Tíminn - 29.04.1993, Blaðsíða 5

Fimmtudagur 29. apríl 1993
Tfminn 5
Þorsteinn Antonsson:
T ómleiki
Nútíminn er ekki bara tækni og
vísindi, heldur einnig nýir lifnað-
arhættir sem tekið hafa við eftir
stórstyrjaldir og hrun hug-
myndafræði í orði og fram-
kvæmd. Ekki er lengur um að
ræða ágreining um grundvallar-
hugmyndir, eins og lengst af hef-
ur verið. Andstæður í mannlífinu
núorðið eru hvor sínum megin
við lagagreinar, við sálfræðiskil-
greiningar á geðheilbrigði, milli
kynþátta og þjóðflokka. Jafnvel
kynin draga dám hvort af öðru.
Innan samfélags okkar eru til-
brigðin vissulega mörg, en meiri-
háttar munur manna í milli í við-
brögðum og aðferðum fyrirfinnst
ekki utan fangelsa eða geðveikra-
hæla. Þessar staðreyndir réttlæta
hóflega einstaklingshyggju.
Til sjálfsvitundar þarf andstæð-
ur, ritar mannfræðingurinn
Claude Lévi-Strauss. Þörfm fyrir
sjálfsvitund er frumlægari flest-
um öðrum. Manni verður það
ósjálfrátt fyrir að leita uppi and-
stæður og skerpa þær ef sljóar
eru, ef setur að honum aðkenn-
ingu um að sjálfsvitund hans sé
ógnað. Þannig verða menn geð-
illir f leiðindum sínum, finna sér
rifrildisefni. Á hinn bóginn er
hægt að slá á leiðann með bein-
um áhrifum á líkamsstarfsemina,
s.s. með reykingum. Þær draga
úr ósjálfráðum viðbrögðum og
þar með þörfinni fyrir andstæður.
Hún er líffræðileg.
Þegar skilyrði eru eðlileg svala
menn þörf sinni fyrir andstæður
með skynsamlegu móti, en sé til-
breytingaleysið um of á maður-
inn sér ekki annars kostar völ en
koma sér upp andstæðum, hvað
sem öllum rökum og skynsemi
líður. Ef rammt kveður að um til-
breytingaleysi lífsskilyrðanna,
eins og þau horfa við manni, get-
ur tilbreytingaleysið því leitt til
ofbeldisverka, eyðileggingarstarf-
semi. Hér er um það að ræða að
áreitin láti viðkomandi ósnort-
inn, en ekki hitt að alls ekkert
gerist.
Hið borgaralega samfélag er
gjörræði sem hefúr gert tómið að
vemdargoði sínu. Tómleika að
kvöð sem kallar sffellt á ending-
arlítil uppfyllingarefni. Þessi
tómleiki er í senn hjúpur þessar-
ar samfélagsgerðar og mergur.
Fræðilega skilið lifir borgarinn í
tómi sem svo sneytt er mannleg-
um einkennum að tíminn getur
varla talist einkenna það, ekki
einu sinni fjarlægðir í mannleg-
um skilningi, hvað þá réttlæti
eða guð. Hinar eldri samfélags-
gerðir bjuggu á hinn bóginn yfir
slíkum hjálægum merkingum
við samfélagið sjálft, eilífðargild-
um sem töldust samviskumál,
óháð rannsóknartækjum eða úr-
skurðum sérfræðinga. Fomum
samfélagsgerðum var kirfilega
komið fyrir í heimsmynd sem bjó
yfir fleiri víddum en daglegt sam-
neyti manna gerði. í framkvæmd
voru eilífðargildin meira eða
minna bundin stofnunum um
túlkun og við þær stofnanir að
etja um merkingar þeirra. En það
var þó alltaf á meðfæri einstak-
lingsins að gera upp hin andlegri
málefni sín eftir eigin höfði.
Samfélagsgerðir nútímans hafa
að mestu útrýmt slíkum hjálpar-
tækjum til sjálfsvitundar. Samfé-
lagið inniheldur allt sem manns-
mót er að og ekki annað að leita
eftir andstæðum ef skynsemin á
að fá að ráða. Slík skilyrði hljóta
að henta mönnum misvel. Algert
tóm veldur mörgum manninum
fælni og firringu, og þó mis-
sterkri, og viðbrögðin eru mis-
munandi. Jafnvel við tómið glfma
menn, einkum listamenn, og þá
af ástríðu fremur en viti. Aðrir
takast á við dauða hluti, svo sem
fjallatinda, til að koma sér upp
andstæðum og þar með skerpa
sjálfsvitundina. Þeir, sem eru svo
heppnir að hafa efnin eða fag-
þekkinguna, stunda rannsóknir
og þá á sviðum sem eru óaðlað-
andi og óskiljanleg flestum
mönnum öðrum, — uns skilar
hagnýtum árangri, ef til þess
kemur á annað borð. Þema hvers
samfélags er friður og eining
fremur en samkeppni eða sundr-
ung, þrátt fyrir markaðslögmál-
in, og mjög mismunandi eftir
manngerðum hverrar hógværðar
er að vænta í þessum efnum.
