Tíminn - 07.12.1991, Blaðsíða 2

2 Tíminn
Laugardagur 7. desember 1991
Seðlabanka líst ekki á vaxtalækkun fyrr en ríkið og heimilin draga úr skuldasöfnun og eyðslu:
Gri íða r |h úsn æðislán sett
efi nal í slí ífið úr skorðum
Ásamt með hallarekstri á ríkissjóði er það gífurleg skuldasöfnun einstak-
linga að undanförnu, fyrst og fremst gegnum húsbréfakerfið, sem Seðla-
bankinn telur höfuðástæðu fyrir þenslu, gífurlegum viðskiptahalla og þeim
vaxtahækkunum sem húsbréfamarkaðurínn hefur leitt.
Enda eru áætlaðar lántökur opin-
berra aðila, sem að miklum meiri-
hluta fara til húsnæðislána, hærri
upphæð en allur peningalegur
sparnaður landsmanna á árinu. Þá
segir Seðlabankinn helminginn af
aukningu heildarskulda lánamark-
aðarins hafa verið lán til heimila, eða
um 45 milljarðar króna (700.000 kr.
á fjölskyldu að meðaltali) á einu ári.
Og aðeins helmingur þeirra hafi far-
ið til fjárfestinga í nýju húsnæði, en
hinn helmingurinn eigi stóran þátt í
miklum innflutningi með tilheyr-
andi viðskiptahalla og þar af leiðandi
stórauknum erlendum lántökum.
Hin síðari af árlegum skýrslum
Seðlabankans um þróun og horfur í
peningamálum, gjaldeyrismálum og
gengismálun, verður varla mörgum
neinn gleðilestur. Mjög hefur syrt í
álinn í efnahagsmálum á þessu
hausti.
STÖKKBREYTING
Meginorsakir mikillar eftirspumar-
þenslu og viðskiptahalla á þessu ári
segir Seðlabankinn ljósar. Alvarleg-
asta vandamálið hafi verið vaxandi
greiðsluhalli ríkissjóðs, sem vænt-
anlega verði tvöfalt meiri en að var
stefnt í fjárlögum.
.Jafnframt hefur hið nýja húsbréfa-
kerfi valdið því, að stökkbreyting
hefur orðið í lánsfjáröflun til íbúða-
bygginga fyrir milligöngu ríkisins."
Hafi þetta hvort tveggja orðið til þess
að heildarlántökur opinberra aðila á
innlendum markaði stefni í hærri
tölu en nemi öllum peningalegum
sparnaði landsmanna. .Afleiðing-
amar hafa komið fram í mikilli um-
frameftirspurn og hækkandi vöxtum
á verðbréfamarkaði, þar sem hús-
bréfamarkaðurinn hefur verið leið-
andi varðandi vaxtastig." Þar sem
ekki hefur tekist að mæta lánsfjár-
þörfinni innanlands, hefúr ríkissjóð-
ur safnað verulegum skammtíma-
skuldum í Seðlabankanum — sem
segir að þann vanda verði bráðlega
að leysa með erlendri lántöku, svo að
gjaldeyrisforða og greiðslugetu þjóð-
arbúsins verði ekki stefnt í hættu.
HELMILIN SLEGIÐ 45 MILU-
ARÐAÁÁRI
Samkvæmt tölum Seðlabankans
jukust heildarskuldir á Iánamark-
aðnum um 90 milljarða króna frá
september í fyrra til september í ár.
Þar af fór aðeins þriðjungurinn til
atvinnuveganna (um 2% hækkun
skulda að raungildi) og 11 milljarðar
til ríkisins. En helmingur allrar upp-
hæðarinnar, um 45 milljarðar, voru
lán til heimila sem jukust í kringum
17% að raungildi á þessu eins árs
tímabili. „Þessi gífurlega skuldasöfn-
un einstaklinga átti að langmestu
leyti rót sína að rekja til húsbréfa og
annarra lána hins opinbera íbúða-
lánakerfis. Líkur benda til þess, að
ekki meira en helmingur lánsfjár-
notkunar einstaklinga hafi gengið til
fjárfestinga í nýju húsnæði, svo að
afgangurinn hefur verið til ráðstöf-
unar til annarrar fjárfestingar og
neyslu.
Er reyndar ekki vafi á því að veru-
legan hluta mikillar neyslu og inn-
flutnings á árinu megi rekja til þess-
Lánsfjárþörf hins opinbera
40
35
30
25
Aðrir opinb.
U Húsnæðiskerfið
I A-hluti ríkissj.
