Tíminn - 20.10.1990, Blaðsíða 9

8 Tíminn Laugardagur 20. október 1990
Laugardagur 20. október 1990
Tíminn 17
Jóhannes Nordal, stjórnarformaður Landsvirkjunar,
segir hugsanlegt að stofnað verði sérstakt fyrirtæki um orkusölu til Atlantsáls:
Erfið ákvörðun framundan
Jóhannes Nordal seðlabankastjóri hefur staðið í ströngu síðustu vikur og mánuði.
Hann hefur sem stjórnarformaður Landsvirkjunar og formaður ráðgjafanefndar iðn-
aðarráðuneytisins í stóriðjumálum, átt í erfiðum og flóknum samningaviðræðum við
fulltrúa Atlantsáls fyrirtækjanna um byggingu nýs álvers á íslandi. Tíminn ræðir í dag
við Jóhannes um raforkusamninginn, efnahagsleg áhrif álvers á íslandi og fleira.
Hann var fyrst spurður hvort hann liti á samþykkt stjómar Landsvirkjunar frá 11.
október síðastliðinn sem gagntýni á hann persónulega. í samþykktinni er málsmeð-
ferð iðnaðarráðherra í álmálinu gagnrýnd.
„Ég lít svo á að þessi stjómarsamþykkt
beinist ekki gegn mínum afskiptum af þessu
máli. Páll Pétursson, einn af stjónarmönn-
unum í Landsvirkjun sem greiddu þessari
tillögu atkvæði, hefur gert grein fyrir sínum
skoðunum á málinu í Tímanum fyrir nokkr-
um dögum. Ég held að það sé best að vísa til
þess að því er varðar afstöðu þeirra manna
sem að ályktuninni stóðu.“
Sfjóm Landsvirkjunar stendur frammi fyr-
ir erfiðri ákvörðun
í þessari grein sem þú vísar til nefndi Páll
að æskilegt hefði verði að stjóm Landsvirkj-
unar hefði komið að samningunum með
beinum hætti. Hefur stjóm Landsvirkjunar
fengið að fylgjast nægilega vel með samn-
ingsgerðinni?
„Stjómin hefur að sjálfsögðu fengið upplýs-
ingar um framgang þessara samninga. Hins
vegar er ljóst að samningunum er ekki enn-
þá lokið og stjóm Landsvirkjunar verður að
taka lokaafstöðu til samninganna. Þeir verða
að lokum á hennar ábyrgð þó að það þurfi að
vísu einnig samþykki ríkisstjórnarinnar fyrir
þeirri niðurstöðu.
Ég held að þegar menn ræða um afstöðu
Landsvirkjunar í þessu máli og undrast að
stjórn Landsvirkjunar telji sig þurfa allvem-
legan tíma til þess að ræða málið og kanna
það frá öllum hliðum, geri þeir sér ekki allt-
af grein fyrir þvf að raforkusamningurinn er
langstærsta atriðið í þessum heildarsamn-
ingi. Það er einmitt vegna þeirra kjara á
orku sem hér bjóðast sem álfyrirtæki hafa
áhuga á að koma hingað og byggja hér verk-
smiðju. Þannig að við stöndum í alþjóðlegri
samkeppni, eins og um útflutningsfyrirtæki
væri að ræða, við aðra staði í heiminum sem
bjóða hagkvæma orku til álbræðslu. Þar að
auki er ljóst að aðrir íslenskir aðilar þurfa
ekki að leggja í neina teljandi fjárfestingu
vegna þessa máls. Það er eingöngu Lands-
virkjun sem þarf að taka á sig mjög miklar
fjárhagslegar skuldbindingar til þess að
hrinda þessu máli í framkvæmd. í skatta-
málum er það bara spurning fyrir ríkið hvað
háa skatta menn fá. Ríkið mun ekki þurfa að
leggja fram neitt fé til þess að afla þessara
tekna. Á móti þeim tekjum sem Landsvirkj-
un fær þarf fyrirtækið hins vegar að leggja í
tugmilljarða fjárfestingu og þess vegna er
augljóst mál að fyrir stjóm Landsvirkjunar,
sem að lokum ber ábyrgð á rekstri og af-
komu fyrirtækisins, er hér um að ræða
miklu vandasamari ákvörðun heldur en fyrir
ýmsa aðra sem að þessu máli koma.“
Á hvaða stigi em þessir samningar núna?
