíminn - 16.10.1990, Blaðsíða 9

Götubörnum og utangarðsunglingum hefur fjölgað mikið. Svo virðist sem
ð neiti að trúa því:
jólamat á aðfangadagskvöld
Götubörn og utangarðsunglingar eru vandi
sem í mörgum tilfellum virðist ekki viður-
kennt að sé til staðar í þjóðfélaginu. Stað-
reyndin er hins vegar sú að fjöldi utan-
garðsunglinga hefur farið vaxandi á undan-
förnum árum. Hildur Biering, starfsmaður
Útideildarinnar, sagði í samtali við Tímann
að það væri ekki spurning að þetta vanda-
mál hefði aukist mikið á síðustu árum. Hún
hefði byrjað að vinna hjá útideildinni 1978
og fjöldi þeirra unglinga á aldrinum 15-20
ára, sem hefðu hvergi höfði að halla, hefði
aukist mikið á þeim tíma.
Aðspurð sagði Hildur að fjöldi þeirra væri
nokkuð breytilegur. Oft kæmust þessir
krakkar inn í húsnæði tímabundið, en
venjulega misstu þau húsnæðið eftir nokk-
urn tíma. Hildur sagði að ósköp lítið væri
hægt að gera í málum þessara krakka.
Krakkarnir væru komnir út í mikla neyslu
á áfengi og fíkniefnum og virtust oft ekki
hafa áhuga á að taka sig á eða gera neitt í
sínum málum. Vímuefnin gerðu þau sljó og
sinnulaus um eigin afdrif. Uppgjöfin væri
orðin mikil, fangelsið biði hinum megin við
hornið og mat þessara unglinga væri að
ástæðulaust væri að gera eitthvað í eigin
málum. Þau væru hvort eð væri komin of-
an í skítinn.
Hildur sagði að þessir krakkar kæmu úr
alls kyns umhverfi. Sums staðar væri heim-
ili þeirra hreinlega ekki til lengur, annars
staðar væri mikið ósamkomulag inni á
heimilunum og sums staðar hefði þeim
hreinlega verið hent út. Ekki væri nein ein
ástæða fyrir því að unglingar færu á götuna
og ástæðurnar næstum því jafn margar og
börnin eru mörg.
Margir trúa ekki
að ástandið sé orðið svona
slæmt
Hildur sagði að starfssvið starfsmanna
Útideildar væri að þekkja kerfið og vita
hvert ætti að vísa unglingunum og reyna að
finna einhverjar lausnir fyrir þá. Hún sagði
að það væri oft á tíðum erfitt að finna
lausnir á einstökum vandamálum. Aðspurð
um það hvort þjóðfélagið gæti gert eitthvað
fyrir þessi börn, sagðist Hildur ekki trúa
öðru en að það ætti að vera hægt að gera
eitthvað meira. Ef ekkert væri gert værum
við þar með að sætta okkur við ástandið.
Það sem helst vantaði væri viðurkenning á
því að ástandið væri jafn slæmt og það er.
Mjög margir fullyrði að þetta sé ekki til á fs-
landi. Til dæmis hefði hún farið með einn
skjólstæðing þeirra á opinberan stað og
hann var spurður þar hvar hann byggi.
Hann sagði að hann byggi hvergi, sem var
laukrétt. Starfsmaðurinn, sem talaði við
hann, sagði við hann: „Vertu ekki með þetta
kjaftæði" og neitaði að trúa að hann ætti
hvergi heima.
