Tíminn - 31.01.1991, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Fimmtudagur 31. janúar 1991
Fimmtudagur 31. janúar 1991
Tíminn 11
'mwmm
:
HMMHMHj

$S88Sc«S9í«»S8999cðSe««we«c<
53S8»SoweííSíwcwíSSííSflí

Þróun fíkniefnaneyslu á íslandi:
yngn
neytendur
Neysla ávana- og fíkniefna á íslandi hefur
aukist jafnt og þétt á undanförnum árum.
Stærsti neysluhópurinn er ungt fólk á
aldrinum 17 til 25 ára og virðist aldur
þeirra, sem neyta fíkniefna, sífellt vera að
færast neðar. Neysla svokallaðra „harðra"
eða örvandi efna, m.a. amfetamíns og
kókaíns, hefur aukist og samfara þeim af-
brot og glæpir.
Á árinu 1990 voru 419 manns kærðir hjá
ávana- og fíkniefnadeild lögreglunnar um
að hafa fíkniefni undir höndum. Af þeim
voru 228 ungt fólk á aldrinum 17 til 25
ára, eða 54,4 prósent. 344 þeirra sem
teknir voru, voru teknir vegna gruns um
neyslu fíkniefna, 53 voru teknir vegna
gruns um dreifingu, 47 vegna gruns um
innflutning og 19 vegna sprautunotkunar.
Við rannsóknir á þessum málum tók lög-
reglan í sína vörslu 13 byssur, 29 hnífa,
985 byssuskot og 492 þúsund krónur f
peningum.
Aukið ofbeldi og harka í
kjölfar meiri notkunar á
örvandi efnum
Að sögn Arnars Jenssonar, lögreglufull-
trúa í forvarnardeild ávana- og fíkniefna,
þá hefur fjöldi þeirra, sem teknir eru
vegna gruns um aðild að fíkniefnamálum
og finnast með vopn, aukist síðustu ár.
„Eftir 1980 fóru þessi örvandi efni að
verða miklu algengari, amfetamín og
kókaín, og með neyslu þessara örvandi
efna breytist ástandið að því leyti að fólk
verður örvað og æst, hugsar stutt áður en
það framkvæmir hlutina, verður við-
kvæmt fyrir öllum áreitum og það er stutt
í að það grípi til einhverja örþrifaráða."
„Annar fylgikvilli þessara efna er sá að
amfetamínneytandi, sem notar það efni
reglulega, verður fljótlega haldinn of-
sóknaræði, geðveiki sem er algengur
fylgikvilli neyslunnar, og þá fer fólk oft að
bera á sér vopn til að verjast þessum
ímyndaða óvini. Þar að auki er þessi heim-
ur tóm svik, svínarí, blekkingar, fals og
prettir, og mikil harka sem verður í kring-
um þá hópa, sem neyta þessara efna, og þá
um leið meira ofbeldi,“ sagði Arnar í sam-
tali við Tímann í gær.
Aldur fíkniefnaneytenda
færist sífellt neðar -
uggvænleg þróun
Aldur þeirra, sem eru kærðir fvrir fíkni-
efnaafbrot, fer sífellt neðar. Arið 1987
voru 2 kærðir sem voru 17 ára, árið 1988
og 1989 voru 17 kærðra 17 ára, en 24 árið
1990. Árið 1989 voru 79 manns á aldrin-
um 18 til 21 árs kærðir fyrir fíkniefnabrot,
en sú tala var 108 árið 1990.
Að mati Björns Halldórssonar, lögreglu-
fulltrúa Fíkniefnadeildar, hefur ástandið
ekki breyst mikið undanfarin ár að öðru
leyti en því að þeir verða sífellt meira var-
ir við að neyslan er að færast niður í aldri.
„Á hverju einasta ári bætast við neytend-
ur, á hverju einasta ári verða þeir, sem eru
búnir að vera í neyslu lengi, verr farnir.
Nýju neytendurnir, sem við erum að fá,
eru oft krakkar, sem eru í grunnskóla, og
aldurinn á þeim, sem neyta þessara efna,
er að færast neðar og neðar, meðhöndlun-
in er að verða algengari. Við heyrum æ
oftar fréttir af því að þetta sé jafnvel al-
gengt innan ákveðinna hópa í sumum
grunnskólum. Ekki bara í tíunda eða ní-
unda bekk, heldur jafnvel niður í sjöunda
bekk,“ sagði Björn í samtali við Tímann í
gær.