1986 1988 1990
Heimild : Þjóðhagsáætlun fyrir árið 1992, okt. 1991
1991
Enginn þáttur í lánsfjárþörf opinberra aðila hefur vaxið með þvílík-
um ógnarhraða eins og lánsQárþörf húsnæðiskerfisins, eða úr
rúmlega 30% fyrir fimm árum upp í 60% í ár, þ.e. um 20,4 milljarða
af samtals 35,8 milljarða hreinni lánsfjárþörf á þessu ári. Þessi op-
inbera lánsfjárþörf er 7 milljörðum umfram áætlaðan peningaleg-
an sparnað á þessu ári.
arar miklu lánsfjámotkunar heimil-
anna. Rtkið hafi verið frumkvöðull
aukinnar lánsfjáreftirspumar og þar
af leiðandi þeirrar þenslu og vaxta-
hækkana, sem átt hafa sér stað, ann-
ars vegar með hallarekstri ríkissjóðs
og hins vegar með milligöngu um
stórfelldar lántökur til húsnæðis-
mála, sem að miklu leyti hafa mnnið
til annarra þarfa."
HANDAFLIÐ DUGIR EKKI
í Seðlabanka undrast menn ekki
þær skoðanir, sem fram hafa komið
um að nauðsynlegt sé að ná sem
fyrst fram verulegri lækkun raun-
vaxta. Annað mál sé hvort það er
unnt eða æskilegt, án tillits til stöðu
og þróunar á öðmm sviðum efna-
hagsmála. Ótímabærar tilraunir til
að lækka vexti gætu skapað enn ný
vandamál f aukinni peningaþenslu
og enn vaxandi viðskiptahalla.
Þá bendir Seðlabankinn „á þá mik-
ilvægu staðreynd, að vaxtastigið hér
á landi ræðst ekki Iengur nema að
litlu leyti af vaxtaákvörðunum inn-
lánsstofnana, heldur fyrst og fremst
á verðbréfamarkaðnum".
Meginviðfangsefnið í vaxtamálum
segir Seðlabankinn felast í því
hvernig hafa megi áhrif á ffamboð
og eftirspum lánsfjár, þannig að
raunvextir geti lækkað án þess að
stefna jafnvægi efnahagslífsins í
voða. Bent er á að vegna aukins við-
skiptahalla stefni erlendar skuldir í
ár í 56% landsframleiðslu, hækkun
úr 41% árið 1988.
Seðlabankinn segir engan vafa á
því, að tilraunir af hálfu bankans til
þess að þrýsta niður vöxtum við ríkj-
andi aðstæður — hallarekstur ríkis-
sjóðs og óhemju fjárstreymi til
íbúðalána — yrðu til þess eins að
auka peningaútstreymi og magna
þannig viðskiptahalla og jafnvægis-
leysi, sem fljótlega leiddi til undan-
halds í gengismálum (gengisfelling-
ar/-sigs).
HARÐARI BREMSU Á HÚS-
BRÉFIN?
Þrátt fyrir ráðstafanir, sem draga úr
lántökum m.v. 1991, gera lánsfjár-
áætlanir ennþá ráð fyrir 20 milljarða
íbúðalánum á næsta ári. „Er vand-
séð að svo mikil fjáröflun íbúðalána-
kerfisins samrýmist því markmiði að
bæta jafnvægi á lánsfjármarkaðnum
og ná niður raunvöxtum. Virðist
hæfilegt, að stefnt verði að því, að
fjáröflun vegna íbúðalána verði ekki
meiri en 16 milljarðar á næsta ári,
en til þess þarf væntanlega enn frek-
ari breytingar á skilyrðum til útgáfu
húsbréfa." Bent er á að húsbréfaút-
gáfa, sem hófst fyrir einu ári, sé nú
komin í 20,5 milljarða króna að
nafnvirði.
Auk frekari bremsu á húsbréfaút-
gáfuna vill Seðlabankinn takmarka
og síðar afnema ríkisábyrgðir á hús-
bréfum sem og takmörkun annarra
ríkisábyrgða. Sömuleiðis setur
bankinn spumingu við rök fyrir al-
mennum niðurgreiðslum húsnæðis.
Bent er á að fjárlagafrumvarp áætli
þær 2,7 milljarða með niðurgreidd-
um sköttum. Og hætt sé við að sú
fjárhæð aukist jafnt og þétt næstu
árin með aukinni skuldsetningu
íbúðarhúsnæðis.
- HEI
Seðlabanki segir útgerð og sjómenn hafa náð til sín fjórðungi af hlut
vinnslunnar — 3,4 milljörðum:
Sjómenn og útgerð verða
að skila „aukahlutnum"
„Á yfirstandandi ári, sem hefur
boðið upp á einhver bestu ytrí skil-
yrði um árabil, hefur vinnsluhrá-
efni hækkað meira en tvöfalt á við
afurðaverð, frá 1990 til september í
ár. Þetta olli hækkun hráefnishlut-
fallsins úr 52,5% árín 1987-89
upp í 64% í ár.“ Á þessu er vakin
athygli í nýrrí skýrslu Seðlabank-
ans, sem segir að rekja megi vanda
fiskvinnslufyrirtækja að verulegu
leyti til skipuiagsvandamála innan
sjávarútvegsins, þar sem útgerð og
sjómenn hafi að undanfömu fengið
æ stærri hlut heildarteknanna á
kostnað vinnslugreinanna. Þessar
breytingar verðhlutfalla „hljóta að
verða að ganga til baka“, segir
Seðlabankinn.
