Tíminn - 27.07.1993, Blaðsíða 8

12 Tíminn
Þriðjudagur 27. júlí 1993
Finnur Jónsson
Kveðja frá Listasafni íslands
Aldursforseti íslenskra myndlistar-
manna, Finnur Jónsson listmálari,
er látinn á hundraðasta og fyrsta
aldursári. Finnur var einn virtasti
listamaður þjóðarinnar og þátttak-
andi í mótun íslenskrar myndlistar-
sögu allt frá þriðja áratug aldarinn-
ar. Hann sýndi abstraktverk íyrstur
íslenskra myndlistarmanna, fyrst í
Berlín á vegum hins fræga Sturm-
hóps, en síðan á sögufrægri sýningu
í Reykjavík árið 1925 og var lands-
þekktur fyrir málverk sín af íslensku
landslagi og úr lífi sjómanna. Fram-
an af ævi var Finnur í fylkingar-
brjósti íslenskra myndlistarmanna,
þar sem hann barðist ötullega fyrir
réttindum þeirra og starfsgrund-
velli.
Listasafh íslands stendur í mikilli
þakkarskuld við Finn Jónsson, enda
einn mesti velgjörðarmaður safns-
ins. Finnur og kona hans, Guðný EI-
ísdóttir, gáfu Listasafninu alls 850
verk Finns, í tilefni aldarafmælis
þess árið 1985 og var þar á meðal
meiri hluti abstraktverka hans frá
þriðja áratugnum. Þessari gjöf
fylgdu einnig allar skissubækur
Iistamannsins og urmull teikninga
og þar með lykillinn að þróun
margra málverka hans. Einnig gáfu
þau hjónin merkilegt bréfa- og
heimildasafh, ljósmyndir og silfur-
gripi eftir Finn, auk verkfæra og
steypumóta. Þessi gjöf hefur ómet-
anlegt gildi fyrir Listasafnið og gefur
einstakt tækifæri til að kynna og
rannsaka lífsstarf Finns Jónssonar
um ókomna framtíð.
Listasafnið sýndi úrval úr gjöfinni í
tilefni aldaraftnælis listamannsins á
síðasta ári. Þá var einnig gefin út
vegleg bók um þessa gjöf. Við opnun
sýningarinnar afhentu þau hjónin,
Finnur og Guðný, safninu vandaðan
flygil af Steinway- gerð sem síðan
hefur verið safninu afar mikilvæg
lyftistöng.
Finnur Jónsson var alinn upp í
sveit og kynntist jafnframt sjó-
mennsku frá unga aldri. íslensk
náttúra og hafið leituðu því sterkt á
hann. Auk þess hafði hann brenn-
andi áhuga á bókmenntaarfi þjóðar-
innar. Hins vegar var hann ótrúlega
næmur og opinn fyrir því róttæk-
asta í alþjóðlegri myndlist, sem
hann kynntist af eigin raun við nám
erlendis. Þessi andstæðu öfl áttu eft-
ir að togast sífellt á f persónu hans
og list alla ævi.
Finnur fæddist árið 1892 að Strýtu
í Hamarsfirði, sonur hjónanna Ólaf-
ar Finnsdóttur frá Tunguhóli í Fá-
skrúðsfirði og Jóns Þórarinssonar af
Berufjarðarströnd. Ungur réðst
Finnur til sjós, en árið 1915 fluttist
hann til Reykjavíkur og hóf gull-
smíðanám við Iðnskólann í Reykja-
—
if
listmálari
vík og hjá Jónatan Jónssyni.
Finnur var ungur staðráðinn í að
leggja myndlist fyrir sig, en taldi
gullsmíðanámið góðan bakhjarl áð-
ur en hann hafði fjárhagslegt bol-
magn til að fara í formlegt myndlist-
arnám. En á þeim tíma þurftu allir,
er áhuga höfðu á myndlistamámi,
að sækja það til annarra landa. Áður
en Finnur hélt utan fékk hann
nokkra tilsögn í teikningu í Iðnskól-
anum hjá Þórami B. Þorlákssyni og
í kvöldskóla hjá Ríkarði, bróður sín-
um, en hann hafði komið heim frá
myndlistamámi í Kaupmannahöfn
við Konunglegu dönsku listaaka-
demíuna árið 1914.
