Tíminn - 21.11.1991, Síða 9

Hmmtudagur2l. nóvember 1991
Tlminn 9
\
hlífum skjalda, falloshengjum úr
aktygjum hesta og hnoðnagla af
hnífi rómversks hermanns
(pugio). Auk þess komu í ljós 130
as (litlir koparpeningar sem not-
aðir voru til að greiða mála her-
mannanna). Með tilliti til þess
hversu þétt hlutimir hafa fund-
ist á einum uppgraftarstað, dreg-
ur Schlúter þá ályktun að í
skarðinu geti verið leifar tveggja
til þriggja hersveita.
Hvers vegna?
En hvað var það sem rak her
Varus til norðurs alla leið til
Bramsche? Hvers vegna stýrði
hann her sínum utan hergöngu-
leiða, um mýrlendi? Og hvemig
mátti það vera að hinum vanþró-
aðri Germönum tókst að gereyða
svo vel vopnuðum stórher og
þeim rómverska? Sérfræðing-
amir hafa sennilega svör við öll-
um þessum spumingum á reið-
um höndum. Nú reyna þeir með
gát að endurskapa gang orrust-
unnar og bera hann saman við
sögulegar upplýsingar. Þar hefur
þeim tekist að koma hinni dular-
fullu „dauðagöngu um Tsérúska-
land“ í því sem næst algert sam-
hengi.
Það er ömggt að þessar hernað-
arlegu ófarir hentu Rómverja
þegar veldi þeirra var hvað mest.
Á vinstri bakka Rínar höfðu þeir
fært ríkislandamæri sín allt að
strönd Hollands. Til norðausturs
markaði Lippe, hliðarfljót Rínar,
víggirt landamæri við land bar-
bara.
Andstaða „frjálsu Germananna"
virtist fyrir löngu brotin á bak
aftur. Þegar á árinu 11 f.Kr. hafði
rómverski hershöfðinginn Dms-
us sótt allt að Saxelfi í víðri tang-
arsókn. Þar hitti hann fyrir
„stormasamt land með óþægi-
legu mýrlendi", tekur sagnarit-
arinn Tácitus fram. Hann segir
innfædda þar einkennast af
„villtu augnaráði, rauðu hári og
miklum líkamsvexti".
Á árinu 7 e.Kr. tók Vams við
stjóm Rínarhersins, sem skipað-
ur var fimm hersveitum. Það átti
að gera norðurhlutann smátt og
ið og ónumið land.
Á herferðum sínum var róm-
verska hervélin að miklu leyti
sjálfri sér nóg. Korn, víggirðing-
ar og húsgögn vom tekin með.
Hver hersveit réði yfir einu múl-
dýri, mataráhöldum, svefn-
ábreiðum og myllusteinum.
Gengið er út frá því að við Min-
den hafi verið slegið upp sumar-
búðum og hálfgerðum villi-
mönnunum gefið sýnishom af
lífsstíl Rómverja. Vams setti upp
skrautlega riddaraleiki, ger-
mönsku ættbálkahöfðingjarnir
svölluðu af silfurílátum. Jafn-
framt dæmdi hemámsliðið í
málum manna. Það kom á við-
skiptum milli viðstaddra ætt-
bálka og reyndi þannig smám
saman að koma á fót eigin
stjórnunaraðferðum.
Fram að þeim tíma höfðu Ger-
manarnir lifað flökku- og hirð-
ingjalífi. „Þegar þeir em ekki í
herferðum, eyða þeir miklum
tíma í veiðar og enn meiri í að
gera ekki neitt,“ skrifar Tacitus.
flasið á rómverska hemum.
Rómversku hersveitirnar vom
ósigrandi í opinni vígvallarorr-
ustu. Þegar þær vom einu sinni
komnar í gang, mddust þær yfir
hvað sem fyrir varð.
Gmnnurinn að árásarkrafti
rómverska hersins var hinn
mikli agi sem þar ríkti. Hverri
sveit var deilt í bardaga hópa og
við árás þeytti fremsta röðin fyrst
frá sér þungum kastspjótum (pil-
um) að andstæðingnum. Þá lyftu
hermennirnir skjöldum sínum í
lokaðan vamarvegg og þrýstu að
óvininum. Gladius, stuttsverð-
inu, var sveiflað ofan við skild-
ina. Eftir um fimm mínútur
steig fremsta röðin tilbaka og
önnur röðin gekk ffam.
