Tíminn - 07.11.1991, Blaðsíða 9

8 Tíminn
Fimmtudagur 7. nóvember 1991
Fimmtudagur 7. nóvember 1991
Tíminn 9
ÉHI LEIKHÚS
Hræðslan við brjóstakrabba rekur
konur til að losna við ígræðslur
Þær hafa látið lagfæra
brjóstin í fegrunarskyni:
Fyrirsætan Iman, vinkona
Davids Bowie; Jane Fonda,
núverandi heilsuræktar-
dellukona; Brigitte Nielsen,
sem frægust er fyrir sinn
stóra barm og það að hafa
verið gift Sylvester Stallone;
að ógleymdri Mariel
Hemingway, sem var ekki
nema 22ja ára þegar hún
gekkst undir sína aðgerð.
Þetta er aðgerð sem margar konur
dreymir um, en aðeins örfáar þeirra
hafa efni á að gangast undir. Nú er að-
gerð til að stækka brjóstin, sem í
auknum mæli er litið á sem tískufyr-
irbæri, í hættu þar sem enn hafa
komið fram efasemdir um hversu
hættulaus þessi vinsælasta allra lýta-
aðgerða er.
Breskar konur hafa staðið í biðröð að
undanfömu til að fá fjarlægðar
ígræðslur úr gerviefnum til brjósta-
stækkunar eftir að komið hafa fram í
Bandaríkjunum ásakanir um að sílik-
ónígræðslur kunni að valda krabba-
meini. FVrsta ígræðslan, sem gerð var
á hinum frjálslega sjöunda áratug
þegar konur brenndu brjóstahaldara
sína til að sýna fram á aukið frelsi, er
nú orðin bitbein þeirra sem halda því
fram að banna ætti aðgerðina annars
vegar og hins vegar þeirra sem álíta
að konur ættu að eiga tveggja kosta
völ.
í Bandaríkjunum er
bann íhugað
í Bandaríkjunum hefur lyfjaeftirlitið
tekið til athugunar að banna ígræðsl-
ur af þessu tagi, af þeim ástæðum að
þeir, sem það hafa stundað, hafa látið
hjá líða að senda frá sér fullnægjandi
upplýsingar um öryggi aðgerðarinn-
ar. Þar í landi hafa konur farið í fjölda-
göngur til að leggja áherslu á rétt
sinn til að velja sér brjóstastærð.
Nú hafa breskir læknar tekið undir
með bandaríska lyfjaeftirlitinu að því
leyti að fari svo að ígræöslur 'yerði
bannaðar í Bandaríkjunum, þar sem
tvær milljónir kvenna hafa gengist
undir aðgerðina, gæti farið svo að
brjóstastækkunaratvinnugreinin
breska, sem veltir 20 milljónum
punda á ári, verði úr sögunni. Á síð-
asta ári er álitið að 5.000 konur hafi
lagst undir skurðhnífinn í þessum til-
gangi.
Naomi Wolf, höfundur metsölubók-
arinnar „The Beauty Myth“ sem fjall-
ar um stjómun snyrtivörumarkaðar-
ins á konum, segir að konur ættu að
eiga frjálst val, en þær ættu fyrst að fá
þær bestu upplýsingar sem völ er á.
Hún segir að konum sé aldrei skýrt
frá þeim möguleika að aðgerðin geti
misheppnast. „Ég óska ekki að sflik-
ónígræðsla verði bönnuð, en ég vil að
henni sé stjómað," segir Wolf.
Lagfæringar
á kvikmyndastjömum
feimnismál
Nú greiða breskar konur um 4.000
sterlingspund fyrir að feta í fótspor
stjama eins og Cher, Mariel Heming-
way og Brigitte Nielsen, fyrrverandi
eiginkonu Rambó-stjömunnar Syl-
vesters Stallone.
Mariel Hemingway, þrítug sonar-
dóttir rithöfundarins Emests Hem-
ingway, var meðal yngstu smástima
sem lét hafa sig í að gangast undir
brjóstastækkun. Það var fyrir átta ár-
um. Eftir aðgerðina hefur hún haldið
því fram að það hafi verið hennar
„einkaákvörðun og ekkert haft með
starfið að gera“. Með því hefur hún
verið að svara Hollywoodbrandaran-
um að brjóst hennar tilheyri nú leik-
munadeild kvikmyndaversins.
Frægar stjömur, sem komnar eru yf-
ir fertugt, em reiðubúnar að ráða lög-
fræðinga til að verja heiður sinn. Á ár-
inu sem leið fékk hin hálffimmtuga
Cher lýtalækni til að bera vitni um
upprunaleika allra líkamsparta henn-
ar, að undanskildu nefi og brjóstum
sem höfðu fengið smálagfæringu.
