Tíminn - 18.09.1992, Blaðsíða 4

4 Tíminn
Föstudagur 18. september 1992
Tíminn
MÁLSVARI FRJÁLSLYNDIS, SAMVINNU OG FÉLAGSHYGGJU
Útgefandi: Timinn hf.
Framkvæmdastjóri: Hrólfur Ölvisson
Ritstjóri: Jón Kristjánsson ábm.
Aöstoðarritstjóri: Oddur Ólafsson
Fréttastjórar Birgir Guömundsson
Stefán Ásgrimsson
Auglýsingastjóri: Steingrimur Gislason
Skrifstofur: Lynghálsi 9, 110 Reykjavik Sfml: 686300.
Auglýslngasfml: 680001. Kvöldsfmar: Áskrift og dreifing 686300,
ritstjóm, fréttastjórar 686306, fþróttir 686332, tæknideild 686387.
Setnlng og umbrot: Tæknideild Timans. Prentun: Oddi hf.
Mánaöaráskrift kr. 1200,-, verö I lausasölu kr. 110,-
Grunnverð auglýsinga kr. 725,- pr. dálksentimetri
Póstfax: 68-76-91
Eintómt klúður
Það kemur sífellt betur í ljós hversu klúðurslega ís-
lenska ríkisstjórnin hefur borið sig að við fjárlagagerðina
og svokallaðar efnahagsaðgerðir tengdar henni.
Atvinnumálapakkinn, sem kynntur var og ríkis-
stjórnin ætlaði að nota til að kaupa sér vinsældir með, er
stórgallaður og einhæfur þegar betur er að gáð. Þó mark-
ar þessi pakki vissulega þá þýðingarmiklu stefnubreyt-
ingu að ríkisstjórnin hefur loksins viðurkennt, að það er
eitthvað að í íslensku efnahagslífi. Það eru aðeins nokkr-
ir dagar síðan Davíð Oddsson forsætisráðherra sagði við
umræður á Alþingi að ástandið væri nú hreint ekki svo
slæmt og útlitið væri bara þokkalegt, þó það gæti raunar
verið betra aðeins ef fortíðarvandinn hefði ekki verið
svona mikill.
Annars hefur forsætisráðherra komið fram í fjöl-
miðlum og varið með mjög sérstæðum hætti aðgerðir
ríkisstjórnar sinnar. í síðdegisþætti á Bylgjunni í fyrra-
dag talaði hann um að mikil vinna hafi verið lögð í þess-
ar efnahagsaðgerðir. í framhaldi af því sagði hann það
ámælisvert hvernig fjölmiðlar hafi fjallað um aðgerðirn-
ar. Þeir hefðu haft uppi „Iitaðan" fréttaflutning vegna
þess að virðisaukaskattsbreytingarnar kæmu illa við þá
sjálfa. Slíkt væri ekki til þess fallið að auka tiltrú manna
á Qölmiðlum. Það er greinilegt af þessum ummælum for-
sætisráðherra að hann telur taugaveiklunina, nætur-
fundina, óánægju stjórnarþingmanna og reddingarnar
með virðisaukann fyrst og síðast eitthvað, sem fjölmiðl-
arnir eru að búa til og hafi orðið sjálfum sér til minnkun-
ar í leiðinni. Samkvæmt þessari samsæris- og ofsóknar-
kenningu forsætisráðherra hlýtur það líka að vera fjöl-
miðlalygi að þessar breytingar hafi verið illa undirbúnar
og að ríkisstjórnin hafi hörfað frá einni tillögu til annarr-
ar með virðisaukaskattinn og loks brotlent í 750 milljóna
skattahækkun og hækkun á framfærsluvísitölunni. Það
hefur því eflaust komið þeim manni, sem sjálfur hélt að
hann einn vissi mest og best og gæti því öðrum fremur
vandað um við fjölmiðla og aðra, á óvart að enginn virð-
ist ánægður með afrek hans og ríkisstjórnarinnar. Nú
þegar rykmökkurinn sest til og menn fara að sjá hvaða af-
rek voru unnin í öllum hamaganginum, kemur í ljós að
stóru tillögurnar í atvinnumálum eru miklu minni en
látið var í veðri vaka. Þær felast í því að þjófstarta með
hluta af þeim hugmyndum sem atvinnumálanefnd
vinnumarkaðar og ríkisvalds voru með og ekki einu sinni
þær hugmyndir, sem mestu máli skipta.