Germanarnir aftur á móti, sem
aðeins báru létt spjót (framen)
og vom auk þess brynjulausir og
hálfnaktir, gerðu árásir sínar í
óskipulögðum hópum. Auk þess
báru þeir hvorki brjóstvörn né
hjálm og Schlúter sagnfræðing-
ur segir að Arminius hefði ekki
til vesturs — um ókannað land.
Sagnfræðingurinn Cassius Dio
(155-235 e.Kr.) tilgreinir bragð
Germana sem ástæðu fyrir þess-
ari óvenjulegu hergönguleið.
Þeir hefðu leitt herinn á þennan
hliðarveg með skröksögum um
uppreisn „ættbálks á fjarlægum
slóðum".
Vams var samt gmnlaus. Með
hverjum kílómetranum þramm-
aði her hans smám saman inn í
æ þrengra skarðið. Til norðurs
lokuðu risastórar heiðarmýrar
svæðinu. Til suðurs hlíðar Wie-
hengebirge.
Þegar í Hunte-hæð, í 16 km
fjarlægð frá uppgraftarstaðnum
við Kalkriese, álítur Schlúter
Germana fyrst hafa lagt til at-
lögu. Þeir ruddust út úr mnnum
og skógum og réðust á langa
flutningalest Rómverja. „Þá skall
á mikið regn og stormur" (Cassi-
us Dio). Leðurklæddir skildir
rómversku fótgönguliðanna
urðu blýþungir.
Þrátt fyrir stöðugar skæruárásir
mennimir ekki enn úrskurða
endanlega — en þessi ummerki
em þau norðaustlægustu sem
nokkurn tíma hafa fundist.
Daginn eftir var hluti af fyrir-
ferðarmikilli flutningalestinni
brenndur. Þá komst herinn, að
mestu leyti óskaddaður, „í betra
ormstuform“ (Cassius Dio) aftur
og hélt nú — á algerlega ókunn-
um slóðum — eftir mjóum vegi
aftur til vesturs, beint í gildruna.
Erfingjar germönsku sigur-
vegaranna halda enn í heiðri
arf forfeðranna
Það, sem þegar hefur fundist við
uppgröftinn, sýnir að í dældina
var auk hermannanna stór
birgðalest líka leidd. Fornleifa-
fræðingar hafa grafið upp spila-
steina, málmleggingar á okum,
ritgriffla, innsigli, handfang af
olíulampa, virkisgerðaröxi,
skrautlega járngrímu, sem eitt
sinn var klædd silfurhúð og not-
uð við leika reiðmanna, auk
skurðáhalds rómverskra her-
lækna.
Bardaginn í nálarauganu hlýtur
að hafa tekið fljótt þá stefnu að
Ieggja Rómverjana að velli, staða
innilokaðs hersins var svo von-
Iaus. Vams, sem var hættulega
særður, féll fram á sverð sitt. Til-
raunin til að jarðsetja hershöfð-
ingjann í snatri heppnaðist að-
eins til hálfs. Germanar gerðu
áhlaup á bálköstinn og hjuggu
höfuðið af hálfbrenndum líkam-
anum.
Grimmileg örlög hlutu líka yfir-
foringjar og hærra settir liðsfor-
ingjar. Þeim var líklega smalað
saman í grenndinni „og látið
blæða út undir fómarhnífum
germönsku prestanna“, segir
Theodor Mommsen.
Vísindamennimir gera sér nú
vonir um að fmna slíkar fórnar-
gryíjur í grenndinni.
Þegar rómverski hershöfðing-
inn Germanicus lagði til gagn-
ormstu árið 15 e.Kr. og fann loks
vígvöllinn, fann hans aðeins
„vopnaleifar og beinagrindur
hesta,“ að sögn Thcitusar. Á víð
og dreif um allt hafi verið „hvít
Fomleifafræðingar að störfum við Bramsche.
Falloshengi. Beltissylgja. Áhald rómverskra skurðlækna.
smátt að fylki og kenna Germön-
um að verða góðir og gegnir
skattborgarar. Nokkrir ættbálkar
höfðu þegar gengið til liðs við
hjálparsveitirnar í þjónustu
Rómverja. Tsérúskahöfðinginn
Arminius hafði m.a.s. sem yfir-
maður germönsku aðstoðar-
sveitanna rómverskan borgara-
rétt.
