Tíminn - 20.04.1991, Blaðsíða 1

í
Niðjar víkinganna laug-
uðu sig í ánni Jórdan
Hér birtist annar hluti ritgerðar Einars Arnórs-
sonar um suðurgöngur íslendinga fyrr á öldum.
í fyrstu grein var greint frá þeim viðurlögum er
kirkjan ákvað vegna ýmissa ávirðinga manna og
hlut þeirra viðurlaga í suðurgöngum, svo og
gildi slíkra ferða fyrir sáluhjálp manna. Nú verð-
ur lýst helstu leiðum þeim er íslenskir Rómar-
og Jórsalafarar völdu sér.
„Flestir íslendingar hafa fariö hina
„eystri leið", því að þeir hafa farið
suður úr Noregi. í Leiðarvísi þeim,
sem getið var í fyrsta hluta þessarar
frásagnar Einars Arnórssonar og
birtist í síðasta Helgarblaði, er þeirri
leið einni lýst allraekilega, og bendir
það til þess, sem vita mátti, að ís-
lenskir Rómferlar hafi hana lang-
mest farið. Gert er ráð fyrir því að
farið sé úr Noregi. Þaðan eru tvær
leiðir nefndar. Vestri leiðin er til De-
venter eða Utrecht í Hollandi, þar
sem menn taki staf og skreppu og
vígslu til Rómarferðar. Vígslu tóku
pílagrímarnir reyndar enga, en þeir
hlutu blessun prestsvígðs manns,
beðið var fyrir þeim og ferðabæn var
þeim gefin. Frá Deventer eða
Utrecht skyldi svo fara um Köln til
Mainz. Og mætast þar leiðir þeirra
sem hina leiðina fóru úr Noregi og
nefnd er í Leiðarvísi. Liggur hún úr
Noregi til Álaborgar. Þaðan fóru
menn um Vebjörg — Heiðabæ —
Slesvík — Itzehoe til Stade í Hanno-
ver. Þaðan mátti tvær leiðir fara til
Mainz: Önnur, hin vestri, lá um Ver-
den — Nienburg — Minden — Pa-
derborn til Mainz. Hin, sú eystri, lá
um Hildesheim og fleiri minni bæi
til Mainz. Þaðan lá leiðin svo um
Speier — Strassburg til Basel (Basl-
araborg) í Svisslandi. Þaðan var far-
ið um Solothurn til Vevey norðan-
vert við Genfarvatn, sem nefnt er
Marteinsvatn í leiðarvísinum. Þar er
sagt að saman komi leiðir þeirra
manna er fari suður Mundíufjöll
(Alpafjöll), Frakka, Flæmingja,
Kelta, Engla, Saxa og Norðmanna.
Eins og fyrr segir hafa margir
þeirra, sem af vestari löndum fóru
til Róm, farið vestri leiðina, suður
Frakkland, sem áður er getið. Frá
Vevey fór pílagrímaskarinn svo suð-
ur til St. Maurice og suður St. Bern-
harðsskarð, þar sem Bernhardsspít-
ali var — og er — og þaðan til Pét-
ursspítala, á háfjalli sem kallað er,
þar sem snjór er sagður á grjóti og ís
á vatni um Ólafsmessu, þ.e. um
mánaðamótin júlí-ágúst.
Komið til Ítalíu
Síðan var haldið til þorps, sem
Leiðarvísirinn kallar Þrælaþorp, en
heitir nú Etroubles, fyrir sunnan
Stóra St. Bernhardsskarð og er þá
loks komið í Ítalíu. Þaðan var svo
farið um Milano — Pavia til Piac-
enza, þar sem leiðir mættust þeirra
sem fóru vestri leið (suður Frakk-
land), sem fyrr segir, og þeirra sem
suður um Álpafjöll fóru. Síðan er
leiðin rakin suður Ítalíu um Lucca,
Pisa og ýmsa óþekktari bæi í Mið-
Ítalíu, alla leið til Rómaborgar.
Norðurlandabúar færa einatt borg-
arheiti til síns máls, stundum alveg
eftir því hvernig þeim heyrðist þau
hljóma, eins og Sutri á Ítalíu, sem
þeir nefndu Sútara, eða þeir þýddu
útlendu heitin, svo sem Aqua Pen-
dente er þeir kölluðu Hanganda-
borg. Hér hefur annars verið stuðst
við staðaheitaskrána úr Alfræði ís-
lenskri I.
Numið margt eftir
að breyta
Um einstaka bæi, sem leiðin lá um,
er þess venjulega getið að þar sé
kirkja, helguð þeim eða hinum helg-
um manni, og biskupssetur, ef því er
að skipta. Vikið er og stundum að
þjóðum þeim, sem land eða hérað
byggja. Sagt er t.d. að á Saxlandi (þá
NorðVestur-Þýskalandi) sé þjóð
kurteisust, „ok nema þar Norðmenn
margt eftir breyta“. í borginni Lucca
á Ítalíu er sagt að sé „róða“ (kross)
sú er Nikodemus hafi látið gera eftir
„guði sjálfum" (þ.e. Jesú Kristi). Er
það krossmark með Kristi á (Volto
Sancto). Hafi hún tvisvar mælt.
