Tíminn - 07.12.1991, Page 6

6 Tíminn
Laugardagur 7. desember 1991
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn og
Framsóknarfélögin (Reykjavik
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjórar: Indriði G. Þorsteinsson ábm.
Ingvar Gfsiason
Aðstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar: Birgir Guðmundsson
Stefán Ásgrlmsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Glslason
SkrifstofurLyngháls 9,110 Reykjavlk. Slmi: 686300.
Auglýsingaslmi: 680001. Kvöldsfmar: Askrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, (þróttir 686332, tæknideild 686387.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Oddi h.f.
Mánaðaráskrift kr. 1200,-, verð I lausasölu kr. 110,- og kr. 130,- um
helgar. Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
í þágu auðstéttar
Haft er eftir fjármálaráðherra landsins, Friðriki Sop-
hussyni, að ef hann væri „einráður" myndi hann
„bjóða öllum íslendingum Búnaðarbankann til sölu á
lágu verði, um það bil hálfvirði."
Þessi orð lét ráðherrann sér um munn fara á sam-
komu sem nefnd er morgunverðarfundur Verslunar-
ráðsins og haldin var í fyrradag. Samkvæmt upplýs-
ingum íslensku alfræðiorðabókarinnar er Verslunar-
ráð íslands „samtök fyrirtækja úr öllum greinum ísl.
atvinnulífs, stofnað 1917 til að berjast fyrir framför-
um íviðskipta- og atvinnulífi."
Ekki skal vefengt það orðalag sem trúverðugt upp-
sláttarrit hefur um Verslunarráðið, en ef gera ætti
fulla grein fyrir þessum samtökum yrði ekki komist
hjá því að lýsa stefnu þess og stöðu í íslensku samfé-
lagi og samfélagslegum átökum allmiklu nánar en
þar kemur fram.
Verslunarráðið er í fremur óljósum skilningi sam-
tök fyrirtækja úr „öllum greinum" íslensks atvinnu-
lífs. Hér er einfaldlega um að ræða kaupsýslumanna-
samtök og í raun sérhagsmunasamtök íslenskra stór-
fyrirtækja og stjómenda- og forstjóravalds stærstu
hlutafélaganna í landinu. Forysta Verslunarráðsins er
í höndum íslenskrar auðmannastéttar.
Þegar svo er til orða tekið um Verslunarráð íslands
að það „berjist fyrir framförum í viðskipta- og at-
vinnulífi“, þá verður það aðeins lagt út á þann veg að
slíkar „framfarir“ þjóni hagsmunum kaupsýslustétt-
arinnar, umfram allt stórfyrirtækjanna og þá fyrst og
fremst á þann hátt að athafnavettvangur íslenskra
kapitalista stækki, verði umfangsmeiri.
Kaupsýslustéttin með auðugustu menn landsins
og þjóna þeirra í broddi fylkingar er að sjálfsögðu
frjáls að samtökum sínum og stefnumálum. En tals-
menn auðstéttarinnar ættu á hinn bóginn að vera
hreinskilnir um valda- og áhrifastöðu sína og bar-
áttumál og láta sér ekki koma á óvart þótt ýmsir sjái í
verkum þeirra og fyrirætlunum eitthvað annað en
viðskiptalegar, félagslegar og pólitískar framfarir.
Kaupsýslustéttinni er það annars ekki láandi, þótt
hún sjái tækifæri til að sækja í sig veðrið, þegar sestir
eru á valdastóla í landinu pólitískir handlangarar
hennar úr Sjálfstæðisflokknum og Alþýðuflokknum.
Dæmigerðir fulltrúar hins pólitíska arms stórfyrir-
tækjasamtakanna voru aðalræðumenn á morgun-
verðarfundi Verslunarráðsins á fimmtudaginn, Frið-
rik fjármálaráðherra og Jón Sigurðsson, viðskipta- og
iðnaðarráðherra. Aðalmál fundarins var að ræða
einkavæðingaráform ríkisstjórnarinnar, sem þýðir að
selja skuli ýmis arðbær ríkisfyrirtæki, þ. á m. Áfengis-
verslun ríkisins og Búnaðarbanka íslands.
Friðrik Sophusson sagðist fús að selja „almenn-
ingi“ Búnaðarbankanna fyrir hálfvirði. Svo rakalaust
sem það er að breyta eignarhaldi Búnaðarbankans yf-
irleitt, er það ekki annað en gagnsætt skrum að nefna
„almenning" sem kaupanda að bankanum. Hin raun-
verulegu áform ríkisstjórnarinnar eru þau að selja
Búnaðarbankann íslensku auðjöfrunum fyrir „skid og
ingenting“. Hefur ríkisstjórnin vald til slíks?
D agurinn í dag, 7. desem-
ber, er ein sönnunin enn hvflík
náma heimsstyrjöldin síðari
(1939-1945) er um minnisstæða
viðburði, sem gjarnan er horft á
sem svo einstæða, að mönnum
yfírsést að þrátt fyrir allt eru þeir
bara hlekkir í atburðakeðju
styrjaldaráranna, röð atvika í
nánum tengslum hvert við ann-
að. í stað þess að líta þannig á og
átta sig á heildarsamhenginu er
alltaf verið að taka út úr einn og
einn atburð, stækka mikilvægi
hans og kalla stórum nöfnum.
