Tíminn - 07.04.1992, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 7. apríl 1992
Tíminn 5
Hj artslátturinn - Taktur lí fsins
í dag, 7. apríl, er alheimsheil-
brigðisdagurinn. Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin helgar daginn
að þessu sinni hjarta- og æða-
sjúkdómum. Um heim allan eru
þessir sjúkdómar aðalóvinir heil-
brigði, valda 12 milljón dauðs-
föllum árlega.
í iðnvæddum ríkjum eru hjarta-
og æðasjúkdómar algengasta dán-
arorsökin, um 50% dauðsfalla eru
vegna þeirra. í þróunarlöndum
eru þeir í þriðja sæti með um 15%
dauðsfallanna.
Aiþjóðaheilbrigðismálastofnun-
in áætlar að árlega deyi jafnmarg-
ir úr hjarta- og æðasjúkdómum í
þróunarlöndum — um sex millj-
ónir manna — og í þróuðum ríkj-
um. Það eru fleiri dauðsföll um
heim allan vegna þessa nútíma-
sjúkdóms en vegna nokkurs smit-
sjúkdóms.
Eftir áratug er reiknað með
fleiri dauðsföllum vegna hjarta-
og æðasjúkdóma í þróunarlönd-
um en vegna fjölda smitsjúkdóma
samanlagt, svo sem niðurgangs,
blóðögðusóttar, berkla, malaríu,
mislinga og kíghósta. Þá verða
kransæðastífla og heilablóðfall al-
gengustu hjarta- og æðasjúkdóm-
arnir í þessum Iöndum. Menntað
fólk og leiðtogar verða fyrst fyrir
barðinu á þessari aukningu og
mun það koma sér illa fyrir lönd-
in.
Forvamir
Hægt er að koma í veg fyrir
helming þessara dauðsfalla, þ.e.
bjarga sex milljónum mannslífa á
ári. Þess vegna hvetur Alþjóðaheil-
brigðisstofnunin heilbrigðisyfir-
völd til að leggja sérstaka áherslu
á forvarnir fremur en lækningar
til að bjarga mannslífum og spara
peninga. Það þarf að berjast gegn
heistu áhættuþáttum eins og
reykingum, offitu, streitu og
hreyfingarleysi. Rétt er að hefjast
handa með fræðslu til barna, því
eins og máltækið segir: „Illt er að
kenna gömlum hundi að sitja.“
í Bandaríkjum Norður-Amer-
íku er áætlað. að lækkaða dánar-
tíðni vegna hjartasjúkdóma á síð-
ustu áratugum megi að einum
þriðja rekja til tækniframfara, svo
sem blóðþrýstingslyfja, gjör-
gæsludeilda, hjartaaðgerða o.fl.
Tveir þriðju hlutar þessarar lækk-
uðu dánartíðni eru hins vegar
vegna þess að fæðan er orkuminni
en áður og neytt er minni fitu og
salts. Betur er fylgst með blóð-
þrýstingi og Bandaríkjamenn
hreyfa sig meira og reykja minna
en áður.
Ríkidæmi og fátækt
Vissir hjarta- og æðasjúkdómar
leggjast á ríka, aðrir á fátæka.
Kransæðasjúkdómar og heilablóð-
fall eru tíðust meðal ríkra þjóða og
tengjast fitu- og saltríku fæði auk
reykinga og hreyfingarleysis.
Hjá þeim, sem minna bera úr
býtum, eru aftur á móti minna
þekkt vandamál, svo sem hjarta-
sjúkdómar vegna gigtsóttar. Gigt-
sótt byrjar með streptococca-
(keðjukokka-) sýkingu í hálsi, sem
getur síðan farið í liði og hjartalok-
ur. Sjúkdómurinn er algengari þar
sem fólk býr margt saman í
þrengslum og læknishjálp er af
skornum skammti. Hann leggst
aðallega á ungt fólk á aldrinum 5-
35 ára og er 20 til 30 sinnum al-
gengari hjá ýmsum fátækum þjóð-
um en meðal þeirra ríku. Penicill-
in ver fólk fýrir sjúkdómnum.
