Tíminn - 21.02.1991, Blaðsíða 7

Fimmtudagur 21. febrúar 1991
Tíminn 7
VETTVANGUR
■................. ;■ '
Einar Már Guðvarðarson skólastjóri:
VITFIRRT HUGDETTA
Opið bréf til Jóns Sigurðssonar iðnaðarráðherra
Herra Jón,
mikill var fögnuður fjallanna, vættanna og margra manna hér við
Eyjafjörð þegar ljóst var að fjörðurinn „hentaði“ ekki undir þá
vitfirrtu hugdettu sem oft er kölluð „nýtt álver á íslandi". Af
augljósum ástæðum fjölgar þeim mönnum stöðugt hér á landi
sem gera sér glögga grein fyrir hinum mörgu annmörkum sem
fylgja þessari hugdettu og þó þeir séu fyrst og fremst fjárhags-
legir þá er heillavænlegra að menn sjái það sem er nefi þeirra
næst en að þeir sjái alls ekki neitt, séu staurblindir eins og það er
stundum orðað.
En þó er einn maður sem lætur
eins og hann sé öðrum tregari í
þessum efnum, en það er iðnaðar-
ráðherra landsins, þú, herra Jón
Sigurðsson. Ég skrifa lætur, því
það fer hvorki framhjá mér né
mörgum öðrum sem ég hef spjall-
að við, að öll hegðun þín í þessu
máli, þar sem allar forsendur eru
brostnar og hafa reyndar verið það
frá því áður en álverið í Straums-
vík var byggt, einkennist af látalát-
um og fíflsku sem samræmist ekki
vitsmunum þínum og innsæi í
öðrum þeim málum sem þú hefur
glímt við. Það er augljóst að það
eru ekki Iengur hagsmunir lands
og þjóðar sem sitja í fyrirrúmi en
einhverjir aðrir annarlegir hags-
munir sem framkalla grunsemdir
og sjónarmið um persónu þína
sem örugglega eru allt önnur en
þau sem þú vilt sjá í þjóðarspegl-
inum, allt önnur en þér sæma sem
iðnaðarráðherra landsins. Ég leyfi
mér að aðvara þig áður en það er
um seinan og bendi þér á að þrátt
fyrir allt og allt hefur orðatiltækið
„orðstír aldrei deyr“ dýpri og var-
anlegri merkingu en þig virðist
gruna, ef tekið er mið af hvað þú
lætur út úr þér á opinberum vett-
vangi.
Þú virðist alls ekki gera þér grein
fyrir að hvorki þú né annar skapar
atvinnutækifæri. Sá ofmetnaður
sem birtist í viðhorfum manna
sem telja sig geta skapað atvinnu
fyrir aðra, og þegar verst Iætur
þröngvað henni upp á aðra og
auðvitað án tillits til afleiðinga,
lýsir fordómum, mannfyrirlitn-
ingu og skorti á trausti, sem sæm-
ir ekki þeim sem samkvæmt lög-
um og eiðsvarinni skyldu ber að
gæta hagsmuna annarra í sam-
ræmi við óskir og þarfir þeirra. Ég
leyfi mér að fullyrða að það sé ein-
mitt hið gagnstæða sem þú ert að
gera í þessu máli. Og sumir
myndu jafnvel ganga svo langt að
kalla það landráð og svik og há-
marksóvirðingu við lýðræði og
sjálfsákvörðunarrétt allrar þjóðar-
innar. Þú virðist gleyma því að þú
ert þjónn þjóðarinnar í iðnaðar-
og atvinnumálum en ekki herra
hennar.