Tálað hefur verið um að allar meginlínur
samninganna liggi fyrir. Þýðir það að atrið-
um eins og afsláttartímanum, tengingu við
heimsmarkaðsverð á áli og sjálfu raforku-
verðinu verði ekki breytt úr þessu?
„Það liggur fyrir grundvöllur að samningi
varðandi ýmsa mikilvæga þætti í málinu.
Hins vegar em nokkrir veigamiklir þættir
ennþá óleysti^ þar á meðal er ekki búið að
ganga frá endúrskoðunarákvæði sem tengist
að sjálfsögðú mjög vemlega ákvörðun um
raforkuverð. Það á eftir að ganga frá ýmsum
tæknilegum atriðum varðandi orkuafhend-
ingu og þess háttar. Þá er eftir að ganga frá
ákvæðum varðandi ábyrgðir sem Lands-
virkjun fær fyrir því að staðið sé við samn-
ingana, sérstaklega þá skuldbindingu fyrir-
tækjanna að greiða fyrir orkuna hvort sem
hún er notuð eða ekki, en það skiptir að
sjálfsögðu meginmáli varðandi þá áhættu
sem tekin er.
Það verður að segjast um samninga eins og
þessa að þó að smám saman komist menn að
samkomulagsgrundvelli varðandi einstaka
þætti er engu atriði endanlega lokað fyrr en
samningurinn er fullgerður. Þetta er hluti af
heild og á meðan einhverjir veigamiklir
þættir í heildinni em enn ófullgerðir má
segja að samningurinn sé allur ennþá op-
inn.“
Þeir sem hafa gagnrýnt fyrirliggjandi
samningsdrög hafa sagt að samningamenn
verði að reyna að gera betur og komast
lengra með raforkuverðið og fleiri atriði
samningsins. Telur þú að þið komist eitt-
hvað lengra?
„Ég á eins og gefur að skilja erfitt með að tjá
mig um það. Ég held að við séum komnir
mjög nálægt því sem við getum fengið í
þessum samningum. En meðan samningar
em ekki búnir vil ég ekki opinberlega halda
fram neinu um það hvar við að lokum end-
um.“
Samningsstaða okkar nú er
sterkari en fyrir 25 árum
Heldur þú að þessi samningur eigi eftir að
verða jafnumdeildur og ísalsamningurinn?
„Samningamir sem gerðir vom við ísal fyr-
ir aldarflórðungi vom ekki aðeins umdeildir
þegar þeir vom gerðir, heldur hefur verið
deilt um þá æ síðan. Ég held að þessir samn-
ingar séu að ýmsu leyti hagstæðari heldur
en ísalsamningarnir, enda samningsstaða
okkar orðin mun sterkari. Við emm núna
með sterkt raforkukerfi, en þegar fyrri
samningarnir vom gerðir var uppbygging
þess að hefjast. Eftir þessi 25 ár er þó ljóst að
ísalsamningurinn hefur reynst Landsvirkj-
un hagstæður. Samningurinn er búinn að
greiða niður nær alla þá fjárfestingu sem
lagt var í vegna álversins í Straumsvík. Þar
að auki hefur hann skilað miklum öðmm
tekjum í þjóðarbúið. Ekki fyrr en eftir 25 ár
getum við svarað með vissu spumingunni,
hvernig þessi samningur hefur reynst. Menn
verða líka að gera sér grein fyrir að það er
enginn atvinnurekstur til sem er ekki að
einhverju leyti háður áhættu. Þar er um að
ræða markaðsáhættu, áhættu vegna tækni-
legra breytinga og margt fleira getur komið
til.“
Sé þessi samningur borinn saman við ísal-
samninginn, telur þú þá að það sé meiri
áhætta falin í þessum samningi?
„Ég tel það ekki vera. Þegar ísalsamning-
amir vom gerðir, hafði orkuverð í heimin-
um verið stöðugt í langan tíma og þess
vegna vom sáralítil verðtryggingarákvæði í
þeim samningi. Þessi samningur er hins
vegar 100% verðtryggður, en verðtrygging-
argmndvöllurinn er álverð. Mér virðist að í
umræðu síðustu vikna hafí menn lagt of
mikla áherslu á að þetta væri áhættusamt
vegna þess að álverð væri sveiflukennt og
engin vissa fyrir því hvemig það muni þró-
ast, en ekki áttað sig á því hve mikilvægt það
er að í samningnum er um að ræða 100%
verðtryggingu á orku miðað við álverð.