Annar hjartasjúkdómur, sem
tengist fátækt, er Chagas-veikin,
sem hrjáir 17 milljónir manna í
Rómönsku Ameríku. Þetta er smit-
sjúkdómur, sem orsakast af sníkju-
dýrum sem lifa í sprungum og rif-
um Iélegra húsa. Aukin hætta er á
að sýkjast af Chagas-veikinni þar
sem fólk býr á moldargólfum og
hefur enga hreinlætisaðstöðu.
Árangursríkar
aðgerðir
í Norður-Karelíu, héraði í aust-
urhluta Finniands, var hæsta dán-
artíðni í heimi vegna hjartasjúk-
dóma fyrir 20 árum. Með mark-
vissum aðgerðum, sem miðuðu að
því að minnka neyslu mettaðrar
fitu og að fá fólk til að hætta að
reykja, tókst að lækka dánartíðni
vegna kransæðastíflu. Hjá 35-64
ára karlmönnum varð helmings-
lækkun, úr 720 dauðsföllum á
100.000 íbúa um 1970 í 360 á
100.000 í dag.
ísland
íslendingar tilheyra þeim 20%
jarðarbúa sem sitja við allsnægta-
borð heimsins. Hjarta- og æða-
sjúkdómarnir á íslandi eru langal-
gengasta dánarorsökin eins og hjá
öðrum ríkum þjóðum. Mikilvæg-
ustu áhættuþættir hjarta- og æða-
sjúkdóma hjá okkur eru hækkuð
blóðfita, hækkaður blóðþrýstingur
og reykingar. Athyglisvert er að
rannsóknir Hjartaverndar hafa
sýnt að meðal karla, sem aldrei
hafa reykt, reynist hækkuð blóðfita
ekki vera áhættuþáttur sem skiptir
miklu máli. Sígarettureykingar ís-
lenskra kvenna eru áhyggjuefni,
þar sem þeim sem reykja rúmlega
pakka á dag er sjöfalt hættara við
að fá kransæðasjúkdóm.
Sem betur fer hafa helstu
áhættuþættir hjarta- og æðasjúk-
dóma Islendinga lækkað síðustu
tvo áratugi. Minnkun áhættu frá
1968 vegna reykinga, blóðþrýst-
ings og blóðfitu er 34% meðal
karla og 37% meðal kvenna. Um
12% lækkun á kransæðadauða
hefur átt sér stað á milli áranna
1970 og 1975 og 1986 til 1988 og
er þetta marktækur munur.
Heilbrigðisyfirvöld hvetja ís-
lendinga til að
• drepa í sígarettunni ef þeir
reykja
• hreyfa sig, t.d. ganga í vinn-
una, sé þess kostur
• láta fylgjast með blóðþrýst
ingnum
• forðast streitu
• smyrja þunnt á brauðið
• salta matinn minna
Landlæknisembættið
Atvinnumál í brennidepli
Hluti fundargesta á atvinnumálafundinum á Laugabakka. Myndir: eh
Alkunna er að hinn hefðbundni
búskapur í sveitum landsins á
undir högg að sækja. Niðurskurð-
ur veldur miklum vandræðum
víða í sveitum og er víst að þar
sem byggðin er þegar orðin gisin
stefnir í voða, ef ekki tekst að efla
byggðarlagið á atvinnusviðinu. Á
dögunum tóku Vestur-Húnvetn-
ingar atvinnumál í sveitum til
rækilegrar umræðu.
Það er ljóst, að fyrir hendi þurfa
að vera styrkar stoðir fjölbreytts
atvinnulífs. Einn þáttur þess eru
hlunnindi jarða, sem víst má enn
bæta, þó að laxveiði sé rekin með
glæsilegum hætti í Vestur- Húna-
vatnssýslu. Hætt er við að mun fá-
tæklegar væri yfir að líta, ef ekki
nyti við starfsemi þessarar fyrir
byggðina.
Fundurinn var haldinn á Lauga-
bakka í Miðfirði. Það var svonefnt
Hagfélag Vestur-Húnvetninga,
sem stóð fýrir honum. Atvinnu-
þróun á fyrrgreindu svæði ásamt
Bæjarhreppi í Strandasýslu hefur
verið sú, að frá árinu 1981 til 1990
hefur ársverkum í landbúnaði
fækkað úr 425 í 311, en hlutfalls-
leg skipting atvinnugreina á þessu
tímabili varð sú, að landbúnaður
fór úr 44% í 35% 1990. Ársverk í
verslun fór úr 72 í 108 ársverk og
þjónusta úr 155 ársverkum 1981 í
183 1990. Iðnaður hrapaði hins-
vegar úr 104 ársverkum 1981 í 77
ársverk 1990. í heild var hrap í árs-
verkum úr 958 1981 í 890 1990,
sbr. upplýsingar frá Þróunarsviði
Byggðastofnunar.