En snúum okkur aftur að „sköp-
un atvinnutækifæra". Það eru að-
stæður hverju sinni, aðstæðurnar
í heild sinni, sem fela í sér atvinn-
una og með því að bregðast rétt
við aðstæðunum vinnur maður-
inn. Hugvit okkar birtist í því
hvernig við bregðumst við, m.ö.o.
hvernig við sjáum aðstæðurnar og
þar með vinnum úr þeim. Gæfa
mannsins ræðst af því hve einlæg-
lega og þar með ópersónulega
hann skynjar og bregst við að-
stæðunum, hve heill hann er og
samkennd hans mikil með því sem
ER. Þannig er maðurinn þolandi,
þiggjandi og skapandi þjónn. Ekki
aðskilin og einangruð vera, sem er
blekking sjálfsins og varnarháttur
þess til eigin viðhalds, en sem ein
heild. Og þegar við sjáum að svo
er, er tilgangurinn augljós og guð-
dómlegur og uppspretta sannrar
samkenndar og gæfu. Með þessum
orðum er ég ekki að réttlæta sjálf-
an mig og afstöðu mína eða reyna
að sýna fram á að ég sé minni
gallagripur en þú og flest okkar.
Mannleg eymd á mörgum sviðum
talar þar sínu máli með sínu máli,
en aftur á móti hef ég lært ýmis-
legt um annmarka og varnarhætti
sjálfsins í hinum ólíkustu aðstæð-
um, jafnt meðal svonefndra róna
og ræfla, einfaldra bænda,
menntamanna, listamanna, heit-
trúaðra og trúlausra, m.ö.o. fólks
af ýmsum stéttum á flakki mínu
um heiminn í austri, vestri, suðri
og norðri. Þessi reynsla hefur
skerpt skilning og innsæi hans
sem ritar þessi orð og kennt hon-
um ýmislegt um sjálfið og varnar-
hætti þess. Þegar upp er staðið
eigum við öll, án tillits til þjóðern-
is, litarháttar eða svonefndrar fé-
lagslegrar stöðu meira sameigin-
legt en hinir ýmsu persónulegu
hagsmunir gefa í skyn og það er sú
eining og sú heild, það öryggi,
traust og vissa sem er inntak
hennar, sem okkur ber siðferðileg
skylda til að hlýða og þjóna. Það
Jón Sigurðsson
sem einkennir allar vitfirrtar hug-
dettur og gjörðir er að þær eru úr
tengslum við samræmi tilvistar,
forsendu lífs og vaxtar og þar með
dauða og hrörnunar, hins heilaga
tilgangs sem er uppspretta allrar
vonar og trúar og gerir mannin-
um kleift að skynja fegurðina í
ljótleikanum og ljótleikann í feg-
urðinni, jafnt sem hið rétta í hinu
ranga og hið ranga í hinu rétta,
sannleikann í ósannleikanum og
ósannleikann í sannleikanum.
Þinn „leikur" er ekki sannur,
hann er heldur ekki ósannur, en
hann er firrtur viti, einkennist af
blindni sjálfsins í máttvana til-
raunum þess til að viðhalda sjálfu
sér, þeirri blekkingu sem birtist í
orðum þínum og athöfnum og er
þegar grannt er skoðað heljarótti
mannlegrar sjálfsmeðvitundar við
eigin dauða. Hin ópersónulega vit-
und heildar og samræmis er ótta-
laus. Skýrleiki, öryggi, vissa og
traust eru fátækleg orð til að lýsa
nokkrum af einkennum hennar.
Ert þú, herra Jón, viss í þinni sök?
Að lokum vil ég geta þess að fyrir
mér er það afstaða og þar með bar-
átta „upp á líf og dauða", eins og
sagt er, að margnefnd hugdetta
um að reisa annað álver hér á
landi, sem eru þær aðstæður sem
ég lifi og hrærist í, verði ekki að
raunverulegri framkvæmd. Ég
mun ekki bregðast þeirri sýn,
vissu og trausti sem tilvist mín
grundvallast á. Ég mun ekki
bregðast móður Jörð lífs eða lið-
inn. Afstaða mín er afdráttarlaus
og einörð. Ef þú álítur að ég sé
einn um þessa afstöðu þá vil ég
minna á að íslensk náttura, sem
auðvitað er ekki íslensk frekar en
önnur náttúra, vættir hennar og
vonandi nokkrir menn, jafnt sam-
landar sem aðrir, eru sama sinnis
og undirritaður.
