Tíminn - 17.08.1991, Blaðsíða 9

Laugardagur 17. ágúst 1991
Tfminn 17
Ólafur Dýrmundsson um möguleika geitaræktar á íslandi:
PRÝNT AÐ HALDA VIÐ
ISLENSKA STOFNINUM
„Geitaullin líkist Kasmírull. Kjötið bragðast eins og hreindýrakjöt.
Geitamjólk er ekki ósvipuð sjálfri móðurmjólkinni.“ Þetta eru m.a.
lýsingar virts fæðimanns á geitaafurðum.
Nýlega var rætt við Hilmar Jónsson, geitabónda á Langárfossi á
Mýrum, og vakti það viðtal mikla athygli. Hann hyggur gott til glóð-
arinnar á að nýta þessar skeppnur og þá aðallega mjólk til ostagerð-
ar. Hann álítur að geitabúskapur geti orðið álitlegur kostur fyrir
bændur landsins sem að jafnaði þurfa að beijast fyrir fullvirðisrétti
og kvóta.
Tíminn leitaði eftir því hvaða skoðanir Ólafur Dýrmundsson, land-
nýtingarráðunautur hjá Búnaðarfélagi íslands, hefði á þessari
gömiu en þó nýju búgrein.
Geitaullin líkist
kasmírull
„Við vitum að þelið af íslensku geit-
inni er mjög gott en það hefur verið
rannsakað í Skotlandi. Haustið 1986
fluttum við út þangað fáeinar geitur
til rannsóknar og höfum síðan hald-
ið sambandi við vísindamenn. Þeir
segja að þelið sé mjög gott og líkist
helst kasmírull sem hefur ákaflega
fína þræði sem notaðir eru í fínleg-
an vefnað. Skotar hafa því áhuga á
að framleiða klæði úr íslensku geita-
ullinni," segir Ólafur.
Hann álítur áhugann vera mestan í
Bretlandi því þar séu rannsóknir
komnar lengst á gæðum geitarþels-
ins en segir að engin ull hafi enn
verið seld því þetta sé allt saman á
tilraunastigi.
Ólafur heldur samt að þetta geti
hugsanlega orðið arðvænlegur út-
flutningur. „Það er samt mjög lítið
magn af hverri geit sem nýtist og
eingöngu þelið en togið er ekki
hægt að nýta. Það þarf að kemba
þelið úr og þar er um 200 til 300 gr
að ræða af hverri geit á ári. Þetta er
samt mjög verðmæt ull og miklu
verðmætari en kindaull. Það ætti að
vera hægt að fá svipað verð fyrir
nokkur hundruð grömm af geitaull
og mörg kíló af kindaull. Fyrir
tveimur árum fékk ég fyrirspum frá
Sviss um hvort hægt væri að fá
geitaull héðan. Þá reiknaði ég það út
að verðmæti ullar af einni geit gæti
verið um 2000 kr á ári. Það yrði lík-
lega að kemba hverja geit nokkmm
sinnum og þá aðallega seinni hluta
vetrar og undir vorið. Einnig er
möguleiki á að rýja þær og hreinsa
síðan þelið úr. Samkvæmt upplýs-
ingum sem ég hef erlendis frá væm
aðilar þar tilbúnir að taka við ullinni
óhreinsaðri og greiða þá minna fyr-
ir. Við vitum samt ekki enn hvernig
best væri að standa að þessu. Það
hefur samt verið mælt með því að
kemba geiturnar til að ná hámnum
alveg hreinum," segir Ólafur.
Geitakjöt bragðast
eins og hreindýrakjöt
„Ég held að aðalafúrð geitanna sé
samt osturinn. Það em sumir sem
segja að mjólkin sé svipuð og móð-
urmjólkin og ég held að það sé tals-
vert til í því. Hún er frekar fitusnauð
en mjög bragðgóð. Einnig má nefna
skinnin sem nefnast stökur. Þau
þykja mjög hentug til bókbands og
hafa verið notuð til þess öldum sam-
an. Kjöt geitanna mætti einnig nýta.
Ég veit ekki alveg hvert verðgildi
þess væri en það er mjög sérstakt
kjöt og fitusnautt," segir Ólafur.
Hann segist vita um geitaeigendur
sem hafa selt talsvert af kjöti og
fengið þokkalegt verð fyrir það. „Við
vitum ekki hver markaðurinn yrði
en kjötið yrði samt ekki í samkeppni
við neitt annað. Þetta væri það lítið
magn og þess yrði líklega neytt
meira til hátíðabrigða. Ég hef sjálfur
bragðað geitakjöt. Það er miklu
bragðsterkara en kindakjöt, einna
líkast villibráð, og ekki ósvipað
hreindýrakjöti á bragðið. Kjötið
gæti komið til greina sem einhvers
konar sérréttur. Geitabúskapur er
mikið stundaður víða í Evrópu og þá
sérstaklega í Suður-Evrópu og þar
er jafnvel meira um geitur en sauð-
fé. Þar er mjólk og kjöt mikið nýtt,“
segir Ólafur.
Foranorrænn stofn
„Ég álít það vera menningarmál að
halda geitastofninum við,“ segir Ól-
afur. í landinu eru nálægt 50 bú sem
halda geitur. Hilmar elur lang-
stærstu hjörðina eða nálægt 60 geit-
ur. Á þessu sést hversu fáar geitur
eru aldar hérá landi.
„Það er lítið svigrúm til kynbóta
þar sem um svo lítinn stofn er að
ræða. Þá ber og að geta þess að það
má ekki flytja geitur á milli sveita
nema undir eftirliti til að koma í veg
fyrir að sjúkdómar eins og mæðu-
veiki breyðist út. Leyfí Sauðfjár-
veikivama þarf til og því hefur baga-
leg skyldleikarækt átt sér stað sums
staðar. Þess vegna hefur verið reynt
að flytja hafra á milli svæða til kyn-
bóta og það þarf Hilmar að gera.