Heildartekjur af botnfiskafla skipt-
ust þannig árið 1987 að 60% komu í
hlut veiðanna og 40% í hlut vinnsl-
unnar. í ár hefur sú breyting orðið á
að hlutur vinnslunnar hefur minnk-
að niður í aðeins 29%, þ.e. um
meira en fjórðung, og hlutur veið-
anna því hækkað í 71%.
Hækkað hráefnisverð hefur valdið
hliðstæðri hækkun aflahluta, „veru-
lega umfram almenn laun og til
skerðingar á heildarafkomu botn-
fiskgreina. Þessar breytingar hafa
valdið um 3,4 milljarða kr. hagnaði í
botnfiskútgerð á móti sömu fjárhæð
taps í vinnslu, hvort tveggja umfram
6% ávöxtun stofnfjármagns. Ofan á
þessi brengluðu hlutföll rekstrarins
mun svo bætast aflatakmörkun nýs
fiskveiðiárs, að óbreyttum hlutföll-
um með auknu tapi vinnslu og enn
nokkrum hagnaði veiða", segir í
skýrslunni.
Hér segja þeir Seðlabankamenn að
stofni til um innbyrðis vanda að
ræða, sem einnig mætti kalla
heimagerðan. Því verði að leita
lausna á honum með öllum tiltæk-
um ráðum, sem sjávarútvegurinn,
samtök hans og fagleg stjórnvöld
búi yfir. „Þær breytingar verðhlut-
falla, sem orðið hafa, hljóta og verða
að ganga til baka. Að öðrum kosti á
fiskvinnsla ekki lífvænlega framtíð
fyrir höndum. Veruleg sjálfkrafa til-
hneiging hlýtur að verða til þess að
verðhlutföllin færist til fyrra horfs".
Á því gæti þó orðið mikil tregða,
bæði samtakabundin og tengd þeirri
yfirburðaaðstöðu flotans að hafa
veiðileyfin á sinni hendi.
Seðlabankinn telur því hættu á að
áfram verði mun meira um siglingar
með afla og sjóvinnslu afla en þjóð-
hagslega sé hagkvæmt.
Svigrúm virðist þarna fyrir heildar-
samtök sjávarútvegsins að beita sér
fyrir samningum um lausn þessa
vanda til skamms tíma með samn-
ingum um fiskverð. En sömuieiðis
fyrir stjórnvöld „að beita ráðstöfun
veiðiréttinda til bætts jafhvægis
milli greina til nokkru lengri tíma
litið". Umfram það mark, sem slík
innri umþóttun hrökkvi til, segir
Seðlabankinn að beita þurfi hagræð-
ingu og skipulagsumbótum.
- HEI
NYRNAVEL TIL NORÐURLANDS
Styrktartónleikar verða haldnir í
Sjallanum á Akureyri í kvöld, laug-
ardaginn 6. des. kl 20.30. Ágóða af
tónleikunum verður varið til kaupa
á nýmavél til afhota fyrir Finn Eydal
hljómlistarmann.
Fram koma stórhljómsveitir og
smærri hljómsveitir, kórar og söngv-
arar.
Engin nýrnavél er til á Norðurlandi
og hefur Finnur Eydal undanfarin ár
þurft að hafa afnot af slíku tæki í
Reykjavík og flogið á milli í þeim til-
gangi allt að þrisvar í hverri viku.
Jól í Árbæjarsafni
A sunnudaginn verður opnuð jólasýn-
ing í Árbæjarsafni, en fresta varð opn-
uninni 1. desember vegna óveðurs. Á
sýningunni geta gestir fylgst með
Iaufabrauðsskurði og kertasteypu í Ár-
bænum, auk þess sem lesnar verða
jólasögur á baðstofuloftinnu og sýnt
hvemig jólatré áður fyrr voru vafin
sortulyngi og skreytt. Auk þessa verða
íslenskir jólasveinar á ferli og dansað
verður í kringum jólatré kl. 14.30.
Karl Jónatansson leikur þá undir á
harmóníku og tíu ára böm úr Ártúns-
skóla syngja jólalög. -EÓ
REYKJAVIKURMYNDIR
í dag, laugardag, kl. 14 opnar Mark-
ús örn Antonsson borgarstjóri sýn-
ingu á vegum Árbæjarsafns, sýningu
á Reykjavíkurmyndum Jóns Helga-
sonar biskups (1866-1942). Reykja-
víkurmyndir Jóns biskups spanna
hins vegar tímabilið frá 1770-1905.
Sýningin er haldin í listasalnum
Nýhöfn í Hafnarstræti 18. Við opn-
unina mun Margrét Hallgrímsdóttir
borgarminjavörður afhenda borgar-
stjóra fyrstu eintökin af annarri og
þriðju öskju með sérprentuðum
Reykjavíkurmyndum Jóns biskups. í
öskjunum eru myndir úr Vesturbæ,
Austurbæ og Gamla miðbænum.
Með myndunum fylgja sögulegar
skýringar Guðjóns Friðrikssonar
sagnfræðings. Þá syngur einnig
Dómkórinn við opnunina.