fslandi og íslendingum ber sið-
ferðileg skylda til að breyta í sam-
ræmi við þá vitund sem þeir hafa
um sjálfa sig og þar með umhverfi
sitt. Þeir hafa ekkert val annað en
að þjóna og vernda það sem er
grundvöllur tilvistar þeirra. Ef þú
ert enn í vafa um hvað það er þá
ráðlegg ég þér að halla þér aftur í
stólnum, loka augunum, draga að
þér lífsandann í gegnum nef og
niður í þindina, þar til þér er það
Ijóst. Það getur tekið mínútur,
klukkustundir, daga, vikur, mán-
uði, ár, áratugi, jafnvel tekst það
ekki áður en þú deyrð. En þú mátt
ekki gefast upp einfaldlega vegna
þess að þú hefur engan annan val-
kost. Það er aðeins ein Ieið til lífs-
ins og það er lífið.
Jens i Kaldalóni:
ekki orða bundist
Eg get
Mikil var sú guðs náðargjöf Dagblaðinu og Reykvíkingum til
handa, er sú þruma úr heiðskíru lofti leið yfir borgina í fréttum
og frásögnum öllum að fyrir einhverja óskýranlega handvömm
eða óafvitandi tilviljun hefði einhver örlítil logaglæta kviknað of-
an á ammoníaksgeymi áburðarverksmiðjunnar í Gufunesi.
Það varð nú aldeilis handagangur
í öskjunni að Iýsa þeim hrikalegu
nátturuhamförum sem svo af
gætu hlotist, að slík eyðingar-
hætta yrði áfram láta svífa yfir til-
veru borgar Davíðs, með öllum
þeim háskalegasta eyðingarmætti
sem líkja mætti við sviðna jörð,
eymd og dauða í öllu sínu skelfi-
legasta veldi.
Feitari biti hafði ekki hlaupið á
fjörur Dagblaðsins frá fyrstu út-
gáfu þess, enda stóð ekki á orð-
kynnginni á bænum þeim, að lýsa
þeirri ógn og skelfingu sem þetta
óþurftarfyrirtæki hefur valdið
skattborgurum borgarinnar. Tólf
sinnum lægra orkuverð en hjá
borgarbúum. Frelsi yrði á sölu og
innflutningi á áburði. Hana ber að
leggja niður. Ekki einungis fjar-
lægja — meðal annars frá þjóð-
hagslegu sjónarmiði. Hún borgar
sig ekki og burt með verksmiðj-
una, rétt eins og ólmum hundum
væri sveiað úr hlaðvarpanum eftir
hörkurifrildi. En þó allt meinlítið
um það að segja hjá okkar indæla
Dagblaði og Vísi. Það hefði verið
óviðfelldnis skrítinn póll í hæð-
ina, sem þeir hefðu tekið, ef í öðr-
um dúr að mælt hefðu og þá eng-
inn mark tekið á réttlætiskenn-
ingu þeirra eftir það, í íslenskum
landbúnaðarmálum í túlkunum
sínum.
En það var nú ekki eingöngu af
þeim undirtektum DV sem ég tek
mér penna í hönd, heldur miklu
fremur af því að sá maður geystist
fram á sjónarsviðið að vonað mað-
ur tekið hefði slíkum hlutum sem
þessum með eilítið meiri dóm-
greind og ábyrgðarmeiri tilfinn-
ingu en raun varð á, þá er hann
finnur þá helgustu hvöt hjá sér
háleitasta að sletta sem blautum
sjóvettlingi framan í bændur og
búalið þessa lands, að framleiðsla
þeirra, líf og starf væri ekki svo
hátt skrifað, hvað þá heldur þess
virði, að til munaðar tæki á hinn
minnsta veg, að vera að reka hér
áburðarverksmiðju, því þjóðhags-
lega séð væri hún á allan máta svo
lítils virði að skilja mátti að frekar
væri upp á sport en þarfar, og því
ekki mikið kapítal að flytja inn
nokkra poka af áburði, ef einhver
þyrfti að bera í garðinn sinn.