Arnar Jensson var sammála þessu. Hann
sagði: „Eina raunverulega breytingin, sem
maður sér, er að aldurinn er alltaf að fær-
ast neðar, stærsti aldurshópurinn er yngri
en áður. Oftast er ferillinn sá að krakkarn-
ir byrja að drekka og kynnast síðan hassi
og síðan amfetamíni.'1
Björn sagði einnig að það mætti segja að
íslenski fíkniefnamarkaðurinn væri tölu-
vert stöðugur frá ári til árs, en hann hlæði
þó sífellt utan á sig. „Neysla á kókaíni og
amfetamíni hefur aukist, en ekki á kostn-
að kannabisefna, þ.e. dregur ekki úr hass-
neyslu, svo að aukin neysla „harðra efna“
er hrein viðbót. En því miður eru ekki til
neinar kannanir, neyslukannanir og út-
breiðslukannanir á fíkniefnum nema síð-
an 1984 eða ‘85, þá var síðast gerð al-
mennileg neyslukönnun. Það er virkileg
þörf á slíku," sagði Björn.
Þróun síðustu ára
Á síðustu fjórum árum hefur fjöldi
kærðra um fíkniefnaafbrot verið nokkuð
svipaður hjá lögreglunni. Árið 1987 voru
447 teknir, 473 árið 1988, 439 árið 1989
og 419 árið 1990, eins og áður sagði.
Ástæðan fyrir því að fjöldinn er aðeins
minni á síðasta ári en hin þrjú á undan er
ekki sú að afbrotum hafi fækkað, heldur
fjárhagslegar aðhaldsaðgerðir hjá lögregl-
unni, að sögn Arnars Jenssonar.
„Aðhaldsaðgerðir hafa verið harðari. Við
höfum ekki getað eytt eins miklum pen-
ingum í löggæslu og áður og það kemur
beint niður á árangri," sagði Arnar. „Aðal-
áherslan hefur verið síðustu ár á innflutn-
ing og sölu og púðrið hefur farið í það.
Þannig að ef að við höfum haft mikið að
gera í því, þá hefur það komið niður á því
að við höfum minna getað sinnt neytend-
um. í sjálfu sér væri hægt að hafa þessa
tölur miklu hærri, ef við myndum bara
halda áfram að handtaka neytendur sem
eru alltaf að gera ólöglega hluti. En það er
miklu meira virði að stoppa magnið,"
sagði Arnar.
I þessum tölum er einnig að finna at-
vinnustöðu þeirra, sem kærðir eru fyrir
fíkniefnabrot, og eru flestir þeirra at-
vinnulausir, sem gæti talist dæmi um að
flestir þeirra, sem neyta fíkniefna að stað-
aldri, eiga mjög erfitt með að halda stöð-
ugri vinnu. Til dæmis árið 1989 voru 159
kærðra atvinnulausir, 126 verkamenn, 19
sjómenn, 26 iðnaðarmenn, 25 verslunar-
menn, 10 opinberir starfsmenn, 25 með
eigin rekstur, 29 skólanemar, 7 húsmæður
og 13 gerðu annað en er ofantalið.
Þessar tölur sýna að verkamenn eru næst
á eftir atvinnulausum, af þeim sem kærðir
eru fyrir fíkniefnabrot, en síðan virðist
dreifingin vera nokkuð jöfn í öðrum at-
vinnugreinum. Til að sýna að dreifingin
breytist lítið frá ári til árs, þá litu tölurnar
þannig út árið 1990: 168 kærðra voru at-
vinnulausir, 116 verkamenn, 35 sjómenn,

18 iðnaðarmenn, 26 verslunarmenn, 6 op-
inberir starfsmenn, 13 með eigin rekstur,
24 nemendur, 7 húsmæður og 5 sem
gerðu annað en ofangreint.
Að mati Björns Halldórssonar má varast
að taka þessar tölur sem sönnun á ástandi
mála. „Þessar tölur, sem verið er að birta,
segja ekki mikið. Þær eru ekki merkilegur
mælikvarði á þróunina eða það sem við er-
um að gera, þó þær geti sýnt vissa þróun
t.d. í aldri og atvinnumálum þeirra sem
tengjast þessu. Fjöldi mála segir ekkert
um ástandið. T.d. árið 1989 var árið allt
undirlagt í stóru kókaínmálunum fjórum,
sem öll tóku mjög langan tíma, og það
getur breytt tölunum."
„Oft sömu aðilarnir sem
fremja afbrotin“
Af ofangreindum tölum má sjá að meiri-
hluti þeirra, sem eru ákærðir, hafa komið
við sögu fíkniefnalögreglunnar áður. Árið
1990 höfðu 282 þeirra, sem kærðir voru,
áður haft afskipti af lögreglunni, eða 67,3
prósent. „Minni málunum lýkur venjulega
með dómsátt og þá sekt, þannig að maður-
inn getur haldið áfram sinni iðju strax og
hann er laus frá okkur, hann borgar bara
sína sekt. Það er því miður mjög algengt.