Mörgum dugar samkeppnin
manna í milli til sjálfsvitundar,
en sérhæfast að sama skapi. Þar
umfram leggur sálarheimur vit-
undariðnaðarins mönnum til
glímu við andstæður og skilyrði
til sjálfsvitundar.
Höfundur er rtthöfundur.
Umsögn um listsýningu
Það er ekki oft sem undirritaður
sér sýningar sem koma jafti mikið
á óvart eins og sýning Gríms Mar-
inós Steindórssonar í Perlunni.
Málmverkin voru hreinustu perlur
í Perlunni, en því miður lauk sýn-
ingunni 18. apríl. Það að sýna jafn-
framt upphafsverk sín í kjallaran-
um sýnir bæði hreinskilni og
dirfsku; þau eru auðvitað allt ann-
ars eðlis en verkin á efri hæðinni.
Þetta var sýning vegna 60 ára af-
mælis Gríms Marinós og vildi hann
hafa þetta yfirlit yfir ferilinn.
Sumir voru óheppnir þegar þeir
komu, sérstaklega þegar körfu-
knattleikssýningin var, en þá var
bara að koma aftur og sjá þegar ró
og friður ríkti þama. Undirritaður
hefur verið þama mörgum sinn-
um, því það var ljóst að þama var
ekki um venjulegan listamann að
ræða. Sum verkanna höfðu mjög
sterk áhrif, sem mögnuðust við
frekari skoðun. Undirritaður kann
vel að meta þá leikni sem Grímur
Marinó sýnir með sinni sérstöku
tækni á málminum og þeim ein-
stöku Iitbrigðum sem hann nær,
og hann teflir saman bemm málm-
inum og þessum litbrigðum. Því
miður þekkir undirritaður lista-
manninn lítið sem ekkert.
Önnur verk í efri sal vom góð.
Grímur Marinó er samt fyrst og
fremst málmlistamaður.
Til hamingju, Grímur Marinó,
bæði með sýningu og afmæli. Von-
andi kemur aldrei til þess að verk
þín verði negld öfug á veggi, eins
látið myndina snúa fram, þá var al-
veg sama hvar hún var á vegg, eða
hvort hún var í 30,60 eða 90 gráðu
og hin ágæta mynd Sveins Bjöms- horn.
sonar í íslandsbanka. En það er svo Svavar Guðni Svavarsson
sterk mynd að bara ef þeir hefðu
Islensk máttarorð
Því var spáð, árið 1990, bæði í
gegnum enskan miðil, Roy Logan,
og amerískan vakningarpredikara,
að áhrifa íslands mundi fara mjög
að gæta.
Við sögðum Litháen — og Lithá-
en losnaði.
Við sögðum Slóvenía — og Slóv-
enía slapp að mestu.
Við sögðum Króatía — helst til
seint — en eftir miklar hörmungar
linnti þar að mestu.
Við sinntum ekki Bosníu nógsam-
lega, og því fór sem fór.
Maðurinn Milosjevitsj verður að
hníga.
Sá, sem ekki lætur það til sín taka,
er fylginn helstefnunni.
Þorsteinn Guðjónsson
varnarráðstafanir
gegn „nýju“
berklaveikinni í
New York
í New Srientist 20. mars 1993
sagði: „Yfirvöld heilbrigðis-
m&la í New York birtu í sfðustu
vðm tðskipun, sem heimilar, að
berídasjúklíngum sé haidið f
(sóttkví) í allt að tvö ár, til að
undirganglst að fullu
lyfjameðferð sér
Starfsmenn
ustunnar telja, að setja þurfi þá
f sóttkví tð að
hemja vaxandi
útbreiðslu
berkla í New
sem
borgarinnar. — í tilstdpuninni
eru réttindi sjúklinga tilgreind,
m.a. réttur til áfrýjunar innan
fimm daga frá úrskurði um
flutning í sóttkvf og til lög-
fræðilegrar aðstoðar á borgar-
innar kostnað, cf þeir þurfa
þessmeð.
