Tíminn - 29.06.1991, Blaðsíða 3

i Pf
^aug^r^ir ^,jwí J 991
u
'heLgin
:'T
11
JiU A W«J B 333 C 33+I D 33J| V 334 V .334 (i 334 I I 33< I 3*0 K 3*1 L ' M 3*3! N 3*4| O 3**1 T
og hér. Einnig er það ekki fágætt
að konur missi heilsuna við
barnsburð það sem eftir er æv-
innar, svo að því fer fjarri að
fæðingar séu þeim eins þrauta-
lausar og sagt er.
Um sjúkdóma
Frá því er áður sagt að eftir
fimmtugs aldur séu karlmenn
þjáðir af brjóstveiki og öðrum
langvinnum sjúkdómum og kon-
ur missi oft heilsuna eftir erfiðar
fæðingar, svo að ljóst má vera að
íslendingar eru þjáðir af ýmiss
konar sjúkdómum, líkt og aðrar
þjóðir. Það er venja þar að kalla
alla kvilla einu nafni landfarsótt,
rétt eins og almúginn hér kallar
allt þvílíkt hitasótt, enda mun
þar vera að mestu um hið sama
að ræða. Holdsveiki er sjúkdóm-
ur, sem þjáir marga. Hún er
mest megnis arfgeng, en sjaldan
smitnæm. Þetta er ekki sami
sjúkdómur og hjá oss, og held ég
fremur að það sé eins konar
skyrbjúgur. Ýmsir læknast af
lyfjum, sem lærður íslendingur
hefur sett saman. Margir þjást af
magakvillum, þunglyndi og ýms-
um öðrum sjúkdómum, svo að
ég hygg að íslendingum kæmi
vel að fá nokkra lærða lækna og
að þeir myndu hafa nóg að gera,
ef þjóðin aðeins hefði efni á að
halda slíka nauðsynjamenn sín á
meðal. Höfundi hefur þannig
verið skýrt alrangt frá „að hita-
sóttar heyrist sjaldan getið, né
annarra álíka sjúkdóma, og þess
vegna séu þar engir læknar.“
Þegar sýnt hefur verið fram á að
ýmsir sjúkdómar þjá íslendinga,
er það þarfleysa að leita að or-
sökum þess að sjúkdómar séu
þar harla fátíðir, eins og höfund-
ur segir. En hann telur að þeir
eigi þetta að þakka því „að þar
séu ágætar jurtir, frábært öl-
kelduvatn, sem þeir drekki dag-
lega án þess að þekkja það, þrá-
látir vindar, sem hreinsi loftið,
hinn hreini, þurri og stöðugi
kuldi og síðast en ekki síst með-
fædd hreysti og ágæt melting."
Þegar nú hið sanna er komið í
ljós, að íslendingar þjást af sjúk-
dómum engu síður en aðrar
þjóðir, eru allar þessar hugleið-
ingar þarflausar og rangar að
auki. íslendingar nota ekki hinar
frábæru jurtir sínar, ölkeldu-
vatnið frábæra fæst aðeins á ör-
fáum stöðum, svo að fæstir
menn geta drukkið það daglega,
þrálátir vindar og sífelldir kuldar
eru ekki á íslandi, eins og fyrr er
sagt, og í hverju hin meðfædda
hreysti þeirra er fólgin veit ég
ekki. Þeir fæðast sem veikburða
börn, eru aldir upp í býsna miklu
eftirlæti og harðfengi þeirra
kemur fyrst til sögunnar þegar
þeir hafa náð þeim þroska að
vera hlutgengir til sjómennsku,
svo að hreystin getur ekki verið
meðfædd. Ósagt skal látið hver
muni hafa kannað í þeim mag-
ann og fundið að hann væri
gæddur sérlegum meltingar-
krafti umfram maga annarra
manna.
í athugasemdum við þennan
kafla kemst höfundur svo að
orði: .Algengustu þjóðarkvillar
eru magakrampi og holdsveiki,
sem verður auðskilið, þegar vér
hugsum út í hið taumlausa og
viðbjóðslega ofát þeirra og sóða-
lega lifnaðarhætti." Áður hefur
hann talað um að íslendingar eti
lítið, en nú eru þeir allt í einu
orðnir taumlaus og viðbjóðsleg
átvögl. í því sem höfundi hefur
verið sagt um landið, eru svo
miklar mótsagnir að það gefur
auga leið að sá einn hefur verið
tilgangur sögumanna höfundar
að rógbera landið, enda þótt þeir
láti ekki á því bera. Og kemur
þetta hvarvetna fram, bæði í því
sem þegar hefur verið sagt, en þó
enn meira í því sem eftir fer. Rétt
er það að vísu að holdsveiki er
meðal hinna algengustu þjóðar-
sjúkdóma, áður en til kemur
vinnuþreyta og ellihrörnun. En
þar sem holdsveikin er arfgeng,
getur hún tæpast stafað af Iifn-
aðarháttum manna nú, en þeir
eru engan veginn eins sóðalegir
og höfundi hefur verið tjáð.
