Tíminn - 15.06.1991, Blaðsíða 8

8 Tíminn
Laugardagur 15. júní 1991

'

.

;
: ' ■:

ið í herlúðra til eflingar íslenskri tónlist:
Eftir tónlistarvetur
hlýtur að koma sumar
Þjóðhátíðardagur íslendinga, 17. júní, markar í ár upphaf „íslensks tónlistarsum-
ars“, átaks sem flytjendur, útgefendur og höfundar íslenskrar tónlistar standa að. ís-
lenskir tónlistarmenn telja að þeim hafl engan veginn verið sinnt nægilega og segja að
hirðuleysi gagnvart innlendri tónlist geti ekki átt sér stað öllu lengur í menningar-
þjóðfélagi. Því hefur nú verið blásið í herlúðra til eflingar íslenskri tónlist, með auk-
inni plötuútgáfu, kröfum um meiri umfjöllun í fjölmiölum og meiri athygli yfirvalda.
Magnús Kjartansson tónlistarmaður er einn talsmanna átaksins og talar í viðtali við
Tímann um „íslenskt tónlistarsumar".
„Ég hef stundum sagt að á eftir tónlistar-
vetri hljóti að koma tónlistarsumar. Fram
til dagsins í dag lítum við svo á að það hafi
verið ein konar vor í íslenskri dægurlaga-
tónlist. Þessi ákveðni iðnaður hefur verið
að þróast í skúmaskotum og skuggaport-
um í ákaflega langan tíma. Þegar ég kem
inn í þetta fyrir 25 árum síðan erum við að
fara til útlanda, metnaðarfúllir íslenskir
tónlistarmenn, til að taka upp hljómplöt-
ur. Þá var kannski um að ræða eina hljóm-
sveit á ári, kannski tvær, og var þá ekki al-
veg ljóst hvort markaðurinn gæti borið
slíkt. Á þessum tíma var útgáfustarfsemi
aukabúgrein stórra fyrirtækja.
Á undanförnum árum hefur orðið sú þró-
un hér á landi að allur upptökuiðnaðurinn
er kominn inn í landið. Meira að segja sú
tónlist, sem er gerð af íslendingum fyrir
erlendan markað, er tekin upp í landinu. í
landinu í dag eru átta 24 rása hljóðver,
sem eru svo að segja bókuð allan sólar-
hringinn. Þessi gróska hlýtur að helgast af
sköpunarkrafti og sköpunarþörf.
Þetta átak byggir á því, að í fyrsta skipti í
sögu þessarar listgreinar hafa höfundar,
hljómplötuframleiðendur og flytjendur
tekið höndum saman. Við höfum verið að
vinna hver í sínu horni fram til dagsins í
dag. í dag finnum við, að við eigum miklu
meira af sameiginlegum hagsmunum
heldur en andstæðum hagsmunaágrein-
ingi. Og það ríkir samkennd meðal tón-
listarmanna um þetta átak, hvort sem um
er að ræða flytjanda klassískrar tónlistar
eða dægurlagatónlistar. Þó er því ekki að
leyna að við dægurlagatónlistarmenn telj-
um okkur vera nokkuð afskipta í þessum
hópi.
Með þessu átaki viljum við benda fólki á
hve mikið er um að vera í íslenskri tónlist
í dag. Það er mikil gróska í upptökumál-
um, það eru um 60 hljómsveitir, sem sam-
anstanda af 250-300 flytjendum, að spila
vítt og breitt um landið og útgáfa um
sumarbil hefur aldrei verið eins mikil og
nú. Það koma um 20 hljómplötur út í
sumar.“
— Og er það mikil breyting frá því sem
áður var?
