Tíminn - 22.04.1992, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 22. apríl 1992
Tíminn 5
Þórarinn Þórarinsson:
Förum varlega í samningana
Á þessu ári eru rétt 30 ár frá því að umræður hófust um það
hvemig ísland ætti að tengjast Gfnahagsbandalagi Evrópu.
Strax í upphafi var ljóst að um þrjár leiðir væri að velja:
1. Fulla aðild, þ.e. að gangast
undir öll ákvæði Rómarsamnings-
ins svokallaða, og taka þannig á sig
allar kvaðir sem fylgdu honum og
öðlast jafnframt samsvarandi rétt-
indi.
2. Aukaaðild, sem var veitt þeim
ríkjum er skammt voru komin í
efnahagslegri uppbyggingu. Þó var
vitað, að kæmi til slíkrar aðildar
yrði að semja um mörg viðkvæm
mál, eins og það var orðað af helsta
hagfræðingi stjómarliða þá, Jónasi
Haralz, í Fjármálatíðindum, en það
þýddi m.a. að útlendingar fengju
hér rétt til löndunar á fiski, og rétt
til að reka hér fiskvinnslufyrirtæki.
Einnig þýddi það samning um inn-
flutning erlends fjármagns og
vinnuafls.
3. Sérstaka samninga um tolla-
og viðskiptamál, án þess að ísland
afsalaði sér mikilsverðum réttind-
um.
Umræður um þessar þrjár leiðir
færðust mjög í aukana þegar leið á
sumarið 1961. Stjómarflokkarnir,
sem þá voru Sjálfstæðisflokkur og
Alþýðuflokkur, ræddu málið án
nokkurs samráðs við stjómarand-
stöðuna og boðuðu til funda tals-
manna atvinnuveganna, sem
reyndust meðmæltir því að sótt
yrði um aðild.
Þetta leiddi til þess, að miðstjóm
Framsóknarflokksins ákvað að láta
málið til sín taka og voru þeir Her-
mann Jónasson og Eysteinn Jóns-
son sendir á fund ríkisstjómarinn-
ar til að mótmæla öllu fljótræði, og
mæltu þeir með því að leitað yrði
eftir tolla- og viðskiptasamningi.
Það kom ljóst fram í skrifum
stjómarblaðanna á þessum tíma,
að flokkamir voru í fyrstu inni á því
að sækja um fulla aðild. Þeir Her-
mann og Eysteinn fóru á fund rík-
isstjórnarinnar um miðjan ágúst.
Tónninn í stjómarblöðunum um
það leyti birtist vel í Mbl., en í leið-
ara hinn 19. ágúst 1961 sagði á
þessa leið:
„Ástæðan til þess að kunnáttu-
menn telja, að ekki megi lengi
draga að leggja inn inntökubeiðni,
er fyrst og fremst sú, að framtíðar-
skipan Efnahagsbandalagsins er nú
í mótun. Með því að sækja um inn-
göngu geta íslendingar haft áhrif á
það, hvemig einstökum málum
verður háttað, en ef við leggjum
ekki fram inntökubeiðni, emm við
frá upphafi einangraðir."
Haustið 1961 urðu svo miklar
umræður um málið á Alþingi.
Stjórnarflokkarnir héldu því þá
fram að sækja ætti um aukaaðild,
því full aðild mundi ekki fást að
sinni. Framsóknarmenn héldu
hins vegar fram þeirri skoðun að
stefna bæri að samningi um tolla-
og viðskiptamál.
Umræður þessar héldu áfram eft-
ir áramótin, en þá hafði það gerst,
að de Gaulle hafði fengið það sam-
þykkt, að frestað var að ræða um
inntöku Breta um óákveðinn tíma,
en fram að því hafði verið álitið að
Bretar myndu fljótlega ganga í
bandaiagið, og Islendingar ekki
Hermann Jónasson.
senda inntökubeiðni fyrr en Bretar
væru orðnir aðilar að bandalaginu.
Þegar hlé varð á viðræðum Breta
um inngöngu í EB, beittu þeir sér
fyrir því að Vestur-Evrópuríkin,
sem voru utan EB, stoíhuðu frí-
verslunarbandalag Evrópu, Efta, og
gekk ísland f það 1969. Framsókn-
arflokkurinn ákvað að greiða ekki
atkvæði með því á Alþingi, heldur
sat hjá, því að iðnaðurinn væri ekki
undir það búinn, heldur þyrfti
lengri aðlögunartíma.
Þingkosningar fóru fram 1971
og urðu stjómarandstæðingar þá
sigurvegarar og Ólafur Jóhannes-
son myndaði stjóm. Sú stjóm
ákvað að leita eftir tolla- og við-
skiptasamningi við EB, eins og allt-
af hafði verið stefna Framsóknar-
flokksins, og gekk það greiðlega, og
var samningurinn samþykktur á
Alþingi sumarið 1972. Samningur-
inn hefur verið í gildi síðan og fært
sjávarútveginum mikinn ávinning,
Eysteinn Jónsson.