Annað sinnið hafi hún gefið skó sína
aumum manni, en hitt sinnið hafi
hún borið vitni rægðum manni.
Sjá má nokkurn veginn hversu
margir dagar eru ætlaðir til ferðar-
innar frá Álaborg á Jótlandi og til
Rómaborgar. Eru 45 dagleiðir taldar
milii tiltekinna staða, en sums stað-
ar sýnist þó vera sleppt úr dagleiða-
tali milli borga á Ítalíu. En suður-
göngumenn hafa ekki ferðast hvíld-
arlaust. Þeir hafa ekki getað hjá því
komist að hvíla sig marga daga á
leiðinni. Líklegt er að feröin frá Ála-
borg til Rómaborgar hafi varla tekið
alls minna en 9-10 vikur.
Sendiför Ketils
í sögu Guðmundar biskups Arason-
ar eftir Arngrím ábóta Brandsson
segir frá sendiför Ketils nokkurs,
prests og þjóns Guðmundar bisk-
ups, frá Þrándheimi til Rómaborgar
og þaðan aftur til Þrándheims (Bisk-
upasögur III, 378 o.s.frv.). Presti
þessum er svo lýst að hann hafi ver-
ið mikill maður vexti og sterkur, og
má því ætla að hann hafi mátt lúka
Annar hluti
ferð sinni á styttri tíma en pílagrím-
ar almennt sem verið hafa allmargir
veikari burða og sumt konur eða
jafnvel sjúkir menn. Lagði Ketill
prestur upp frá Þrándheimi „litlu
eftir Kyndilmessu" (2. febrúar) áriö
1225. Fór hann landveg til Óslóar og
þaðan á skipi til Danmerkur. Þaðan
fór hann til Þýskalands og létti ekki
ferðinni fyrr en hann kom til Róma-
Hagia Sofia í Konstantinópel eöa
Ægisif, eins og norrænir menn
nefndu hana. Ef fararefni leyföu
komu ýmsir suöurgöngumenn hér
við, en staðurinn var einn sá helg-
asti í kristninni. Kirkjan var full-
gerð árið 537.
borgar „rétt fyrir coenam domini“
(þ.e. skírdag). Páskadag bar upp á
30. mars þetta ár og hefur Ketill
prestur því verið kominn til Róma-
borgar fyrir 27. mars. Til ferðarinn-
ar sýnast því hafa farið allt að 50
dögum eða nálægt 7 vikum. Hefur
ferðin tekið óvenjulega skamman
tíma, að því er virðist. Á uppstign-
ingardag tekur prestur við páfabréfi,
þar sem erindi hans fyrir biskup er
greitt, en síðan leggur hann land
undir fót og „hleypr svo norðr eftir
löndum", að á 33. degi er hann kom-
inn norður undir Eystrasalt, við
Rostock. Þaðan tekur hann sér far
til Þrándheims og er kominn þang-
að á Jónsmessu (24. júní). Ferðin
norður hefur þá tekið nálægt 45
dögum. Sögnin um ferðalag þetta er
ekki annars staðar en í sögu Arn-
gríms, en fyrir það getur hún verið
sönn í aðalatriðum.
Lýsing Rómaborgar
í áðurnefndum leiðarvísi er Róma-
borg lýst að nokkru leyti. Hún er
sögð 4 mílna löng og 2 mílna breið.
Þar eru sagðir vera 5 biskupsstólar
og 9 höfuðkirkjur, en því er við bætt
að enginn muni vera svo fróður að
hann viti tölu allra kirkna í borg-
inni. Dýrlegust kirkna í Rómaborg
er kirkja Péturs postula talin. Hún
er sögð 460 fet að lengd og 270 feta
breiö. Hafi þar nær staðið kross Pét-
urs, sem hann hafi verið píndur á,
og þar eru sögð varðveitt „hálf' bein
postulanna Péturs og Páls, en „hálf“
í kirkju Páls postula. í háaltari
kirkju Péturs eru og sögð varðveitt
bein 30 lærisveina Krists, þeirra er
fylgdu Pétri í Rómaborg. Áð kirkju
Jóhannesar skírara (Lateran) eru
greindir ýmsir helgir dómar. Þar er
blóð Krists, klæði Maríu meyjar,
mikill hluti beina Jóhannesar skír-
ara, umskurður Krists, mjólk úr
brjóstum Maríu, þorngjörð Krists,
nokkuð af kyrtli hans, auk margra
annarra helgidóma. Auk þessa er
getið legstaðar ýmissa helgra manna
í ýmsum af kirkjum borgarinnar.
Rómaborg er um þessar mundir
mesta borg á jörðinni, að vitneskju
manna á vesturhluta hennar. Jörð
og stræti eru þar öll sögð roðin blóði
heilagra manna (Alfr. ísl. I, 23). Róm
Hér segir áfram
af suðurgöngum íslenskra
manna til forna