Ræktun stofnsins er því mikilvæg
sem felst t.d. í því að setja á þær geit-
ur sem mjólka best. Þetta framtak
Hilmars er gott því það stuðlar að
því að varðveita stofninn," segir Ól-
afur.
Hann bætir við að þessir 50 geita-
eigendur landsins hafi núna um
nokkurt skeið verið að undirbúa
stofnun geitaræktarfélags. Þeir eiga
flestir um 10 geitur en sumir aðeins
eina. Sameiginlegt eiga þeir, að sögn
Ólafs, það að halda geitur sér til
gagns og gamans og álíta það menn-
ingarmál að halda stofninum við.
Samkvæmt búfjárréttarlögunum á
Búnaðarfélag íslands að hafa eftirlit
með geitastofninum og það hefur fé-
lagið gert. Það safnar saman skýrsl-
um yfir geiturnar og greiðir út styrk
til þeirra sem halda geitur sem nefn-
ist stofnverndarframlag og var síðast
um 2000 kr. fyrir hverja geit. Þessi
styrkur hefur verið veittur undan-
farin 25 ár öllum sem senda inn
skýrslur. „Ég er ekki í vafa um að
þetta hefur hjálpað til við að varð-
veita stofninn því hann var að
hverfa. Okkur hefur tekist að halda
honum á bilinu 200 til 300 geitur.
Þær eru núna um 350 talsins," segir
Ólafur.
Samkvæmt upplýsingum Ólafs
voru geitur margar áður fyrr og
skiptu þá þúsundum. Heimildir
herma að þær hafi verið 2 til 3 þús-
und í byrjun aldarinnar. Hann held-
ur að stofninn hafi horfið því að
menn nýttu frekar kýrnar til mjólk-
urframleiðslu en geiturnar. Einnig
segir hann geitumar hafa horfið
mikið á mæðiveikiárunum þegar fé
var skorið niður.
„Það bendir ýmislegt til að geitur
hafi verið algengar til forna því þetta
er norrænt landnámskyn. Við vitum
ekki til þess að það hafi nokkurn
tímann verið flutt neitt út eða inn af
geitum. Þetta er því hreinn gamall
norrænn stofn. í því sambandi má
minna á ýmis örnefni sem kennd
eru við þær. Dæmi um það eru t.d.
bæjarnöfn eins og Geitagerði, Kiða-
fell, Hafursfell o.fl. Mér þykir ekki
ósennilegt að hér á landi hafi geitur
verið algengar fyrr á öldum. Þegar
fólk er að tala um að sauðkindin hafi
eyðilagt allan gróður þá er mér ekki
grunlaust um að geitur hafi komið
þar talsvert við sögu,“ segir Ólafur.
Góð hliðarbúgrein
„Ég skal ekkert segja um tekju-
möguleika bænda af geitabúskp en
að er samt ekki ólíklegt að þeir séu
einhverjir. Mér finnst mjög ánægju-
legt að Hilmar bóndi á Langárfossi á
Mýrum skuli reyna sig til við þessa
búgrein og vera kominn þetta langt
áleiðis. Það hafa ýmsir verið að tala
um það í mörg ár að reyna svolítið
að sinna þessu en minna orðið úr,“
segir Ólafúr.
„Það má hugsanlega líta á geitabú-
skap sem góða hliðarbúgrein en
menn verða að fara mjög varlega í
þetta fyrst og prófa sig hægt áfram.
Ólafur R. Dýrmundsson.
Það er hugsanlegt að bændur muni
njóta einhverrar fyrirgreiðslu en
mér finnst að það verði samt að líta
á þetta sem minniháttar aukabú-
grein. Ég hef ekki trú á öðru en að
hún verði í smá í sniðum en það
munar um allt," segir Ólafur. Hann
segir töluverðan áhuga ríkja í sveit-
um á að nýta geitarullina til heimil-
isiðnaðar og ekki síst vegna þeirra
vandræða sem eru í ullariðnaði hér
á landi nú um stundir. „Það er önn-
ur tegund af ull sem einnig mætti
vinna og er talin hafa marga kosti en
það er blanda af geitaþeli og kanínu-
ull. Hópur fólks er þegar í sveitun-
um sem stundar heimilisiðnað og
vinnur úr kindaull og kanínuull og
því ætti að vera vandalaust að bæta
geitaþelinu við. Kannski þyrfti því
ekki að flytja geitaþelið út heldur
nýta það hér innanlands til heimilis-
iðnaðar," segir Ólafur.
„Ég er ekki að hvetja menn til að
stórfjölga geitunum það verður að
fara varlega í það. Sérstaklega ber að
taka vara við að sleppa þeim ekki
lausum um allar jarðir því þær eru
skaðlegar gróðri. Þær eiga að vera í
girðingum og þá helst í rafmagns-
girðingunum. Hilmar er snjall þar
sem hann girðir geiturnar af með
rafgirðingu í mýrlendi þar sem þær
mega gjarnan bíta. Þær sækja í trjá-
gróður og eru því miklu hættulegri
beitarfénaður en t.d. sauðfé og eru
jafnvel dæmi þess að þær séu notað-
ar til að eyða trjágróðri," segir Ólaf-
ur.
„Geiturnar gætu fallið vel að hinni
svokölluðu grænu bylgju sem nú
virðist tröllríða öllu. Þetta er hrein
og tær náttúruafurð sem þær gefa af
sér,“ sagði Ólafur að lokum. -HÞ