Því fleiri sem viðburðimir verða
sem fá slíka umfjöllun því meira
verðum við að leggja á minnið af
atburðum sem lýst er sem tíma-
mótum, örlagadögum og vendi-
punktum og notuð enn önnur
sterk orð sem mælt mál ræður
yfir eða flúrað ritmál þeirra sem
ekki kunna sér hóf. Tæpast verð-
ur sagt að á hafi sannast um alla
menn það sem skáldið sagði um
organistann sinn, að hann hirti
ekki um að vita meira um
heimsstyrjöldina en það sem les-
ið yrði í nokkrum línum í upp-
sláttarbók, þegar þar að kæmi.
En ef heimsstyrjöldin síðari (því
aðrar stórstyrjaldir heimsmenn-
ingarinnar á 20. öld eru gleymd-
ar) er ekki innan áhugasviðs
spakra manna í skáldsögum, þá
horfa aðrir, sem aðeins er gefið
sjónsvið dauðlegra manna, til
þessara ára sí og æ og finna þar
margvíslegt upprifjunar- og um-
hugsunarefni og oftar en ekki
tilefni til afmælisumstangs með
einum eða öðrum hætti.
Síðustu tvö ár hefur varla linnt
alls kyns 50 ára afmælistilefnum
frá heimsstyrjaldarárunum,
þannig að þeir sem komnir voru
til vits og ára þegar þessi hildar-
leikur hófst í byrjun september
1939 og stóð til jafnlengdar
1945, hafa lifað atburðina upp
hvern á fætur öðrum, og þeir
sem aðeins þekkja þessi ár sem
löngu liðinn tíma eru dæmdir til
að upplifa þau í viðamiklum frá-
sögnum og lýsandi myndum, því
svo er tækninni fyrir að þakka að
ekki er skortur myndefnis.
Pearl Harbour
í dag er einmitt einn slíkur af-
mælisdagur stórviburðar frá
burðararfráheimsstyrjaldarár-
unum. Liðin eru 50 ár frá stór-
árás japanskrar flugsveitar á her-
bækistöð Bandaríkjamanna í Pe-
arl Harbour á Hawaii-eyjum.
Sjöunda desember 1941 bar upp
á helgi eins og nú, að vísu sjálfan
sunnudaginn sem gerir sviðs-
mynd þessa atburðar þeim mun
dramatískari sem fleiri urðu til
að taka helgi hvíldardagsins há-
tíðlega og sumir eitthvað rykað-
ir eftir laugardagsgleðina í her-
búðunum.
Nú er síður en svo að ástæða sé
til að tala af neinni Iéttúð um
árás Japana á Pearl Harbour.
Hinu er samt ekki að ieyna að 50
árum síðar er hægt að sjá þenn-
an atburð í nokkuð öðru ljósi en
fólki var innrætt í upphafi og
Bandaríkjamenn hafa löngum
viljað vera láta. Þar fýrir er órétt
mætt að ætla að gera lítið úr
skoðunum Bandaríkjamanna á
Pearl Harbour-árásinni vegna
þess að hún er slíkur stóratburð-
ur í sögu Bandaríkjanna að ekki
er nema eðlilegt að Bandaríkja-
menn hafi skapað sér tiltekna
mynd af honum og séu við-
kvæmir fyrir öllu því sem mál-
inu tengist. Hins vegar gerðist
margt annarra stórra viðburða á
styrjaldarárunum en árásin á
herstöðina í Pearl Harbour, og
árið 1941 verður reyndar minn-
isstætt fyrir ýmislegt fleira en
hana.
Andvaraleysi og
_________ásakanir_____________
Þegar Japanar réðust skyndi-
lega á hina bandarísku herstöð á
Hawaii-eyjum 7. desember 1941
hafði heimsstyrjöldin staðið á
þriðja ár frá því að Þjóðverjar
höfðu ráðist inn í Pólland í sept-
emberbyrjun 1939. Heimsstyrj-
öldin var m.ö.o. í algleymingi.
Einmitt á þessu ári hafði styrj-
öldin verið að sækja í sig veðrið
meira en nokkru sinni áður. Það
var ekki aðeins að svo til öll Evr-
ópa væri undirlögð styrjöldum
og hernámi, heldur var barist í
öðrum heimsálfum og heims-
hlutum og höfin, einkum Atl-
antshaf og Miðjarðarhaf, ofur-
seld hernaðarátökum.
Árið 1941 markaðist frá upp-
hafi til enda af sívaxandi út-
breiðslu styrjaldarinnar. Það var
því engin furða þótt að því
kæmi, að stríðsaðgerðir á Kyrra-
hafssvæðinu hæfust með átök-
um milli Japana og Vesturveld-
anna með einum eða öðrum
hætti. Til þess lágu margar
ástæður. Þetta áttu bandarísk
stjórnvöld og hernaðaryfirvöld
að sjá miklu betur en þau gerðu.