Aðspurð sagði Hildur að það væru ekki
margir staðir sem þessir unglingar gætu
leitað eftir aðstoð. Unglingadeild Félags-
málastofnunar, Útideildin og Rauðakross-
húsið væru helstu staðirnir, en það væru
allt skammtímalausnir. Hildur sagði að ald-
urshópurinn frá fimmtán, sextán ára og
fram að tvítugu væri mjög afskiptur. Ung-
lingaheimilin væru fyrir unglinga upp að
16 ára, en nú fyrst væri að fara í gang vímu-
efnadeild, þar sem pláss yrði fyrir þennan
aldurshóp. Fram að því hefur Rauðakross-
húsið verið eini staðurinn þar sem þessi
hópur gat komið. Þar væri ekki um með-
ferð við fíkniefnaneyslu að ræða, en mörg
þessara ungmenna væru sokkin það djúpt
að byrja þyrfti á að senda þau í meðferð áð-
ur en nokkuð annað væri hægt að gera.
Margir þessara unglinga hafa ekki getað
notfært sér þá aðstoð, sem nú er boðið upp
á, vegna þess hversu djúpt þau eru sokkin í
neyslu eiturlyfja.
Margir koma í ævintýraleit
til Reykjavíkur
Rauðakrosshúsið tók til starfa 14. desem-
ber 1985. Upphaflega átti það að vera at-
hvarf fyrir unga fíkniefnaneytendur, en eft-
ir u.þ.b. 6 mánaða starf var ákveðið að taka
á móti öllum sem áttu í verulegum erfið-
leikum, án tillits til neyslumynsturs þeirra.
í bæklingi um Rauðakrosshúsið segir að
það sé heimili og athvarf fyrir ungt fólk sem
er 18 ára og yngra. Til þeirra geti þeir leitað
sem ekki eigi í önnur hús að venda. Þar er
einnig starfrækt símaþjónusta og þar sem
hægt er að spjalla við starfsmenn án þess að
segja til nafns. Þá er þar einnig starfrækt
ráðgjafarþjónusta fyrir börn, unglinga og
aðstandendur þeirra.
Hans Henttinen, forstöðumaður Rauða-
krosshússins, sagði að þeir þekktu 10-15
krakka undir 18 ára aldri sem væru algjör-
lega á götunni. Hans sagði að það, sem
margir af þessum útigangskrökkum ættu
sameiginlegt, væri vímuefnaneysla af ein-
hverju tagi, hvort svo sem það væru for-
eldrar eða þeir sjálfir sem ættu í hlut.
Venjulega væri um mjög mikla neyslu að
ræða. Hans sagði að meirihlutinn væri af
höfuðborgarsvæðinu, en það færðist í auk-
ana að krakkar utan af landi kæmu til
Reykjavíkur. Þeir hefðu flestir hætt í
grunnskóla í áttunda, níunda eða tíunda
bekk og hefðu engan áhuga á námi. Krakk-
ar utan af landi kæmu oft til Reykjavíkur í
ævintýraleit og gerðu engar ráðstafanir til
að fá vinnu eða húsnæði. Þeir kæmu í hálf-
gerðu rugli og haldi að það sé æðislega
gaman að djamma og djúsa í Reykjavík. Eft-
ir nokkrar vikur séu þau sokkin talsvert
djúpt í neyslunni og geri sér þá grein fyrir
að þetta er ekki eins spennandi og þau
héldu. Fæst hafi þó áhuga á að snúa aftur
heim. Sem dæmi mætti taka stelpu, sem
kom utan af landi þegar hún var 17 ára.
Hún ætlaði upphaflega að fara að vinna og
til að byrja með fékk hún að búa hjá vinum
eða ættingjum. Síðan kynntist hún nætur-
lífinu í Reykjavík og leiddist fljótlega út í
mikla vímuefnaneyslu. Skömmu síðar tap-
aði hún húsnæðinu, sem hún var í, og var á
götunni. Eftir það fór hún á flakk og hélt sig
með ákveðnum hópi sem var í mikilli vímu-
efnaneyslu. Hans sagði að hún hefði leitað
til þeirra þegar hún var í niðursveiflu, og
þau hafi verið tilbúin til að gera allt sem í
þeirra valdi stóð til að hjálpa henni: Útvega
henni húsnæði, koma henni heim til sín,
koma henni í skóla, hjálpa henni til að fá
vinnu og þar fram eftir götunum. Götulífið
og vímuefnaneyslan væri hins vegar meira
spennandi og hún væri ekki tilbúin til þess
að leggja það á hilluna. Hans sagði að það
kæmi honum ekki á óvart, ef hún leitaði
aftur til þeirra eftir 12 til 18 mánuði, þegar
alvarlegri einkenni neyslunnar tækju að
segja til sín og hún gerði sér grein fyrir
hversu djúpt hún væri sokkin.