þótt ekki næðist samkomulag um
algert tollfrelsi fyrir sjávarafurðir.
Tollfrelsi náðist hins vegar fyrir
iðnaðarvömr, en niðurstaðan af því
við EB
hefur ekki verið eins hagstæð, því
að enda þótt framleiðsla iðnvara
ykist heldur um tíma, hefur dregið
úr henni aftur vegna aukins inn-
flutnings á iðnaðarvömm.
Almennt er samningurinn við
EB 1971 talinn hagstæður og betri
en aðrar þjóðir höfðu náð við EB á
þeim tíma. Það er talið einkum
tvennu að þakka. Vegna afstöðu
framsóknarmanna drógust samn-
ingamir á langinn, og fslendingar
fengu því lengri tíma til undirbún-
ings. Þá sömdu þeir líka einir við
EB, og aðrir gátu því ekki heimtað
að fá sömu undanþágur og íslend-
ingar. Ef við semdum samtímis
öðmm nú, t.d. Norðmönnum, gæti
það gert aðstöðu okkar mun lakari,
því enda þótt EB vildi veita íslend-
ingum einhverjar undanþágur,
yrði erfíðara um vik ef Norðmenn
gerðu sömu kröfur.
Þá gætu Svíar reynst íslending-
um illa, því þeir hafa alltaf verið
andsnúnir okkur í landhelgismál-
um ef þeir hafa getað.
íslendingum er því best að fara
að öllu rólega og bíða eftir réttu
tækifæri til samninganna.
Strax eftir Óslóarsamninginn
1976 hóf EB viðræður við íslend-
inga, sem og Bretar höfðu boðað
þegar viðræðum lauk í Ósló.
Eg var á fyrsta fundinum með
fulltrúa þeirra í Reykjavík, og
minnist enn ótvíræðs svars þáver-
andi sjávarútvegsráðherra, Matthí-
asar Bjamasonar, að íslendingar
muni aldrei láta af hendi fískveiði-
réttindi fyrir tollfrelsi. Það svar
stóð óbreytt frá 1976 til 1991. Ég
man ekki betur en að Eyjólfur Kon-
ráð, sem var með okkur á Óslóar-
fundinum, væri sama sinnis.
Höfundur er fyrrum ritstjórl Tfmans.
Hörður Bergmann:
Mj ólkurvinnsla á
Margt hefur birst í fjölmiðlum undanfamar vikur, sem hvetur tii
gagnrýninnar skoðunar á þeim framleiðslu- og viðskiptaháttum
sem taka við eftir að bóndinn sendir frá sér mjólkina. Við erum
að frétta þessa dagana af fleiri vafasömum viðskiptaháttum en
þeim að lækka með millifærsiusjóðum verð á fituríkum mjólkur-
afurðum, en hækka fitusnauðar í verði til að auðvelda sölu.
Nokkur umræða hefur staðið
um úttekt ráðgjafamefndar iðnað-
arráðherra um verðjöfnunarkerfi,
sem birt var f febrúar. Mesta athygli
vakti að vonum sú niðurstaða sér-
fræðinganna að vinnslu- og dreif-
ingarkostnaður á nýmjólk hafði
hækkað um 30% frá 1980-1990,
meðan verð á mjólk frá bændum
lækkaði um rúm 10%. Georg Ól-
afsson, oddamaður í fimmmanna-
nefndinni og verðlagsstjóri, kom
fram með gagnrýni, sem mér virt-
ist m.a. byggjast á því að ráðgjafar-
nefndin reyndi að gera sér heildar-
mynd, sem ekki væri sátt um
hvernig ætti að draga upp. Verð-
lagsstjóri viðurkennir þó í viðtali
við DV 27.3. að það þurfi „að færa
margt til betri vegar í mjólkuriðn-
aðinum" og greinir frá því að verið
sé að kanna fyrir Verðlagsráð hvort
Mjólkursamsalan hafi boðið kaup-
mönnum afslátt gegn því að hætta
að versla með Bauluvörur, og segir
að reynist svo vera, flokkist það
undir „skaðlegar samkeppnishöml-
ur“. Þá hefur verið greint frá því í
blöðum, að Félag bakarameistara
hafi farið fram á það við verðlagsyf-
irvöld að rannsakað verði hvort
Mjólkursamsalan færi fjármuni
milli framleiðslugreina til að lækka
verð á brauðum. Ef að er gáð, er
hæpið að neytendur hagnist á því
að öflugt einkasölufyrirtæki fækki
keppinautum sínum með tíma-
bundnum undirboðum. Hver verð-
ur eftirleikurinn?