Reynslan hefur verið sú að þróun á álverði
hefúr til lengri tíma litið fylgt almennu verð-
lagi mjög vel.“
Telur þú mistök að hafa ekki í samningnum
gólf og þak út samningstímann?
„Það er hægt að verðtryggja svona samning
með ýmsum hætti. Hættan sem felst í því að
hafa gólf og þak ásamt einhverri tiltekinni
verðtryggingu er að verðlag í heiminum er
sífellt á uppleið og enginn býst við að það
breytist á næstu áratugum. Á meðan svo er,
þá er mjög hætt við því að þakið verði okkur
mjög fljótlega skaðlegt, vegna þess að smám
saman mun verðið verða komið upp undir
þakið og festast þar. Við þekkjum þetta vel,
því að í núverandi ísalsamningi er þessu
þannig varið."
Verðum að draga úr opinberum fram-
kvæmdum á árunum 1992-93
Fjármálaráðherra hefur nefnt að það væri
mjög æskilegt að það lánsfé sem þarf að taka
vegna virkjanaframkvæmdanna verði tekið
innanlands. Er það mögulegt?
„Ég tel ekki mögulegt að taka nema lítinn
hluta af því fjármagni sem þarf til þessara
framkvæmda að Iáni hér innanlands, en að
því ætti að stefna. Á hinn bóginn er ljóst að
framkvæmdir bæði við virkjanimar og ál-
bræðsluna sjálfa munu auka eftirspum eftir
vinnuafli og íslenskri þjónustu mjög mikið.
Það er því hagstjórnarlegt viðfangseftii að
koma í veg fyrir að sú aukna eftirspum sem
af þvf leiðir hafi í för með sér efnahagslega
þenslu sem raski þvf jafnvægi sem við ann-
ars stefnum að.“
Sumir hafa sagt að álver setji
efnahagslífið á annan endann.
„Mér finnst þetta ekki vera góð röksemd
gegn því að fara í þessar framkvæmdir. Ef við
vissum að framundan væm þrjú eða fjögur
síldarár þá vitum við líka að það myndi hafa
í för með sér aukna þenslu í þjóðfélaginu. Ég
býst ekki við að mönnum fyndist það góð
röksemd fyrir að takmarka veiðar. Það væri
betra að haga efnahagsstefnunni þannig að
þensluáhrifúnum yrði eytt með aðhaldi á
öðmm sviðum. Þess vegna þurfum við að
taka tillit til þessara hluta í rekstri ríkisbú-
skaparins og ákvörðunum um aðrar opin-
berar framkvæmdir á meðan þessi toppur
stendur. Mestu framkvæmdimar vara ekki
nema tvö ár, aðallega 1992-93. Á þeim ámm
verður að reyna að draga úr sams konar
framkvæmdum annars staðar í þjóðfélaginu.
Ég held að það ætti ekki að vera mikil fóm
fyrir menn að gera það. Ef framkvæmdum er
frestað til áranna á eftir, fæst um leið jafnari
atvinna fyrir þá sem em í byggingaiðnaðin-
um í landinu.
Öll tekjuaukning, sem er í sjálfu sér góð fyr-
ir þjóðarbúið, felur í sér möguleika til
þenslu. Hagstjóm felst í því að koma í veg
fyrir að sú þensla fari fram úr því sem fram-
boð á vinnuafli og þjónustu í landinu þolir
án þess að til verðbólgu komi. Hins vegar tel
ég að við þolum dálítið hærra eftirspumar-
stig við höfum í dag. Það er í sjálfu sér já-
kvætt að framkvæmdir sem þessar skuli
koma til einmitt þegar samdráttar gætir
mjög víða annars staðar í hagkerfinu. Við
sjáum ekki fyrir að það muni verða nein
aukning á fjárfestingum atvinnuveganna á
næstu tveimur til þremur árum.“
Orkujöfnun mál ríkisstjómar,
en ekki Landsvirkjunar
Kemur þessi orkusala til Atlantsáls til með
að hafa einhver áhrif á orkuverð til almenn-
ings?
„Það er gmndvöllur þeirra útreikninga sem
gerðir hafa verið að ná í þessum samningum
orkuverði sem tryggi að annað orkuverð í
landinu þurfi ekki að hækka þess vegna, þ.e.
að þessi orkusala standi undir þeim kostnaði
sem þarf að leggja í hennar vegna. Þetta er
ekki bara æskilegt almennt markmið heldur
er þetta beinlínis bundið í lögum Lands-
virkjunar. Á þetta atriði verða bæði stjóm
Landsvirkjunar og ríkisstjómin að leggja sitt
mat.“
í tengslum við þetta mál hafa menn rætt
um að reyna með einhverju móti að jafna
orkuverð á öllu landinu. Hefur þessi orku-
sala einhver áhrif á það stefnumið?