Skattkerfisbreytingin, sem forsætisráðherra sagði að
væri svo vel undirbúin, kemur til með að hafa þau áhrif
að rústa og örkumla heilu atvinnugreinarnar, og virðu-
legir forstjórar grípa fyrir andlit sér og tala um hugsun-
arleysi og slys. Sjálfsagt túlkar forsætisráðherra lýðveld-
isins slík viðbrögð sem óprúttnar ofsóknir fjölmiðla og
litaðan fréttaflutning. Undir sömu sök seldar eru sjálf-
sagt fréttir Morgunblaðsins í gær um að sjálfur íjármála-
ráðherra og embættismenn í fjármálaráðuneytinu hafi
orðið alveg steinhissa, þegar þeir fengu upplýsingar um
hvaða áhrif tillögur þeirra muni hafa á prentiðnað í land-
inu! Er nema von að einhver hafi nefnt orðið banani?
Það eru miklir snillingar sem stjórna landinu um
þessar mundir, og eflaust væri hægt að brosa að dramb-
inu og furðulegum tilburðum þeirra — bara ef maður
byggi ekki héma.
Af er hagfótur
í fomöld á jörðu stóð gullfót-
urinn undir hagkerfum og var
forsenda seðlaútgáfu. Svo var
honum kastað fyrir róða og hag-
fóturinn var fundinn upp og
kunnu ekki aðrir skil á honum
en vel menntaðir hagfræðingar,
sem brugðu fyrir sig hagfótartal-
inu þegar hætta var á að ein-
hverjir aðrir væru að öðlast
skilning á launhelgum þeirra og
yfirskilvitlegri meðferð talna og
spádóma. Hagfóturinn ýmist
efldist eða veiktist og varð að lok-
um svo lasburða að honum var
sparkað undan fjármálakerfum
og hagvöxturinn tók við sem ein-
hver allsherjar viðmiðun. Nú
stendur það tímaskeið yfir og veit
enginn hvort það mun eiga sér
illan eða góða endi eða hve brátt
hann muni bera að. Það er að
segja ef hann er ekki þegar kom-
inn yfir oss.
Þótt heimsveldi hrynji,
hungursneyð og farsóttir
geisi og háðar séu fleiri
styrjaldir en tölu verður á
komið, eru efnahagsmál-
in mál málanna í fréttum og
stjórnmálum og er ekki um ann-
að meira fjallað en hagvöxt,
gengisskráningar, verðlag á
hlutabréfum og verðpappírum,
gull- og olíuverð og vísitölur
kauphallanna.
Allir árar lausir
Út úr þessum þokumekki efna-
hagsástanda hvína svo fréttir,
upphrópanir og viðvaranir um
vexti og vaxtaþróun og er sjaldan
tíðindalaust á þeim vígstöðvum
um þessar mundir.
Núna, þegar hillir undir sam-
eiginlegan gjaldmiðil Evrópu-
bandalagsins, er eins og öllum
árum sé sleppt lausum í vaxta- og
gengismálum um gjörvalla álf-
una og reyndar um allan heim.
Markaðurinn, framboð og eft-
irspurn, á að ráða gengi gjald-
miðla samkvæmt hagvaxtar-
trúnni og markaðsvextir eru hið
eina sem megnar að halda vaxta-
stigi stöðugu og umfram allt
réttlátu.
Fréttir síðustu daga af vígvöll-
um fjármagnshyggjunnar eru
álíka burðugar til skilningsauka
og hagfótartalið hér um árið. Um
helgina lækkaði þýski seðlabank-
inn millibankavexti um hálft
prósent. Sérfræðingar vörpuðu
öndinni léttar og töldu tíma-
mótatíðindi, vegna þess að vextir
í Þýskalandi væru alltof háir og
hefðu verið lengi. Nú var tími
stöðugleika og réttlætis að ganga
í garð.