Þetta er nú í stórum dráttum
samúðin þessa mikla manns til
meðbræðra sinna utan borgar-
markanna. Ég verð að segja eins
og er að þetta álit og orðfæri kom
flatt upp á margan manninn. Eng-
inn vill borgarbúum hið minnsta
mein né á nokkurn hátt bölvun
gera. Þeir eru okkar kærustu
meðbræður, eins og allir okkar
kæru meðbræður þessa lands, en
það þjónar engri manngöfgi né
forystuþjónustu nokkurs manns
að henda steinum í náungann,
ennþá síður draga í svaðið þá stétt
þjóðar sinnar sem föstustum
stoðum allrar tilveru hennar hafa
staðið og standa ennþá að fram-
leiða henni til handa einar þær
dýrustu nauðsynjar sem síst af
öllu hún án getur verið til sinna
lífsins þarfa og meta þær að eng-
um verðleika, eða jafnvel svo smá-
um að ekki sé orð á hafandi, og
svo sem einskis verðar, að hvort
séu eða ekki.
Það er svo aumkvunarlegur
aumingjaháttur allra manna,
þeirra sem halda því fram að þetta
og hitt eigi að flytja inn í öllum
mæli, hjá þjóð eins og okkar sem
á öllum sviðum öðrum verðum að
hlíta þeim örlögum að þótt við
framleiddum allt það sem frekast
má verða af okkar rammleik í
landinu sjálfu er svo óendanlegt af
öllu mögulegu og ómögulegu
sem við verðum að sækja yfir þá
Atlantsála sem umlykja land okk-
ar og geð þeirra og manndómur
sem sífellt stara á að allt megi
flytja frá útlöndum sem sjálfir við
getum bjargað okkur um, er á svo
litla vigt mælanlegur að ekki þarf
hálfs pundara til.
Þegar háreistir höfðingjar vita
það allra best að þjóðin hangir
fram af heljarbrún, að ekki sést í
botninn vegna skuldamilljarða og
milljarða á milljarða ofan þarf
bara í vextina eina, geta Ieyft sér
að syngja þá sálma síknt og heil-
agt að flytja eigi inn kjöt og smjör,
kartöflur, ost, fisk og flest annað
til matarforða í viðbót við páska-
eggin öll og súkkulaðið, buxurn-
ar, skyrtur, skó og jakka, sparka
svo í áburðarverksmiðjuna báð-
um fótum og segja henni að fara
helst á stundinni til ljóta kallsins,
setja bara upp í staðinn, í einum
hvelli, dýrasafn og þá sennilega þá
fram í sækir eitthvað apakattarbú
til þess þá að nota öll herlegheitin
til einhvers gagns og unaðar fýrir
aldna og óborna með þá helgustu
tilfinningu í fórum sínum að þá
fyrst sé búandi hér á landinu
kalda, bera aldrei þá reisn sem
þjóðarsál okkar sæmir.
En þá greip ég andann á Iofti er
ég las í DV frá 20. apríl á fyrra ári,
eftir sjálfan Hauk Helgason: „Höf-
um í huga að enn í ár verður mik-
ill halli gagnvart útlöndum. Við
megum ekki rétt einu sinni fara
að eyða um efni fram og auka er-
lendar skuldir." Já, hvílíkt hnoss-
gæti sér maður ekki borið á borð á
síðum Dagblaðsins á hverjum
degi og ég vil svo kærleikslega
þakka þessum spekingi þessa ein-
dæmu andagift í öllu sínu veldi og
segja honum um leið að við
bændurnir erum ekkert betur á
okkur komnir núna með 300
króna verðið á eggjunum en með-
an þau kostuðu 12 krónurnar eft-
ir myntbreytinguna 1981 og því
síður þótt núna kosti eitt reykt
lambalæri 4000 krónur eða rúm-
lega helminginn af öllu lambs-
verðinu sem bóndanum er ætlað
með holdi og hári, sem ef best
lætur.
Nei, Haukur minn, það eru fíflin
í hagkerfinu okkar íslenska sem
stjórna fjármálunum og verðlag-
inu í öllu formi þar af leiðandi,
sem þú ætti að nota visku þína í
að gagnrýna.