„Nei, þessi orkusala hefur engin áhrif á það
til eða frá. Ég vil í þessu sambandi leggja
áherslu á að Landsvirkjun selur orku í heild-
sölu í öllum landsfjórðungum á sama verði.
Sá mismunur sem er á orkuverði milli
landshluta stafar ekki af heildsöluverðinu
sem Landsvirkjun selur á, heldur á dreifing-
arkostnaðinum í einstökum landshlutum.
Það hefur ætíð verið afstaða stjómar Lands-
virkjunar til þessa máls að verðjöfriun á orku
verði að eiga sér stað fyrir tilstilli löggjafans
og að það sé ekki eðlilegt að fyrirtæki eins og
Landsvirkjun taki að sér að leggja skatt á
sína viðskiptamenn til að dreifa síðan þeim
ávinningi til viðskiptamanna annarra raf-
veitna. Það er ekki Landsvirkjunar að taka
ákvarðanir í félagsmálum, sem þama er í
raun og vem um að ræða.“
Hugsanlegt er að stofnað verði sérstakt
fyrirtæki um orkusölu til Atlantsáls
Sú hugmynd hefur verið nefnd að stofria
sérstakt fyrirtæki um orkusöluna til Atlants-
áls. Telur þú að það komi til greina?
„Þessi hugmynd, að stofna sérstakt fyrir-
tæki, hefur verið athuguð af okkar hálfu og
ég tel að það sé æskilegt að skoða hana bet-
ur. Reyndar er verið að gera það núna. Hins
vegar treysti ég mér ekki til að leggja mat á
það á þessari stundu hvort hún er raunhæf
eða til lengdar hagkvæm. í henni myndu fel-
ast skýrari línur milli þessara orkuviðskipta
og annarra viðskipta Landsvirkjunar. Hins
vegar er hætt við því að lánsfé yrði dýrara ef
ætti að stofna sérstakt fyrirtæki sem yrði al-
veg óháð Landsvirkjun og yrði rekið án
ábyrgðar hennar. Dýrara lánsfé myndi að
sjálfsögðu vera óhagstætt fyrir málið í heild.
Þessa og aðra þætti er verið að skoða með
aðstoð erlendra banka sem hefur verið leitað
ráða hjá um þetta mál,“ sagði Jóhannes.
Breytir þetta einhverju fyrir Atlantsáls fyr-
irtækin verði þessi leið farin?
„Ég held að þau telji það ekki vera mál sem
skipti þau neinu hvort hér um er að ræða
sérstakt fyrirtæki eða ekki. Þeir þurfa eftir
sem áður á því að halda að á bak við orkusöl-
una standi allt Landsvirkjunarkerfið vegna
þess að öryggi orkuafhendingarinnar er háð
því. Það þyrfti t.d. að samnýta orkuflutnings-
kerfið. Ef að gengið er tryggilega frá þessum
atriðum og öðrum slíkum, þá tel ég ekki að
Atlantsál aðilamir hafi neina ástæðu til að
skipta sér af hvor kosturinn er valinn.“
Blönduvirkjun hefúr verið dregin inn í um-
ræðu um þetta mál. Telur þú að það hafi ver-
ið mistök að hefja virkjun Blöndu á sínum
tíma?
„Ef orkuspáin sem fyrir lá þegar ákvörðun-
in var tekin um Blönduvirkjun hefði staðist,
þá var sú ákvörðun rétt. Það hefur dregið úr
orkusölu. Þess vegna hefur Landsvirkjun
frestað því að ljúka þessari virkjun um þrjú
ár frá upphaflegri áætlun. Ég held að það sé
erfitt að sakast um þetta núna. Það sem
gerðist er að það dró úr aukningu orkusölu
hér, og reyndar einnig annars staðar í heim-
inum, á níunda áratugnum. Það var þróun
sem hvergi var séð fyrir og þetta hefur leitt
til þess að í mörgum löndum hefur myndast
um tíma nokkuð umframframboð á orku.
Þetta er áreiðanlega að einhverju leyti afleið-
ing af hækkandi orkuverði í heiminum, sem
hefur leitt til þess að það hefur verið Iögð
meiri áhersla á orkuspamað."
Egill Ólafsson