Og eldri konum virðist jafnvel enn
meira í mun að sannfæra almenning
um að ekkert hafi verið bætt um upp-
haflega sköpunarverkið. Þannig
kærði Joan Collins, 58 ára, dagblað
fyrir að gefa ranglega í skyn að ekki
væri allt sem sýndist um brjóstin á
henni. Jane Fonda, orðin 53ja, kvik-
myndastjaman sem snerist til heilsu-
ræktardellu, hefur harðneitað að láta
draga sig til svara um fréttir um að
hún hafi gengist undir „brjóstalag-
færingu".
Meðal þeirra, sem iðrast brjósta-
stækkunar, er Brigitte Nielsen, 28
ára, sem rogast með titilinn frú Ram-
bó vegna áberandi líkamsbyggingar
og 100 sm brjóstamáls. Hún segist
löngu orðin leið á því að fá bara hlut-
verk vegna líkamsbyggingarinnar.
Iman, fyrirsæta á alþjóðlegan mæli-
kvarða og kærasta Davids Bowie, er
ánægðari eftir að hafa fengiö barm
sem boðlegur er flegnum kjólum og
borgað 15.000 sterlingspund fyrir.
Breskir læknar segja
aðrar aðgerðir
hættulegri fyrir
bijóstakrabbakonur
Breskir læknar álíta að endurvakinn
ótti um ígræðslur gæti haft alvarleg
og langvarandi áhrif á sjúklinga sem
þarfnast Iagfæringar Iýtalækna og
hafa þá ekki síst í huga brjóstakrabba-
sjúklinga sem hafa misst brjóst, en
þeir em þriðjungur þeirra sem fá
ígræðslu.
Michael Baum, prófessor í skurð-
lækningum við Royal Marsden
sjúkrahúsið í London, sagði að engar
sannanir lægju fyrir um aukna hættu
á krabbameini í tengslum við
ígræðslur, og að gerðir bandaríska
lyfjaeftirlitsins hefðu valdið óþörfum
ótta meðal kvenna. Hann segir þessa
ákvörðun lyQaeftirlitsins sennilega þá
vitlausustu sem það hefði tekið enn
sem komið er. „Líf sumra kvenna
leggst í í rúst ef líkamsímyndin er
ekki nógu góð. Þetta er ekki bara
spuming um hégómagimd," segir
hann.
David Sharpe, lýtaskurðlæknir sem
var sæmdur orðunni OBE fyrir að að-
stoða þá sem brenndust illa í stór-
bruna í Bradford 1985, segir að yfir
100 konur hefðu beðið hann að fjar-
lægja ígræðslur á umliðnum vikum,
eftir að upplýstist um efasemdir
Bandaríkjamanna. Hann sagðist ótt-
ast að væri endi bundinn á ígræðslu-
aðgerðir, yrði gripið til fyrirhafnar-
samari og hættulegri aðgerða á þeim
sjúklingum sem ekki gangast undir
þær í fegrunarskyni.
„Við kynnum að þurfa að gera meiri-
háttar aðgerðir, taka vefi af kviði í
staðinn. Það hefði í för með sér miklu
meiri áhættu en núverandi aðferð,"
segir hann.
Skaðabótamál í New
York kom núverandi
umræðu af stað
Diana Moran lagði áherslu á mikil-
vægi aðgerðarinnar fyrir krabba-
meinssjúklinga, en hún fékk sjálf
enduruppbyggð brjóst eftir krabbaað-
gerð fyrir þrem árum: „Það væri til
háborinnar skammar ef möguleikinn
á þessari aðgerð væri ekki lengur til
staðar. Hún hefur gefið mér mögu-
leikann á því að líða vel og líta vel út.“
Það var dómsmál í New York fyrr á
þessu ári, þar sem konu voru dæmdar
4.5 milljónir dollara skaðabætur
vegna ígræðslu eftir að hún hafði
fengið krabbamein, sem hefur hrint
af stað þessum umræðum nú. Banda-
rísk fyrirtæki neita því að þau noti
skaðleg efni í framleiðslu sína. Og í
Bretlandi bíða ráðgjafar ríkisvaldsins
átekta eftir niðurstöðum úr banda-
rísku rannsókninni áður en þeir
leggja sitt til málanna.
En umræðan ein hefur vakið konur
til umhugsunar. Þannig hætti topp-
laus bresk dansmær við að gangast
undir brjóstastækkunaraðgerð, þó að
hún hefði verið stúlkunni hjartans
mál. „Mér er líka sagt að tímarit vilji
ekki plaststelpur lengur," er huggun
hennar.