Samkeppni MS við
sjálfa sig
Samkvæmt greinargerð, sem
forstjóri Mjólkursamsölunnar,
Guðlaugur Björgvinsson, birti í
Tímanum 9. þ.m., hefur kapp fyrir-
tækisins við það, sem hann kallar
vöruþróun og markaðssókn, verið
svo mikið að það er ekki lengur
pláss fyrir allar vörutegundir fyrir-
tækisins á hillum stórverslana og í
kæliskápum þeirra. Eftir lýsingu á
vandanum úti í heimi segir í grein-
argerðinni: „Hér á íslandi er vand-
inn sá sami, og í tilfelli Mjólkur-
samsölunnar e.t.v. sérstaklega
mikill vegna öflugrar vöruþróunar
og verulegrar aukningar á vöruvali
á iiðnum árum. Má í því sambandi
nefna að í framleiðslu MS hefur
einstökum vöru- og bragðtegund-
um fjölgað úr 31 árið 1980 í 107
vöru- og bragðtegundir á árinu
1991. 76 nýjar MS-vörur á neyt-
endamarkað hafa þannig bæst við á
11 árum. Augljóst er að þessar vör-
ur keppa um hillupláss verslana við
bæði sjálfar sig og vörur annarra
framleiðenda."
f framhaldinu fáum við svo lýs-
ingu á slagnum um hilluplássið
hér á landi og kappið er slíkt að nú
„... beinir Mjólkursamsalan ekki
síst augum sínum út fyrir land-
steinana og býr sig undir væntan-
lega samkeppni erlendis frá.“ Upp-
Iýst er að sölumönnum hafi verið
fjölgað og skilst manni að það eigi
að tryggja að baráttan endi örugg-
lega með sigri og alveldi hins stóra.
Þegar menn stunda samkeppni
af slíku offorsi, hljóta að renna
tvær grímur á marga, sem á horfa.
Neytendur, sem fylgjast með, vita
að þeir verða að borga kostnaðinn
af sölumannafjölguninni og öllum
þessum undarlegu mannalátum.
Reyndar hljóta þau líka að bitna á
bændum, eins og áðumefnd úttekt
á verðþróun vitnar að sínu leyti
um. Með síðasta vöruþróunar- og
auglýsingaátaki MS er neytendum
raunar sýnd einstök lítilsvirðing, ef
að er gáð. Markaðsstjórar MS virð-
ast líta svo á að fólk vilji borga stór-
fé fyrir að losna við að seilast í
morgunkornpakkann sinn og
mjólkurhymuna. Vilji borga fyrir
villigötum
að fá sérpakkaðan skammt af hvom
tveggja saman í þykkum tvíhólfa
plastumbúðum. „Þú blandar ein-
faldlega innihaldinu saman með
léttri sveiflu," eins og segir í aug-
lýsingunum um engjaþykknið,
vöm- og bragðtegund nr. 108. Ég
sagði stórfé, vegna þess að „vöm-
þróun“ þessi og auglýsingakostn-
aðurinn nemur að líkindum tug-
um milljóna. Og auðvitað borga
kaupendur vamingsins frá þessari
samkeppnisglöðu einkasölu reikn-
inginn. Uppátækið lækkar ekki
verð á mjólkurafurðum og örvar
því ekki sölu þeirra.
Aðfarímar bitna á
mörgum
Engjaþykknisbáturinn minnir á
að MS er enn að leggja sig fram um
að auka notkun einnota plastum-
búða og auka þannig sorp og álag á
íslenska náttúm vegna urðunar
þeirra. Það er leitun á fyrirtæki
sem skapar aðra eins vinnu við
sorphirðu. Einnota hymur og doll-
ur undan vömtegundunum 110
(nýja þykknið er boðið með þrenns
konar sérpakkaðri muslslúkul)
streyma dag hvem í sorptunnur
höfuðborgarsvæðisins.
Ég lít raunar svo á að MS sé farin
að auka vandræði fólks með býsna
margvíslegum hætti í hinni miklu
markaðssókn sinni. Herforingjar
sóknarinnar gera sér sennilega tak-
markaða grein fyrir því hver vand-
ræði þeir skapa fólki, sem þarf að
leita að venjulegu skyri, súrmjólk
eða óblandaðri jógúrt á sífellt
lengri hillum með nýjum og nýj-
um vörutegundum í plastdollum
með mismunandi bragðefnum.
Þeir hafa að líkindum ekki séð
gamalt fólk og sjóndapurt rýna án
árangurs í litfagrar raðimar. Og
hvað skyldi kosta að bæta sífellt við
kæliplássið, sem kæla þarf með
dýru rafmagni? Hver borgar, þegar
upp er staðið?
Umrædd greinargerð Mjólkur-
samsöluforstjórans staðfestir í
mínum huga að tímabært sé orðið
fyrir vöruþróunar- og markaðs-
stjóra, sem ganga með þá grillu að
íslenskir neytendur bíði í ofvæni
eftir fleiri vömtegundum, að at-
huga sinn gang. Og hyggja að
þeim, sem em að bíða eftir sann-
gjömu verði og minna umbúða-
fargani. Varla telja bændur að
markaðslætin og samkeppnisæðið
þjóni þeirra hagsmunum, þegar
svo er komið að höfuðborgarsam-
salan er að drepa þá, sem vinna á
landsbyggðinni, og kvartar orðið
undan samkeppninni við sjálfa sig!
Höfundur skrífar þjóöfélagsgagn-
rýni o.fl.