En viti menn. Annars staðar
ruku vextir upp og gjaldmiðlar
féllu og áður en við var litið
hrapaði líran, sænskir milli-
bankavextir fóru upp í 35% og
skammtímavextir í 500%, enska
pundið lenti úti í kuldanum og
síðast þegar til fréttist vissi eng-
inn hvers virði það var. Dollarar
og jen fengu fjörfisk og kippast
upp og niður og alls kyns sortir
af vöxtum hoppa til og frá hér og
hvar og pesetinn oltinn út úr
gengissamfloti EB, eins og
nokkrir aðrir gjaldmiðlar aðild-
arríkjanna.
Klettur úr hafi
Upp úr öllu þessu standa ís-
lenska krónan og Jóhannes Nor-
dal eins og klettur úr hafmu og
mikið er hughreystandi að sjá
hann á skjánum inni í stofu, þar
sem hann tilkynnir að allt sé í
góðu gengi á íslandi og umbrotin
muni engin áhrif hafa hér fyrr en
kannski seinna og og hver þau
verða kemur í ljós á sínum tíma.
Hvort þetta seinna verður í
næstu viku eða ekki fyrr en eftir
að Friðrik leggur fjárlagafrum-
varp sitt fram, er óupplýst.
Þetta eru allt venjulegar efna-
hagsspár og í útlöndum er sá
gamli góði siður tekinn upp að
spá í innyfli. Rýnt var í gallblöðru
Mitterrands suður í Frans og þar
sáust frumur sem benda til að
landar hans muni samþykkja Ma-
astrichtsamninginn á sunnudag-
inn og mun það hafa góð áhrif á
vexti og gengi gjaldmiðla. Þarna
sýnir sig að aðferðir sérfræðinga
við að spá um framvindu efna-
hagsmála eru nánast hinar sömu
við lok tuttugustu aldar og þegar
seiðskrattar miðalda lásu fram-
tíðina úr innyflum spendýra.
Vextir og brauð
Hér á landi hefur svokallaðri
fastgengisstefnu verið haldið til
streitu um hríð. Því eru litlar
fréttir af gengisfellingum, en
þeim mun meiri af vöxtum.
Foringjar verkalýðs og ann-
arra launþega eru fyrir löngu
hættir að nefna kauphækkun í
samningum og telja launin ekki
skipta neinu máli í afkomu um-
bjóðenda sinna. Það er hvorki
beðið um frelsi né brauð og enn
síður spurt hver skapar hinn
drottnandi auð. Kröfumar snú-
ast allar um vexti og lánakjör og
afkomu fyrirtækja.
Lækkun vaxta er eina hags-
munamál launafólksins og því er
beint til stjómvalda og almátt-
ugra bankastjóra að lækka vext-
ina og lengja lánstímann og
halda í gengið. Kjörin ráðast af
vaxtastiginu og gengisskráning-
unni og því þurfa aðilar vinnu-
markaðarins ekki um annað að
tala og semja um.
Fjör í vaxtadansinum
Alfrelsið í vaxtamálum er svo
skrautlegt, að sá gamli og virðu-
legi Englandsbanki stígur
dansinn af slíku fjöri að á
einum og sama deginum
tekur hann tvö skref aftur á
bak og eitt áfram, hækkar
vexti tvisvar og lækkar einu
sinni.
Fjármálamenn eiga ekki svefn-
frið, því gengi og vextir taka
breytingum jafnt á nóttu sem
degi og helgarfrí em af skomum
skammti af sömu sökum.
Tæpast má á milli sjá hvort
glundroðinn er meiri innan ríkja
Evrópubandalagsins eða í fjár-
málakerfum þeirra landa, sem
sótt hafa um upptöku í samtökin,
og bágt er að sjá hverjir græða og
hverjir tapa þegar upp er staðið.
Það er að segja ef upp verður
staðið úr öllu því fimbulfambi
sem óheft markaðshyggja orsak-
ar á fjármálamarkaði.
Satt best að segja em engir
spádómar svokallaðra sérfræð-
inga trúverðugir, enda stangast
þeir á og enginn veit hver annan
grefur áður en yfir lýkur.
Því er líklega best að leiða
rokufréttir fjármálaheimsins hjá
sér á meðan mesti gusugangur-
inn gengur yfir og hugsa með
sér, eins og ráðherrann sagði hér
um árið, að íslenska krónan er
stöðug, það em bara allir hinir
gjaldmiðlarnir sem hækka upp
úr öllu valdi.
Svo tekur maður bara undir
með þeim sem ekki vita aura
sinna tal: „Peningar em ekki
allt.“ OÓ