FORNLEIFAR
Frá David Keys fornieifafræðingi, fréttaritara Tímans í London:
Forsögulegir
breskir trúarsiðir
að síbírskum sið
Forsögulegir heiönir trúarsiðir — þeirrar gerðar sem
enn tíökast á afskekktum svæðum í Síbíríu — voru iðk-
aðir í Bretlandi fyrir 2000 árum. Það hafa nýjar upp-
götvanir í Norður- Englandi leitt t ljós.
Þessar uppgötvanir — ásamt öörum, sem gerðar hafa
verið á ýmsum stöðum í Evrópu og Asíu — gefa sterk-
lega til kynna að svipaðir síbírskir trúarsiðir hafi í eina
tið veriö iðkaöir um alian gamla heiminn.
Fomleifafræðlngum hefur tekist
að endurheimta leifar fómardýra —
afhöföum og klaufum tíu nautgrfpa
— úr mómýri á mörkum Englands
og Skotlands.
Kýrleifaraar færa sönnur á fjöl-
kynngi þar sem dýraskinn — oft
enn með höfuð og klaufir á sínum
stað — vom hengd á tréstaura og
mynduðu þar með hluta af trúarat-
höfnum til fóma eða spádóma.
Ýmsar útgáfur dýrahúöadýrkunar
vom viðhafðar vfðast hvar í Evrópu
og Asíu á forsögulegum tfmum, og
lifa enn góðu lífi í noröurhluta
Síbíríu.
Meðal þeirra dýra, sem fóraað var,
vora hestar, nautgripir, sauðfé og
hreindýr — og foma gríska helgi-
sagan um gullreyfið kann jafnvel að
eiga uppmna sinn í þessum for-
sögulegu dýrahúða-trúarsiðum.
Gullreyfið var sagt hafa hangið nið-
ur úr helgu tré f Kákasusfjöllum.
Á nýfundna enska foraleifastaðn-
um virðast kýrhúðiraar — með
áföstum höfðum og klaufum —
hafa verið hengdar yfir litla, senni-
lega helga uppsprettuilnd mitt í
mýrlendi.
Enn sem komið er hafa leifar
hausanna og klaufanna af a.m.k.
tveim kúm fundist f ÍindinnL Það
vora starfsmenn móskurðarfyrir-
tækis sem fundu fyrstu meridn um
að þarna leyndist eitthvað merid-
legt
Heillegasti hiuthm — efri hiuti
kýrhöfúðs — hafði enn húð og hár
sem varðveist hafði f mónum.
Skepnan virðist hafa verið drepin
með stríðsaxarhöggi í ennið. Gatið
eftir höggið sést ennþá.
Foraieifafræðingar undir stjóra
Bobs Mlddleton við Lancasteihá-
skóla f Norður-Englandi, álfta að
leifamar séu frá þvf einhvem túna á
tímabilinu frá 500 f.Kr. til 500
e.Kr., trúiega frá járaöld.
Um 7-10 fet af mó höfðu hrúgast
upp ofan á kýrleifaraar eftir að
þeim var upphaflega komið þaraa
fyrtr.
Sjálfar skepnuraar vora smávaxn-
ar af kúm að vera — aðeins um 3
feta háar upp á heröablöð.
Kýrhúðiraar vora ákaflega mikil-
vægar f foraum breskum trúarsið-
um á Bretlandseyjum.
Keltnesku ættbálkatöfraiæknarnir
á írlandi á járnöld byggðu framtfð-
arspádóma sfna á draumum, sem
þá dreymdi þegar þeir sváfu vafðir
hm f húðir nauta sem nýlega hafði
verið fóraað. Meðan þeir sváfu
stóðu drúídar (prestastétt Fora-
Kclta) vörð.
Sagt er að ýms fora velskur sögu-
skáldskapur byggist á draumum
sem menn hafa átt, vaföir í heigar
nautgripahúðir.
Og að því er seghr í „Description of
the Western Isles" eftir Martin
Martin og út kom árið 1716, vöfðu
töfralæknar með skyggnigáfu sig
inn í kýrhúðir tii að segja fyrir um
framtíðina í Skotlandi allt fríun á
18. öid.
Jafnvel vemdardýriingur írlands
frá sjöttu öld, sankti Patrekur —
sem álitið er að hafi upphaflega
komið frá stað innan 20 mílna frá
fundarstaðnum — er sagður hafa
haldið eftir höfði, klaufum og húð
nauts sem fóraað hafði verið, og
með kraftaverid enduriífgað það.
Mómýrarkýrieifarnar í Cumbria
era nú til nákvæmrar rannsóknar
hjá fornleifafræðingnum Sebastian
Payne við fomleifastofnun rfkishts
English Heritage’s Ancient Monu-
ments Laboratory í London.