Þótt sagt hafi verið hér að ýms-
ir sjúkdómar herji á íslendinga,
er því ekki móti mælt sem áður
er sagt að þeir séu að eðlisfari
hraustir og heilbrigðir, en þeir
veiklast snemma vegna mikils
erfiðis og verða þá hinum og
öðrum sjúkdómum að bráð.
Þegar íslendingar veikjast láta
þeir Guð og lukkuna ráða hversu
fara muni, því að sárafáir menn
eiga þar nokkur dönsk heimilis-
lyf eða kunna með þau að fara.
Enn fjær sanni er að notuð sé sú
lækningaðferð, sem höfundur
lýsir svo: „Ef einhver veikist er
öll sú lækning sem hann nýtur í
því fólgin að drekka spenvolga
nýmjólk, að tyggja dálítið tóbak
og fá sér sopa af brennivíni til
þess að koma maganum í lag.“
Sjúklingar drekka alls ekki ný-
mjólk sér til heilsubótar, heldur
er sú mjólk, sem ætluð er sjúk-
um, ætíð flóuð, eins og ég hef
áður sagt. Yfirleitt drekka sjúk-
lingar ekki mikla mjólk, en mysu
í hennar stað, enda mun hún
heilnæmari. Aldrei hef ég heyrt
þess getið að nokkur sjúklingur
tyggi tóbak sér til heilsubótar.
Brennvínssopinn er ekki heilsu-
drykkur í íslenska maga, enda
nota menn hann ekki, þegar þeir
eru sjúkir, nema um fullkomna
ofdrykkjumenn sé að ræða. Þeir
eru að vísu til og geta ekki án
brennivíns verið.
Sú ástæða, sem áður var nefnd
til þess að engir læknar eru á ís-
landi, veldur því að þar eru ekki
heldur handlæknar, en ekki það
að þeirra sé ekki full þörf, ef
menn beinbrotna eða slasast á
annan hátt. Þá er enginn til sem
getur hjálpað, en afleiðingin
verður svo sú að þeim batnar
seint og illa eftir langvinnar
þjáningar. Það gengur ekki svo
greiðlega, eins og höfundi hefur
verið sagt, „að vegna meðfæddr-
ar heilsuhreysti skeyti menn
Nýtt fslandskort fylgdi bókinni.
Landið færöist nú ögn austar
en fyrr hafði verið talið um
tegu þess.
ekki smámeiðslum og útvortis
meiðsli grói fljótt af sjálfu sér
vegna kuldans og hve loftið er
hreint." Þetta segir höfundur að
sé ástæðan fyrir því að engir
handlæknar séu í landinu, en
hún er jafngild og hin, sem sögð
er um almennu læknana. Vér
skulum minnast þess að íslend-
ingar eru mannlegar verur og
því ekki unnt að eigna þeim
óeðlilega hörku eða hreysti, svo
að ekkert bíti á þá. Eftir þessum
boðum að dæma ætti loft og
kuldi, sem allir vita að er eitt hið
skaðvænlegasta fyrir opin sár og
meiðsli, að vera helsta ástæðan
til þess að önnur meiðsli íslend-
inga gróa fljótt og vel.
Um meðferð bama
„Mæður hafa börn sín á brjósti í
8 daga eða í mesta lagi í hálfan
mánuð, ef þau eru lasburða,“
segir höfundur. Þetta er rangt.
Þær konur sem gefa börnum
brjóstr hafa þau eins lengi á
brjósti sér og hér er títt. En þau
börn eru fleiri en hin sem aldrei
eru lögð á brjóst, en meðferð
þeirra er öll önnur en sú sem
höfundi hefur verið tjáð, en
hann segir svo frá: „Börnin eru
látin á gólfið og hjá þeim sett
lokað fat með mysu, ofan í það er
stungið pípu eða gildum fjöður-
staf, sem bandi er vafið um. Þá er
brauðbiti látinn hjá barninu ef
hann er til, því til næringar. Þeg-
ar barnið vaknar eða gefur frá sér
hljóð um að það sé svangt, er því
snúið að ílátinu og pípunni
stungið upp í það. Sýgur það þá
eftir þörf sinni.“ Svo illa og ein-
faldlega fara íslendingar ekki
með börn sín. Sannast mála er
að þeir annast þau svo vel að ég
hef hvorki séð né heyrt um því-
líka umhyggju annars staðar.
Svo fjarri fer það því að þeir láti
börnin liggja á gólfinu, en al-
mennt eru notaðar vöggur
handa börnunum. Sumar þeirra
eru á völtum, en aðrar eru
hengdar upp. Börnum er aldrei
gefin mysa til drykkjar, en þau
eru nærð á góðri kúamjólk, sem
stundum er blönduð rjóma, svo
að hún verði enn betri og feitari.