Heilbrigðisyfirvöldum er skyK
að sýna fram á, að önnur með-
ferð hafi verið reynd og ekki
borið árangur
og að einungis
berklatilfelli eru þrisvar sinn-
um fieiri en í nokkurri annarri
borg f Bandarikjunum. Sjúk-
lingar, sem neita að undirgang-
ast að fuliu lyfjamcðferð,
stuðla að útbreiðslu afbrigðis
af beridum, sem læknast ekki
við venjulega (standard) iyQa-
meöferð. Vandinn er verri en
ella, sakir „hörmulegra félags-
Íegn vandamála" í borginni, að
sögn Stevens Matthews, tals-
manns heilbrigðismáladeildar
með
þeim í sóttkvf
verði heilsa al-
mennings varin.
Kveður Matthews embættls-
menn vsnta þess, að sjúklingar
verði samvinnuþýðari en áður,
eftir að þeir eiga flutning f sótt-
kvf á hættu. Læknar og félags-
ráðgjafar vænta þess líka, að
þeir geti betur áttað sig á, hvers
vegna sjúklingar hafa skirrst
við lyfjatöku, eftir að þeir eru f
sóttkví komnir, favort sem vald-
ið hefur geðveila, neysla fíkni-
efna eða heimiUsieysi.
200. aftakan í
Ef verður af aftöku Garys
Graham í Texas í dag, 29. apríl,
verður það tvöhundruðasta af-
takan sem framkvæmd er í
Bandaríkjunum frá því að dauða-
refsing var endurinnleidd þar í
landi á áttunda áratugnum.
Mannréttindasamtökin Am-
nesty Intemational segja þetta
harðan dóm um ástand mann-
réttindamála í Bandaríkjunum.
Samtökin fara fram á náðun af
mannúðarástæðum í máli Garys
Graham.
Hann var fundinn sekur og
dæmdur til dauða í nóvember
1981 fyrir morðið á hvítum
manni, Bobby Lambert, þegar
Gary var aðeins 17 ára. „Dauða-
refsing er brot á helsta grund-
vallarrétti mannsins — rétti til
Iífs,“ segir í yfirlýsingu Amnesty
International af þessu tilefni.
„Hún er grimmileg, ómannúðleg
og niðurlægjandi refsing sem
verður að afiiema."
Gary Graham fór í hungurverk-
fall í byrjun þessa mánaðar og
ætlaði sér að halda því áfram þar
til kæmi að aftökunni. Sam-
kvæmt upplýsingum Amnesty er
ýmislegt sem bendir til vafa-
samrar málsmeðferðar í máli
hans. Sannanir um að Gary
Bandaríkjunum í dag
Graham hafi
myrt Bobby
Lam-bert voru
byggðar á mjög
veikum grunni
og framburði
aðeins eins
vitnis.
Eftir sakfell-
inguna hafa fjórar manneskjur
haldið því fram að Gary hafi ver-
ið með þeim þegar morðið var
framið, en dómsyfirvöld hafa
neitað að taka mark á þessum
vitnisburði.
Sjö af átta ungum mönnum,
sem bíða aftöku í Texas, eru
blökkumenn eða af spænskum
uppruna. Allir, utan einn, í kvið-
dómnum sem dæmdi Gary voru
hvítir.
í blaðagreinum í Texas hefur
mál Garys Graham verið borið
saman við nýlegt mál 18 ára
hvíts manns, sem fékk skilorðs-
bundinn dóm af hvítum kvið-
dómendum eftir að hafa verið
ásakaður um morð á blökku-
manni.
Aftaka unglinga, sem voru und-
ir 18 ára aldri þegar glæpurinn
var framinn, er bönnuð sam-
kvæmt alþjóðlegum mannrétt-
indasáttmálum og samþykktum.
Bandaríkin eru eitt af aðeins sjö
löndum sem vitað er að hafi tek-
ið unglinga af Iffi á síðasta ára-
tug. Hin eru Barbados, íran, ír-
ak, Nígería, Pakistan og Bangla-
dess.
Amnesty Intemational lýsir
andstöðu sinni við notkun
dauðarefsingar í öllum tilvikum
og álítur hana brot á rétti hvers
manns til lífs og réttinum til að
þurfa ekki að þola grimmilega,
ómannúðlega og niðurlægjandi
meðferð eða refsingu, eins og
lýst er í Mannréttindasáttmála
Sameinuðu þjóðanna.
(Fréttatilkynmng)