>rJá, undanfarin ár hefur hljómplatan þró-
ast í samræmi við þá þróun sem átti sér
stað með bókina á sínum tíma. Hljómplat-
an hefur átt að vera keppinautur um hylli
fólks sem jólagjöf. Þú áttir bara að hlusta í
janúar og febrúar á þá tónlist sem þú
fékkst í jólagjöf. Eftir það áttir þú að
hlusta á útvarpið. Þessu langar okkur til
að breyta. Það koma út rúmlega hundrað
íslensk lög yfir þessa sumarmánuði og
þetta er aðeins forsmekkur af því sem
koma skal, því auðvitað er miklu meira í
ofninum hjá íslenskum tónlistarmönnum
hvað varðar útgáfu í haust og í vetur.“
— En hefur íslensk tónlist ekki fengið
nógu mikla spilun í útvarpi og umfjöllun á
undanförum árum að þínu mati?
,Á henni hefúr verið traðkað af því sem
kallast frjálst útvarp. Nú eiga fslendingar
að hafa öðlast töluverða reynslu af því að
hlusta á Hotel Califomia og Listen to the
Music og sú reynsla á að vera orðin okkur
hlutfallslega sambærileg við reynslu
þeirra Bandaríkjamanna sem hlustuðu
mikið á útvarp þegar þessi tónlist var leik-
in talsvert í útvarpi bar. Það er að segja fyr-
ir tíu árum síðan. Eg sat á tali við einn af
forráðamönnum íslenskrar útvarpsstöðv-
ar á fimmtudag og hann yppti öxlum þeg-
ar ég spurði hann af hverju þeir svömðu
ekki þeirri kröfu markaðarins um að spila
íslenska tónlist, sem virðist vera augljós;
þegar útvarpsstöðvar opna fyrir símalínur
og gefa hlustendum kost á að velja tónlist,
þá hefur komið upp sú staðreynd að í 98%
tilvika er beðið um íslenska tónlist. Og
forráðamenn íslenskra útvarpsstöðva, sem
við höfum talað við, vita varla sumir hvar
íslensku plöturnar þeirra em geymdar og
þær em ekki skrásettar svo að neinu nemi.
Þetta fær maður að vita í landi þar sem
fólki fannst að það væri ekkert mál að
treysta mönnum fyrir að reka útvarps-
stöðvar fyrir þjóðina. Það er sem ég sæi
þetta gerast í öðmm menningarríkjum.
Þar er spilun á innlendri tónlist víða
bundin í lög til þess að það fari ekki á milli
mála hvaða hlutverki fjölmiðlarnir hafa að
gegna.
Og það er ekki einungis við útvarpsstöðv-
arnar að sakast, heldur einnig dagblöð;
dagblöð, sem segja íslensku þjóðinni að
Sinead O’Connor hafi verið barin í æsku
og í hvaða nærbuxum Madonna ætli að
vera í, hálfan mánuð fram í tímann. Þetta
fáum við að vita skilmerkilega. Einhvers
staðar inni á fjölmiðlunum er fólk sem
metur það svo að þetta sé einmitt það sem
íslensku þjóðina vanti að vita. Prentfjöl-
miðlarnir hafa illa sinnt íslenskri tónlist.
Þeir hafa fjallað um hana af lítilli fagþekk-
ingu, stöðugt borið hana saman við er-
lenda tónlist og veitt henni lítið pláss. fs-
lensk tónlist hefur mikið verið notuð af
einhverjum framatittum, sem tæta hana í
svaðið með það að markmiði að ganga í
augun á módelpíum á skemmtistöðum
borgarinnar helgina á eftir. Þá telst við-
komandi vera kaldur gæi, sem hafi mikinn
kjark og mikið vit og framsýni til að bera.“
— Er þetta vottur um einhvers konar of-
dýrkun á erlendri tónlist?
„Það er ljósara en frá þurfi að segja, að ís-
lensk þjóð hefur gengið í gegnum það á
undanförum árum að ofdýrka það sem er-
lent er og er það kannski ekkert óeðlilegt á
eyju þar sem einangruninni var rétt að
létta á síðustu 10-20 árum. En það hefur
verið bent á það af fólki, ekki ómerkari
manneskjum heldur en forseta landsins,
að við megum aldrei missa sjónar á því
hvað það er sem gerir það að verkum að
það er búandi hér í þessu landi. Augu ís-
lendinga held ég að séu að opnast meira
og meira fyrir því, þó að einn og einn ein-
staklingur taki sína spretti með ofdýrkun
á því sem útlenskt er. En með því að við
ferðumst meira og upplifum veröldina í
kringum okkur þá fer okkur að verða ljóst
að það er margt gott hægt að segja um út-
lönd, en það er líka alveg jafn margt gott
hægt að segja um ísland.“
— Þannig að þetta átak snýr að miklu
Ieyti að eflingu þjóðernisvitundar?