Finnur lauk sveinsprófi í gullsmíði
árið 1919 og hélt þá strax til Kaup-
r-------------------->
mannahafnar, þar sem hann dvaldi í
tvö ár. í stað þess að fara í Listaaka-
demíuna eftir undirbúningsskóla
Viggos Brandts, fór hann í einka-
skóla Olafs Rudes (1886-1957), sem
þá var einn framsæknasti listamað-
ur Dana og kenndi í þeim anda.
Kennslan í Listaakademíunni var
aftur á móti í hefðbundnu formi og
nánast í upplausn og taldi Finnur
sig eiga fátt þangað að sækja.
Þá ákvað Finnur að söðla um og
halda til Þýskalands til frekara
náms, fyrst til Berlínar, en síðan var
ferðinni heitið til Dresden. Nær allir
myndlistarmenn okkar höfðu ein-
vörðungu stundað nám í Kaup-
mannahöfri. Jón Stefánsson braust
reyndar út úr því fari og fór til Paris-
ar. En undantekningamar em fáar.
Á fyrri hluta þriðja áratugarins verð-
ur þó sú breyting að Kaupmanna-
höfh varð oft aðeins fyrsti viðkomu-
staður íslenskra listamannsefna.
Sú ákvörðun Finns að halda til
Þýskalands var að mörgu leyti ný-
stárleg og einnig hið róttæka mynd-
mál, sem hann tileinkaði sér þar.
Hann hóf að mála undir áhriftim
þýsks expressjónisma og sfðar eink-
um rússnesks konstrúktífisma og
síð- kúbisma og varð þannig í fram-
varðarsveit þeirra er tileinkuðu sér
óhlutlægt myndmál á Norðurlönd-
um. Þessar stefnur vom þá í mikilli
gerjun í Þýskalandi, þó að express-
jónisminn hefði reyndar að vissu
leyti mnnið sitt blómaskeið.
Finnur hélt fyrst til Berlínar og var
í nokkra mánuði í námi hjá Karl
Hofer, frægum expressjónista. Sýn-
ing er hann sá í Potsdamerstrasse
134a opnaði augu hans, eða eins og
hann komst að orði í viðtali við Gísla
Sigurðsson árið 1974: „... sá [ég] þar
í fyrsta sinn myndir eftir Kandinsky,
Chagall, Franz Marc, Paul Klee,
Kokoschka, August Macke og fleiri.
Þá hafði ég aldrei heyrt á þessa
“N
menn minnzt, hvorki til góðs né ills.
En ég hreifst alveg á augnablikinu
og sá, að hér var á ferðinni geysileg
bylting. Þó að ég þekkti nútíma list
frá París, þá snertu verk expressjón-
istanna mig miklu dýpra.“ Upp frá
því varð ekki aftur snúið fyrir Finn
og frá Berlín hélt hann síðan til
Dresden í ársbyrjun 1922. Emil
Thoroddsen stundaði nám í lista-
sögu við Kaupmannahafnarháskóla
um sama leyti og Finnur var í námi
í Kaupmannahöfn. Emil varð síðar
nemandi í tónlistarsögu í Der Weg-
skólanum í Dresden og það var hann
sem benti Finni á skólann og vom
þeir þar samtímis í námi.
Der Weg-skólinn var einkaskóli, en
í nánum tengslum við Bauhaus- og
Der Sturm-hreyfingamar. Margir af
forsprökkum þeirra, listamenn og
sérfræðingar, héldu fyrirlestra við
Weg-skólann og kynntist Finnur því
stöðugt því ferskasta sem var að ger-
ast í myndlist samtímans. En áður
hafði hann verið um skeið við nám í
útlendingadeild Listaakademfunnar
í Dresden, einkum í teikningu. Aðal-
kennari hans þar var hinn þekkti ex-
pressjónisti Oskar Kokoschka.