Enda viðurkenna skynsamir
bandarískir höfundar nú við
upprifjun atburða hálfri öld síð-
ar, að talið um að Bandaríkin
hafi verið varbúin árásinni á Pe-
arl Harbour sé síður en svo ótví-
rætt.
Hið sanna er að Bandaríkja-
menn höfðu öll skilyrði til þess
að vera viðbúnir hvers kyns
hernaðaraðgerðum Japana. Það
var ekki einasta að bandarísk
stjórnvöld gætu lesið það út úr
almennri stjórnmálaþróun að
Japanar væru til alls vísir í ríkj-
andi heimsástandi, heldur vissu
hernaðaryfirvöldin það af njósn-
um sínum og þekkingu á dul-
máli Japana, að þeir undir-
bjuggu mánuðum saman að láta
útþenslustefnu sína ná til Kyrra-
hafsins og Kyrrahafseyjanna
engu síður en meginlands Asíu,
þar sem þeir höfðu náð undir sig
miklu af kínversku landi með
margra ára hernaði.
En svo reynt sé að finna afsak-
anir fyrir því að Bandaríkjamenn
voru andvaralausir gagnvart Jap-
önum, er eina leiðin að taka orð
þeirra sjálfra um sakleysi sitt
trúanleg. Þar er fyrst að nefna þá
staðreynd, sem svo auðvelt er að
benda á, að margar vikur fyrir
árásina höfðu staðið samninga-
viðræður milli ríkisstjórna
Japans og Bandaríkjanna. Sjálf-
an innrásardaginn voru japansk-
ir sendimenn staddir í Washing-
ton, og meðan svo var þótti ráða-
mönnum. Bandaríkjanna útilok-
að að í brýnu siægi í eiginlegum
skilningi.
Andvaraleysið var bandarískum
stjómvöldum því vorkunnarmál,
ekki síst á þeirri stundu. En úr
fjarlægð tímans er minni ljómi
yfir hrekkleysislegri hegðun rík-
isstjómar og hernaðaryfirvalda
en afsakanir á gerðum þeirra
vilja vera láta.
Þegar betur er að gætt sannar
Pearl Harbour-árás Japana
dæmafátt kæruleysi ríkisstjóm-
ar og hemaðaryfirvalda Banda-
ríkjanna. Nú sjá allir að það er
annað að stjórnmálamennirnir
og hershöfðingjarnir ættu ekki
endilega von á japanskri árás
þann dag sem hún var gerð og
því að sofa svo rækilega á verðin-
um sem raun ber vitni. í þessu
dæmi vill svo til að orðin að
„sofa á verðinum“ er ekki lík-
ingamál, heldur bókstafleg lýs-
ing á því sem gerðist.
Hross og hraðbátar
Svo grandalaus voru bandarísk
hernaðaryfirvöld að það ríkti frí-
helgarástand í aðalherbækistöð
þeirra á Kyrrahafssvæðinu. Jafnt
æðstu foringjar sem óbreyttir
dátar voru að skemmta sér fram
á sunnudagsnótt, þótt frægast sé
nú til frásagnar að vinirnir Kim-
mel flotaforingi og Short hers-
höfðingi ætluðu saman í golf
sunnudagsmorguninn og var
kannski ekki vandara um en
sjálfum George Marshall her-
málaráðherra í Washington sem
hafði á þessum dögum allan
hugann við hrossin sín sér til
endurnæringar, enda var öld
hraðbátanna í afþreyingarmenn-
ingu stjórnmálamanna ekki
gengin í garð.
En það sem gert hefur afsökun-
arástæðuna svo lífseiga í sam-
bandi við aðgæsluleysi banda-
rískra stjórnvalda og hernaðaryf-
irvalda 7. des. 1941 eru trúlega
fleyg upphafsorð Franklins Del-
anos Roosevelts forseta þegar
hann ávarpaði fund sameinaðs
Bandaríkjaþings daginn eftir
árásina og 'lagði þunga á þann
boðskap að árásin á Pearl Harbo-
ur hefði algerlega komið honum
aðóvörum, enda sviksamlega
undirbúin og árásardagurinn
myndi geymast í sögunni sem
dagur svika og svívirðu.
Nú er varla réttmætt að ætla að
hafa á Bandaríkjaforseta fyrir
þessi orð eða leggja út af þeim
einum og sér á þann hátt að
hann hafi notað mælskuna til að
dylja andvaraleysi sitt um hem-
aðarviðbúnað á Kyrrahafssvæð-
inu. Hitt er annað að Banda-
ríkjaforseti hafði allt þetta ár lát-
ið meira að sér kveða að því er
varðaði styrjöldina á meginlandi
Evrópu og á Atlantshafi en á
Kyrrahafi.
Roosevelt forseti fylgdi að formi
til hlutleysisstefnu, en í raun var
hann liðsmaður Breta í „omst-
unni um Atlantshafið", svo að