Þegar litið er á þennan nýja fund í
Bretlnndi og hafðar í huga fyrri
uppgötvanir í Þýskaiandi, Dan-
mörku, Ungveijalandi, Rúmeníu,
Rússlandi og Tyridandi, má sjá
hversu útbreiddir forair dýra-
skinnstrúarsiðir voni f forsöguieg-
um heimi.
Bardús í bakgarðinum
Himneskt er að lifa
Höfundur: Paul Osbom
Þýðandi: Flosi Ólafsson
Leikstjóri: Sigrún Valbergsdóttir
Leikmynd og búnlngar: Messiana
Tómasdóttir
Lýsing: Ásmundur Karlsson
Sýningarstaður: Þjóóleikhúsiö,
stóra sviölö.
Við erum stödd í smábæ einhvers
staðar í Bandaríkjunum. Fjórar syst-
ur búa þar á sömu torfunni og eru
þrjár þeirra giftar, en sú fjórða hefur
búið hjá einni þeirra um árabil. Auk
þeirra og eiginmanna þeirra koma
til sögunar Hómer, fertugur sonur
Idu og Carls, og unnusta hans hún
Myrta. Unga fólkið hefur verið í fest-
um um margra ára skeið, en nú er
stundin runnin upp og Hómer hefur
ákveðið að kynna unnustu sína loks
fýrir foreldrum sínum og öðru
frændfólki þarna á torfúnni.
Mikil eftirvænting ríkir hjá eldra
fólkinu, þegar spyrst að nú séu þau
skötuhjú loks væntanleg. Konur
gagga hver upp í aðra og slá sér á
lær, en karlar fara sparlegar með til-
finningar sínar.
Höggmynd í líkamsstærð af ítalskri hefðarkonu frá u.þ.b. 240 f.Kr. til um 170 f.Kr., sem skreytir lík-
kistulok hennar.
En þótt lífið þarna úti í sveitinni
sýnist við fyrstu sýn ósköp hvers-
dagslegt, þá er ýmislegt að gerjast
undir yfirborðinu.
Rólyndismaður, reyndar hálfgerð
gufa, reynist vera tveggja konu mað-
ur og hefur verið svo lengi, þótt
leynt hafi farið. Annar á við þá þrá-
hyggju að stríða að telja sig hafa
villst af réttri braut á lífsleiðinni og
leitar stöðugt til baka að þeim vega-
mótum þar sem hin örlagaríku mis-
tök gerðusL
Hann Carl átti aðeins einn hógvær-
an draum og hann var sá að verða
tannlæknir, en hann endaði sem
smiður — reyndar mjög góður
smiður. En ef grannt er skoðað, hver
er þá munurinn á að fræsa tekk eða
tönn, ef handverkið er gott? En Carl
gamli sættir sig ekki við þá skoðun
og spyr sig aftur og aftur: Hver er
ég?
Þó gamla fólkið í leiknum eigi sinn
tilverurétt í leiknum, a.m.k. flest
þeirra, þá er þungamiðjan í kring-
um unga parið sem leikin eru af Jó-
hanni Sigurðarsyni (Hómer) og
Eddu Heiðrúnu Bachmann (Myrta)
og fara þau bæði sérstaklega vel með
sín hlutverk og eiga drýgstan þátt í
því að þessi sýning verður skemmti-
leg og lifandi. Hómer er þetta dæmi-
gerða einfalda einbirni, sem á erfitt
með að slíta sig frá mömmu, og
Myrta er sæt og blíð og reynir að
þóknast öllum.
Af öðrum leikurum var Róbert
Arnfinnsson mjög eftirminnilegur
sem hin áttavilti Carl og sama má
segja um Bríet Héðinsdóttur, sem
lék Aaronettu hina ógiftu ljómandi
vel.
Aðrir leikarar, sem fram koma
í sýningunni, eru Gpðrún
Stephensen, Þóra Friðriksdóttir,
Baldvin Halldórsson, Herdís Þor-
valdsdóttir og Gunnar Eyjólfsson.
Þau stóðu nokkuð vel fyrir sínu, þó
nokkuð skorti á að framsögn væri að
fullu slípuð og okkar ágæti Gunnar
Eyjólfsson var ansi slappur tveggja
konu maður og frekar ósannfær-
andi.
Leikmyndin er frekar litlaus og
hefði að ósekju mátt bæta þar úr.
Himneskt er að lifa er fjörugt leik-
rit og spaugilegt, án þess að vera
farsi. Það er í því hæfilegur skammt-
ur af heimspeki og mörg tilsvörin
bráðfyndin. Það má flokka það undir
að vera leikrit fyir alla fjölskylduna,
svona frá fermdum til fiörgamalla.
Gísli Þ.