Rómvetjar reyna að kenna
Germönum mannasiði!
Að vori árið 9 lagði Vams trú-
lega af stað frá Xanten með gíf-
urlegan farangur yfir Rín og hélt
til austurs, í áttina að Weser.
Þungvopnaðir hermenn, en líka
húsgagnasmiðir, handverks-
menn, matsveinar, lögfræðingar,
vistasalar og embættismenn
streymdu eftir þröngum sand-
stígum út í því sem næst ósnort-
Meðal þeirra ástríðna, sem þjóð-
imar í norðri eru haldnar, nefnir
hann „teningaspil" og „þamb á
saft úr byggi eða hveiti". Hann
segir: „Það er engin skömm fyrir
einn eða neinn að drekka daginn
út og daginn inn.“
Blekking og launsátur
En Vams taldi sig ranglega í ör-
yggi langt inni í landi óvinanna.
Arminius, sem þá var 27 ára, var
að vísu stöðugur gestur í tjald-
búðum hershöfðingjans Varusar.
En jafnframt reri hann undir
heima fyrir að koma á skipu-
lagðri uppreisn.
Þegar sumri tók að halla hafði
Tsérúskahöfðinginn unnið eigin
ættbálk og nokkra fleiri á sitt
band. Hernaðarsérfræðingnum
Arminiusi var ljóst að fyrir alla
muni yrði að forðast árás beint í
getað staðist Rómverja í 5 mín-
útur, hefði hann gripið til beinn-
ar árásar.
Um haustið þetta ár gafst hins
vegar tækifæri til að tæla Róm-
verja í launsátur. Vams tók upp
sumarbúðir sínar og gaf merki
um að snúa aftur til Xanten.
Sennilega um 25.000 manns —
auk hermanna vom þar slöngv-
arar frá Baleareyjum, riddaralið,
og þar að auki hinar gífurlegu
matarbirgðir ásamt kerrum og
dráttardýmm — hlykkjuðust í
lest eftir þröngum stígum. Sér-
fræðingar hafa áætlað lengd
trossunnar a.m.k. 6 km.
Skæruhemaður Germana
En í stað þess að halda til suð-
urs og beygja ekki fyrr en að baki
hinnar ömggu Lippe-línu í átt að
Rín, stýrði Vams hernum beint
Germana, tókst þó Vamsi að
halda öllum hersveitum sínum
sameinuðum til kvölds og setja
upp búðir. Með skóflum, meitl-
um og hakaöxum grófu her-
mennirnir með hraði djúpa
skurði, sem tengdust saman í
risastóran ferhyrning. Jarðvegin-
um, sem upp kom við uppgröft-
inn, var mokað upp í garða sem
síðan vom klæddir staumm til
víggirðingar.
Þennan síðasta áningarstað fyr-
ir tortíminguna miklu álíta fom-
leifafræðingarnir í Osnabrúck
sig sömuleiðis hafa fundið. Við
Schwastorf, í átta kílómetra fjar-
lægð frá einstiginu, rákust þeir á
70 hektara svæði þar sem sjá má
dæmigerðar skurðlínurnar í
jörðinni. Hvort þarna er raun-
verulega um rómverskar her-
búðir að ræða, vilja vísinda-
bein“ og „mannahauskúpur um
alla trjástofna“.
Menningarlega séð hefur ósig-
urinn í landi Barbara haft áhrif á
söguna alla tíð síðan. Rómverj-
um tókst aldrei að þenja ríki sitt
alla leið til Saxelfar. Og þegar öll
Vestur-Evrópa naut góðs af róm-
verskri menningu, lokuðu Ger-
manarnir sig af bak við varnar-
veggi og héldu áfram að vera, svo
að vitnað sé til Tácitusar einu
sinni enn: „hreinræktuð, engum
öðrum lík manntegund, sem fer
sínar eigin leiðir“.
Stoltir héldu sigurvegaramir
áfram að drekka bjór, spila ten-
ingaspil og síðar skatt, og héldu
áfram í heiðri bardagahvatningu
forfeðra sinna: „Burt með út-
lendinga!“