Fróðleg eríndi
Á fyrrgreindri ráðstefnu voru
flutt mörg erindi um fyrrgreint
viðfangsefni, m.a. ávarp Gunnars
Sæmundssonar, formanns Búnað-
arsambandsins, en Ólafur B. Ósk-
arsson í Víðidalstungu ræddi um
hlutverk sveitarfélaga í atvinnu-
málum. Jón Guðbjörnsson, fram-
kvæmdastjóri Framleiðnisjóðs
landbúnaðarins, gerði grein fýrir
starfsemi hans, sem hefur stutt
margt verkefnið til sóknar í at-
vinnumálum í sveitum. Þá gerði
Amaldur Bjamason grein fýrir því,
sem Stéttarsamband bænda hefur
verið að sinna í sambandi við at-
vinnuþróun í sveitum, en Arnaldur
er atvinnumálafulltrúi sambands-
ins.
Einnig töluðu á fundinum þeir
Gunnar Þórarinsson ráðunautur
Búnaðarsambandsins, Bjarni Þór
Einarsson formaður Hagfélagsins,
sem gerði grein fýrir starfsemi
þess, Kristján Björn Garðarsson
iðnráðgjafi á svæðinu, og Herbjört
Pétursdóttir á Melstað, formaður
Ferðamálafélags V-Húnavatns-
sýslu. Vakti Herbjört sérstaka at-
hygli á framtaki þeirra bræðra á
Stað, Eiríks og Magnúsar, sem
hefðu byggt upp mikilvæga starf-
semi með Staðarskála. Sömuleiðis
vék hún að hinu góða verki, sem
Arinbjörn á Brekkulæk hefur verið
að gera í sambandi við hestaferðir.
Árni Snæbjörnsson, hlunninda-
ráðunautur Búnaðarfélags íslands,
flutti athyglisvert erindi og benti á
fjölbreytt svið hlunninda, sem
auka mætti nýtingu á og bæta til
Herbjört Pétursdóttir,
Melstað.
muna, svo sem í sambandi við
stangaveiði í silungsvötnum.
Ráðstefnugestir voru sammála
um að það þyrfti að leggja stór-
aukna rækt við nýja hluti og efla
það, sem fýrir væri, svo að héraðið
gæti haldið sínum hlut á atvinnu-
sviðinu. Menn þyrftu að snúa bök-
um saman í þessu efni. Fundar-
stjóri á ráðstefnunni var Karl Sig-
urgeirsson framkvæmdastjóri á
Hvammstanga.
Veiðivötnin dijúg
tekjulind
Athyglisvert var, að nokkrir
framsögumanna á ráðstefnunni
véku að Arnarvatnsheiði og þeim
miklu möguleikum, sem þetta
svæði fæli í sér.
Silungsvötnin á heiðinni eru
auðlind, sem endumýjar sig. Veg-
ur hefur verið lagður fram úr
byggðinni að Stóra-Amarvatni.
Eggert Pálsson á Bjargshóli segir
að unnið sé að undirbúningi fram-
kvæmda í tengslum við veiðina og
annað, sem gera þarf til þess að
laða að og tryggja fólki góða dvöl á
svæðinu.
Þá er alkunna að silungsvötn
em víðar á svæðinu, sem unnt er
að gera arðmeiri en nú er, með til-
kostnaði við búnað sem þarf að
vera við vötnin, ef vel á að fara um
stangaveiðimenn, sem munu í vax-
andi mæli sækja sér hvíld og
hressingu í veiðiskap. í sveitinni
em líka nokkrar öflugar laxveiðiár:
Miðfjarðará, Víðidalsá og Fitjá, auk
Hrútafjarðarár og Síkár.
Einar Hannesson
Árni Snæbjörnsson ráðunautur í ræðustóii á atvinnumálafundinum.
Við hlið hans situr Karl Sigurgeirsson fundarstjóri.