Eins og vér nota þeir pela handa
börnum, en enginn þekkir þann
útbúnað, sem höfundi hefur ver-
ið sagt frá. „Þegar flytja þarf barn
til skírnar eða aðra langa leið er
látin upp í það tuskudúsa, er dyf-
ið hefur verið í mysu, því til nær-
ingar.“ Eins og fram var tekið var
ungbörnum alls ekki gefin mysa
og það er alls ómögulegt að barn
fengi saðningu sína af að sjúga
tusku vætta í mysu. Þegar farið
er með börn til kirkju, sem oft er
allöng leið, er pelinn og nægileg
mjólk tekin með til ferðarinnar.
Höfuðvatnsglös þau, sem vér
þekkjum, eru mikið notuð fyrir
pela, því að þau hafa reynst hent-
ug til þess. Börn eru þannig
nærð eingöngu á mjólk, þangað
til þau eru ársgömul eða eldri,
nema ef skortur er á henni, eins
og oft vill verða hjá fátæklingum
suma tíma ársins, svo að það er
einnig rangt, sem höfundi hefur
verið sagt, „að þegar börn séu
þriggja ársfjórðunga gömul,
verði þau að borða sama mat og
foreldrarnir.
Ég hef þegar greint frá þvf að ís-
lendingar leggja börn sín í vöggu
og ég hef einnig verið sjónar-
vottur að því að þeir vefja þau í
reifar jafn mjúklega og vér ger-
um. En sögumenn höfundar hafa
aðra sögu að segja, en þeir segja
svo frá: „Reifar eða vöggur
þekkja menn ekki. Þegar barnið
er 14 daga gamalt, er það fært í
buxur og treyju. Það er látið
liggja á gólfinu, skríða þar og
velta sér, uns það stendur upp
sjálfbjarga og fer að ganga.“ Á Is-
landi eru börn sjaldan klædd í
föt fyrr en þau eru 9-10 vikna
gömul, og eftir það eru þau jafn-
lítið og áður látin velta sér og
skríða á gólfinu, heldur eru þau
höfð á höndunum, jafnvel meira
en góðu hófi gegnir, og þeim á
allan hátt sýnd hin mesta ástúð
og umönnun. Það er því með
öllu óverðskuldað að ásaka ís-
lendinga svo harðlega með fimm
mismunandi illyrðum fyrir með-
ferðina á börnum sínum. En höf-
undur segir svo: „Svo hirðulaus-
lega, illa, vesaldarlega, vansæm-
andi og dýrslega er farið með
aumingja börnin, til þess að
herða þau, allt frá fyrsta degi æv-
innar.“ En að þetta er ranghermt
sést þó af framhaldinu, en þar
segir: „Engu að síður eru íslend-
ingar beinvaxnir og limir þeirra
réttir. Það er óvanalegt að sjá þar
kryppling.“ Þessi viðbótarum-
mæli eru sterkasta sönnunin fyr-
ir því að foreldrar séu ekki
hirðulausir um börn sín eða gæti
þeirra illa, en þau sanna einnig
þau ummæli mín að þeir bera
börnin á höndum sér, svo að þau
hendi engin slys. Ég hef aldrei
séð þar nokkurn kroppinbak,
haltan mann eða vanskapaðan,
né nokkur merki þess að Islend-
ingar séu vanræktir sem ung-
börn. Ekki er unnt að þakka
náttúru landsins þetta, því að
hún er Iík og hér í Danmörku; ef
barn dettur og meiðir sig í fæti
verður það halt, brotni eitthvað í
bringu þess, kreppist það í baki
o.s.frv. En til náttúrunnar varð
að grípa, til að skýra þetta, því að
ekki mátti játa að íslendingar
gættu barna sinna vel, en kaflinn
endar á eftirfarandi ummælum:
„Af þessu sést greinilega með
hve mikilli forsjá og mildi nátt-
úran vinnur, þegar hún er látin
sjálfráð."
Hér látum við lokið að líta í rit
Nielsar Horrebow um ísland og
ættu þessi sýnishorn að sanna að
hér hefur maður haldið á penna,
sem líklega var færastur allra
fram til þess tíma að færa um-
heiminum sanna og rétta mynd
af íslandi. Hefur það verið landi
og lýð heppni er bókin barst svo
víða sem raun varð á og að lík-
indum hefur hún náð miklu
meiri útbreiðslu en rit Eggerts
og Bjarna gerðu, en þau birtust
nokkrum árum síðar. Horrebow
kom til landsins er hillti undir
nýja tíma í margvíslegum skiln-
ingi. Bók hans er hluti þessara
tímamóta og hún á það skilið
mörgum fslandslýsingum út-
lendinga fremur að hún sé mun-
uð og höfundi hennar skipaður
heiðurssess.