Þegar að dómsátt kemur, erum við löngu
búnir að setja málið frá okkur og senda
það til dómstóla," sagði Arnar Jensson.
„Sölumenn dauðans“
Af hálfu lögreglunnar er sérstök áhersla
lögð á að hafa hendur í hári sölumanna,
smyglara og eigenda fíkniefnanna, sem-
sagt þeirra sem græða á ógæfu neytenda.
Fíkniefni hafa þá náttúru að koma verst
niður á þeim sem neytir þeirra, en færa
seljandanum mikinn gróða. Fíkniefnin
eru dýrust neytandanum, bæði eru þau
mjög fjárhagslega dýr og leiða því neyt-
andann út í ýmis afbrot og glæpi til að afla
sér fjármagns, svo kosta þau neytandann
heilsuna svo að hann bíður þess ekki bæt-
ur framar, eða jafnvel lífið. Þess vegna
hafa sölumenn fíkniefna oft verið nefndir
réttnefninu „sölumenn dauðans".
„Þegar framboð, eða magn fíkniefna í
umferð, er mikið hér á landi eru smásal-
arnir stundum með mikið efni í fórum
sínum, sem þeir þurfa að vera búnir að
selja innan skamms tíma. Oft skuldar þá
neytandinn smásalanum, smásalinn heild-
salanum og hann innflytjandanum o.s.frv.
Þá myndast þrýstingur frá eigendum efn-
isins að selja strax. Þá er unglingur, sem
venjulega á erfitt með að nálgast fíkniefni,
skyndilega kominn með mikið magn sem
hann þarf að losa sig við. Á þeim stundum
fjölgar nýjum neytendum mikið og allur
kunningjahópur þeirra, sem þegar eru að
Tæki og tól til vímuefnaneyslu
eru margvísleg og sum gerð af
talsverðrí hugvitssemi. Niður-
staðan af notkun þeirra og
neyslu fíkniefna virðist þó að
mestu vera á einn veg — niður
á við.

Eftir
Guörúnu
Erlu
Ólafsdóttur
fikta, verður í hættu, í skólanum, á vinnu-
staðnum..."
Þessi frásögn er úr upplýsingabæklingn-
um „Fíkniefni. Frá fikti til dauða" frá for-
varnardeild ávana- og fíkniefnadeildar
lögreglunnar, þar sem verið er að beina
upplýsingum til foreldra.
„Þegar fólk er handtekið af lögreglu er
það yfirheyrt og svo kært, en við yfir-
heyrslu þá reynum við mjög oft að hafa
þau áhrif á fólk að það geri eitthvað í sín-
um málum og bjóðumst til þess að vera
einhverskonar milliliður. Reyndar þiggur
fólk það í fæstum tilfellum, en hér er
starfandi einn maður sem hefur eingöngu
það starf að liðsinna fólki sem vill hjálp,"
sagði Arnar Jensson.
Forvarnarstarf — „byrgja
brunninn áður en barnið
er dottið
Undanfarna mánuði hefur forvarnardeild
lögreglunnar beint upplýsingastarfi sínu
að foreldrum og verið með fundi og
fræðslu í skólum og á fleiri stöðum.
„Við reynum að segja fólki frá því hvað er
að gerast í kringum okkur, hvaða hættur
eru fyrir krakkana og þau sjálf, við hvaða
aðstæður þau kynnast efnunum, hvenær
og hvar og af hverju. Hvaða efni þetta eru
o.s.frv., svo að foreldrarnir séu viðræðu-
hæfir við börnin ef þau spyrja um fíkni-
efni. Sömuleiðis ræðum við töluvert um
algengustu orsakirnar fyrir því að börn og
unglingar leiðast út í fíkniefnaneyslu. Oft
er um að ræða einhverja brotalöm í fjöl-
skyldunni, t.d. óreglu," sagði Arnar Jens-
son um forvarnarstarfið.
Hann sagði þó að algengasta munstrið,
sem þeir verða varir við hjá þeim sem leið-
ast út í óreglu á borð við fíkniefnaneyslu,
er að eitthvað skortir á tilfinningalegt ör-
yggi og náin samskipti innan fjölskyldu
viðkomandi. „Þau fá kannski ekki nauð-
synlegan stuðning eða uppörvun þar,“
sagði Arnar.
í upplýsingabæklingi lögreglunnar til
foreldra er að finna upptalningu á nokkr-
um sameiginlegum einkennum þeirra
sem eru að byrja í fíkniefnaneyslu, sem
viðeigandi er að enda á hér. Þau eru: í