„Þjóðemisvitundar og umgengni við ís-
lenska tungu. Það er alveg ljóst að við tón-
listarmenn ætlum ekki að láta okkar eftir
liggja þegar þarf að fylgja því boði forráða-
manna þjóðarinnar að sinna þessu mál-
efni. Og reyndar fmnst okkur stundum
eins og þeir mættu gera það einnig í aukn-
um mæli.“
— En viltu meina að íslensk tónlist geti
verið góð landkynning og jafnvel skaffað fé
í þjóðarbúið?
„Einhvers staðar hljótum við að verða að
draga línu milli þess hvenær hlutir skaffa í
þjóðarbúið eða hvenær hlutir skaffa þjóð-
arbúinu. Hver ætlar að meta þau verð-
mæti sem hafa myndast með íslenskri
þjóð vegna tónlistar? Það yrði flókið bók-
hald. Þjóð án tungu og sjálfstæðrar menn-
ingar væri ekki til í þessu landi. Lítum á:
Af hverju standa Frakkar framarlega sem
þjóð í samfélagi þjóða? Jú, það er vegna
þess að þeim hefúr löngum verið ljóst að
frönsk menning selur meira af franskri
framleiðslu heldur en nokkuð annað. Og
menntamálaráðherra fyrrverandi, Svavar
Gestsson, sagði rétt áður en hann missti
þann ráðherrastól að fyrst þyrfti að selja
menninguna og fiskinn síðan á eftir.
Ég bendi á það að íslensk hljómsveit, sem
ferðast víða um heim og spiíar fyrir millj-
ónir manna, hlýtur að vera vaki að ákveð-
inni hugarfarsbreytingu gagnvart landi og
þjóð."
— En það virðist sem sagt vera gróska í
íslensku tónlistarlífi í dag og hljómplötu-
útgáfa mikil. Er það ekki ótrúlegt á svona
litlum markaði?
Jú, en hvar setjum við fslendingar ekki
heimsmet? Og þetta höfum við gert án
þess að hafa fengið í gegn nokkuð af þeim
baráttumálum okkar, sem eru efst á baugi
í dag. Án þess að fá nokkurn stuðning frá
yfirvöldum.
En varðandi markaðinn þá hafa í þessum
bransa alltaf verið fleiri kallaðir en útvald-
ir. En aukin hljómplötuútgáfa í tengslum
við meiri umfjöllun fjölmiðla ætti að auka
möguleikana á því að fleiri raddir heyrð-
ust. Hvort sem það yrði til góðs eða ekki.
Auðvitað á að eiga sér stað endurnýjun og
sá sem á erindi, hann kemst að.“
— Á sér stað mikil endurnýjun í íslensku
tónlistarlífi?
,„Iá, hún hefur virkilega verið skemmti-
leg. Við sjáum til dæmis að maður eins og
ég er ekkert á ferðalagi í sumar. Þar er tek-
in við önnur kynslóð. Og þeir eru þrisvar
sinnum fleiri, voldugri og skipulagðari
heldur en við vorum á sínum tíma. Og
óska ég þeim alls hins besta í kynnum við
land og þjóð.
En ég held að við þurfum dálítið að huga
að þeim hugsunarhætti íslendinga, að
dægurlagatónlist sé bara tónlist hinna
ungu og villtu, síðan taki við tómarúm í
tónlistarlífinu þar til menn geti farið að
syngja Öxar við ána á sjötugsaldri."
— Höfðar ekki íslensk dægurtónlist að
mestu til hinna ungu og villtu?
„Kannski er stærsti hópurinn sniðgeng-
inn vegna þess að of mikið er einblínt á
unglingamarkaðinn. í öllum öðrum lönd-
um er viðurkenndur og grundvallaður
markaður fyrir fullorðna fólkið. Sú tónlist
átti meira upp á pallborðið áður fyrr. Það
er tónlist sem fjallar um dálítið aðra hluti.