Hans sagði að eftir þessum krökkum að
dæma væri það minnsta mál í heimi að
verða sér úti um vímuefni eins lengi og þau
ættu til peninga eða eitthvað til vöruskipta.
Þó að það sé ekki til hefðbundið vændi á ís-
landi, eins og við þekkjum það í kvikmynd-
unum, þá hafi sumar stelpur leiðst út í að
vingast við eldri menn gegn því að fá áfengi
og önnur vímuefni í staðinn.
Upplausn í fjölskyldum
algeng meðal skjólstæðinga
Rauðakrosshússins
Hans sagði að þeir krakkar, sem leituðu til
þeirra, kæmu úr öllu geirum þjóðfélagsins.
Hins vegar hefðu þau ákveðnar vísbending-
ar sem þau gætu ekki horft framhjá, eins og
t.d. það að einungis fjórðungur þeirra sem
kæmi til þeirra hefur alist upp hjá báðum
kynforeldrum. 75% prósent alast því upp í
fjölskyldum sem hafa sundrast á einhvern
hátt, upplausn sé í fjölskyldunni sem hljóti
að hafa sín áhrif á krakkana.
Aðspurður um ástæður þessa, sagði Hans
að það væru mörg atriði sem mættu betur
fara í þjóðfélaginu. Hins vegar væru nokkur
stór og veigamikil atriði sem væri mikil-
vægt að tekið yrði á fyrr en síðar, t.d. staða
fjölskyldunnar í samfélaginu í dag. „Engin
fjölskylda kæmist af með eina fyrirvinnu á
þessum meðallaunum. Báðir foreldrarnir
neyðast til að vinna úti, neyðast til að setja
mikinn hluta af sínum tekjum í húsnæðis-
Eftir
Stefán
Eiríksson
kaup og allt svona streð og strit á foreldrum
hlýtur að hafa einhver áhrif á heimilislífið
og aðstæður barnanna. Einnig er margt
sem betur mætti fara í skólakerfinu. Að
ekki skuli vera einsetinn skóli hér á íslandi
fínnst mér afar dapurleg staðreynd og að
allir krakkar skuli ekki fá máltíðir í skólum
finnst mér jafn dapurlegt."
Hans sagði að það væru tvær starfsstéttir,
fóstrur og kennarar, sem væru í bestu að-
stöðunni til að sjá fýrir hvaða krakkar það
væru, sem gætu lent undir í þjóðfélaginu
síðar meir. Það væri hægt að sjá ótal ein-
kenni hjá börnum sem gæfu vísbendingar
um aðstæður þeirra. Til dæmis þegar þau
væru svefnlaus, vannærð eða illa þrifin.
Fóstrur og kennarar væru í bestu aðstöð-
unni til að benda á slíka einstaklinga, svo
hægt væri að stöðva ógæfuferlið. Yfirvöld
geri hins vegar þessum starfsstéttum ekki
kleift að sinna þessu hlutverki nægilega vel.
Kennarar séu t.d. með 28-30 nemendur í
bekk hjá sér og hafi eina og hálfa mínútu
per haus í kennslustund. Þó er kennurum
ætlað að framkvæma marga hluti og sinna
mörgum þáttum í uppeldi barnanna, sem
ættu að eiga heima inni á heimilunum.