Þá er gert ráð íyrir því að þú sért ekki í
skúmaskotum að fylgjast með draumadís-
inni og hugsa um hvernig þú ætlir að
leggja þinn kóngulóarvef fyrir hana um
næstu helgi. Því er ekki að neita að flestar
hljómsveitir stfla upp á unglingamarkað-
inn.“
— Er þessi ofurtrú á einum hlustenda-
hópi vottur um metnaðarleysi meðal tón-
listarmanna á íslandi?
„Ég held að þetta helgist miklu frekar af
því að hljómsveitir byggja afkomu sína í of
miklum mæli á dansleikjaspilamennsku.
Til þess að geta staðið undir sér þurfa þær
að halda stóra dansleiki. Það heldur eng-
inn 800 manna dansleik á Fiúðum fyrir 25
ára og eldri, nema undir því yfirskini að
þar sé um þorrablót að ræða eða annað
slíkt.“
— Er þetta ekki ákveðin klemma á frum-
leika og sköpun tónlistar?
„Þetta er ákveðin klemma. Þessi ákveðnu
markaðslegu höft gera sennilega það að
verkum að margir íslenskir tónlistarmenn
ganga með hugmyndir í maganum, sem
ekki finnst fjárhagslegur grundvöllur fyr-
ir. En þar komum við að því að öll list í
landinu er styrkt að einhverju leyti, nema
þessi. Og það er sorglegt að ekki skuli vera
forsendur hér fyrir því að það sé hægt að
fara út í metnaðarfyllri hluti.“
— Er tónlistin hér undir miklum áhrif-
um erlendis frá?
„Hún svona hleypur þetta í skeiðum.
Tónlistin sjálf er kannski eins og föt. Þú
sérð ekki mun á klæðnaði íslendings og
annarra Norðurlandabúa, nema verið sé
að tala um þjóðbúninga. Að þessu leyti er
tónlistin dálítið svipuð. Hún er háð al-
þjóðlegum tískusveiflum og straumum.
Það er engin ástæða fyrir okkur íslendinga
að standa hér á götuhornum í sauðskinns-
skóm með skotthúfur, þó svo að við vitum
að Þjóðverjarnir eru hér á flandri með
myndavélar. Við viljum ekki að þeir fari
með myndir heim af íslandi eins og það sé
bara Árbæjarsafh og við séum hér með
kindur í bandi. Og það er eins með ís-
lenska tónlist, þó svigrúm þurfi vissulega
að vera til staðar fyrir þá sem sinna vilja
upprunalegri íslenskri tónlist.
En sérstaða íslenskrar tónlistar er fyrst
og fremst fólgin í íslenskri tungu. Það
verður að styðja við bakið á íslenskri tón-
list sem hluta af íslenskri menningu."
— Má líta á „íslenskt tónlistarsumar"
sem einhvers konar kjarabót fýrir tónlist-
armenn?
„Kjarabót get ég ekki séð sem annað en
hækkun launa, en nú hafa tónlistarmenn
engin föst laun. En ef fólk tekur þessu
átaki vel og lætur eftir sér að hlusta á þá
tónlistarmenn, sem eru að ferðast um
landið, og vega og meta það sem þeir hafa
fram að færa, kaupir íslenskar plötur,
hlustar á íslenska tónlist og sýnir útvarps-
mönnum svart á hvítu vilja sinn, þá yrði
það einhver kjarabót, en hún yrði aldrei til
jafns við það sem fólk í öðrum stéttum
myndi sætta sig við.
En það eru ekki krónur í vasann sem að
við erum að fiska eftir. Við erum að fiska
eftir hugarfarsbreytingu gagnvart ís-
lenskri tónlist og því fólki sem hana
stundar. Þetta er spuming um umburðar-
lyndi og að gefa íslenskri menningu tæki-
færi til að vera til. Á mörgum sviðum er
hún að kafna og við þurfum hjálp til þess
að víkka öndunaropið."
Guðmundur Steingrímsson