Samkvæmt aðalnámsskrá grunnskóla er
hlutverk kennara að fræða og upplýsa nem-
endur sína um ótal þætti, s.s. reykingar,
vímuefnaneyslu, ofbeldi og kynlíf. Á hinn
bóginn er skólunum sniðinn mjög þröngur
stakkur til að sinna þessum málum, t.d.
með tímafjölda í töflu,“ sagði Hans.
Hans sagði að skólakerfið sinnti alls ekki
þörfum allra í þjóðfélaginu. Hann þekkti
dæmi um einstæða móður með tvö börn,
sem flutti til Reykjavíkur utan af landi. Hún
hefði óskað eftir sérkennslu fyrir bæði
börnin, sem voru mjög illa stödd námslega
og félagslega. Hún fékk neitun frá skólan-
um og var ástæðan sú að hann væri búinn
með sérkennslukvótann. Skólinn sinnir þvf
ekki sérþörfum þessara barna.
Sum böm komast
ekki í mat
á aðfangadagskvöld
Blaðamaður Tímans leit við í Rauðakross-
húsinu eitt föstudagskvöld og hitti þar fyrir
Unni Halldórsdóttur, kennara og starfs-
mann Rauðakrosshússins, en hún hefur
unnið þar síðan 1987. Hún sagði að styrkur
Rauðakrosshússins lægi fyrst og fremst í
því að þar væri opið allan sólarhringinn og
þar væri ekki sagt við einhvern, sem væri í
vandræðum: „Komdu eða hringdu á morg-
un“, því krakki sem væri í vandræðum gæti
ekki beðið. Unnur sagði að um síðustu jól
hefðu verið þrjú ungmenni hjá þeim í mat á
aðfangadagskvöld. Hún sagði að áður en
hún hóf störf í Rauðakrosshúsinu, hefði
hún vitað ýmislegt um unglinga og vanda-
mál þeirra, en að einhverjir unglingar
fengju ekki mat á aðfangadagskvöld, því
hefði hún ekki trúað að óreyndu.
Eins og áður sagði fer fram margvísleg
starfsemi í Rauðakrosshúsinu. í nýlegum
bæklingi, sem kynnir starfsemi þess, er
ungt fólk sem vantar aðstoð hvatt til að
leita til þeirra, ef það á í erfiðleikum eða
hefur áhyggjur út af einhverju. Unglingar
þurfa ekki að vera heimilislausir eða djúpt
sokknir í vímuefnaneyslu til að leita þang-
að. Ef þig vantar einhvern fullorðinn til að
ráðfæra þig við, ef þér er strítt í skólanum,
ef félagar þínir skilja þig útundan, ef þér
líður illa vegna feimni, ef þú vilt ræða við-
kvæm mál sem þú þorir ekki að ræða við
aðra, ef þig vantar upplýsingar um getnað-
arvarnir, kynsjúkdóma, blæðingar, þungun
eða fóstureyðingu, ef þú nærð engu sam-
bandi við foreldra þína, ef þú hefur þurft að
þola ofbeldi heima hjá þér, ef þú hefur orð-
ið fyrir kynferðislegri áreitni eða ofbeldi, ef
þú ert að gefast upp á drykkjuskap og
óreglu heima hjá þér, ef þú hefur ekki leng-
ur stjórn á áfengisneyslu þinni eða notkun
annarra vímugjafa, ef þú ert á götunni eða
átt ekki í nein hús að venda, þá gæti starfs-
fólk Rauðakrosshússins komið að góðum
notum.
Hægt er að hafa samband í síma 91-
622266 eða koma að Tjarnargötu 35, því
ungu fólki á ekki að þurfa að líða illa.
—SE
Gotubom og utangarðsunglingar eru vandamál sem sífellt er að aukast. Helmilislausir unglingar eru nær alllr í mikilli vímuefnaneyslu og segja kunnugir að það só minnsta mál í heimi
að verða sér úti um ffkniefni. Timamynd: stefán e.
8 Tíminn
Þriðjudagur 16. október 1990
Þriðjudagur 16. október 1990
Tíminn 9