Kynni Finns af þessum listamanni
áttu eftir að skipta miklu máli, því
það var einmitt fyrir tilstilli Koko-
schka að Finnur hélt til Berlínar ár-
ið 1925 á hinn örlagaríka fund við
Herwarth Walden, aðaldriffjöður
Der Sturm. Þar hitti Finnur einnig
fyrir Kandinsky. Valin vom átta verk
eftir Finn til sýningar í Sturm-gall-
eninu og öðmm sýningum sem
vom tengdar því. Finnur sá aldrei
þessar sýningar og vissi ekki afdrif
verka sinna fyrr en fyrir rúmum ára-
tug að hann frétti að tvö málverka
hans hefðu að lokum hafnað í Yale
University Art Gallery. Annað þess-
ara verka er nú í langtímaláni hjá
Listasafni íslands. Um svipað leyti
og verk Finns vom tekin til sýning-
ar ákvað hann að halda til íslands og
setjast þar að.
Þegar Finnur kom heim árið 1925
sýndi hann verk sín frá Þýskalands-
ámnum í Café Rosenberg í húsi Nat-
han & Olsen, þar sem nú er Reykja-
víkur apótek. Þar sýnir hann abst-
raktverk, expressjónísk verk og
landslags- og sjávarmyndir, alls 40-
50 verk, þar af tólf abstrakt. Þó að
skilningur almennings væri lítill á
framúrstefnuverkunum, þá olli sýn-
ingin blaðadeilum sem vakti athygli
á henni og fékk hún góða aðsókn.
Finnur seldi margar myndir, þar af
tvær kompósisjónir.
Eftir sýninguna árið 1925 má segja
að Finnur lagi listsköpun sína að
þeim markaði, sem var að mótast á
þessum tíma í Reykjavík, í þjóðfélagi
sem bar enn öll einkenni 19. aldar
og var langt á eftir því samfélagi,
sem Finnur hafði kynnst í Þýska-
landi. Finnur var raunsær og hann
hafði fullan hug á því að framfleyta
sér á myndlist eingöngu, þótt um
tíma ynni hann við gullsmíðar og
kennslu eftir að hann kom heim.
Hann var kominn hátt á fertugsald-
ur og það var ljóst að áhugi íslend-
inga á óhlutlægum verkum hans var
nær enginn.
Finnur sýndi aftur nokkrar óhlut-
lægar myndir á sýningu Listvinafé-
lagsins árið 1926 ásamt öðrum verk-
um. En síðan einbeitti hann sér að
því að mála landslags- og þjóðlífs-
myndir, einkum úr lífi sjómanna,
meiri hluta ævi sinnar eða allt til
sjötugs.
í þessum verkum gætir expressjón-
ískra áhrifa með notkun afmarkaðra
og sterkra útlína og kröftugra
forma. Með tímanum verður þetta
hlutlæga myndefni æ huglægara.
Þessi verk hafa afar persónulegan og
eftirminnilegan stfl og það eru þau
sem báru hróður Finns og öfluðu
honum vinsælda.
Finnur hóf á ný að mála óhlutlæg
verk á sjöunda áratugnum, en hafði
áður gert tilraunir í þá átt á þeim
fimmta. Verkin frá sjöunda áratugn-
um höfðu beina skírskotun til eldri
expressjónískra verka hans. Þessi
expressjónísku verk, sem höfðu
mjög ákveðnar táknrænar vísanir,
voru ótrúlega fersk og er athyglis-
vert að benda á að Finnur var kom-
inn um sjötugt er hann hóf að mála
þau.
Finnur var einn af stofnendum
Bandalags íslenskra listamanna og
Félags íslenskra myndlistarmanna
og sat lengi í stjóm þess og sýning-
amefndum. Hann var einn aðal-
hvatamanna að byggingu Lista-
mannaskálans. Finnur skóf aldrei af
skoðunum sínum og lét þær óspart í
ljós, enda lenti hann oft í hörðum
ritdeilum í dagblöðum landsins. En
Finnur var sterkur persónuleiki,
viljafastur, traustur og fylginn sér.
Hann var vinnusamur með afbrigð-
um og einbeittur í list sinni og trúði
á það sem hann var að gera, enda
bera verk hans þess merki.
Finni hlotnaðist margvíslegur
heiður og má þar nefna að hann var
á heiðurslaunaskrá Alþingis frá ár-
inu 1973 og var sæmdur stórridd-
arakrossi hinnar íslensku fálkaorðu
fyrir myndlistarstörf árið 1976. Þá
var Finnur gerður að heiðursfélaga
Félags íslenskra myndlistarmanna
árið 1968 og Félags íslenskra gull-
smiða árið 1987. En mestan heiður
hlaut hann árið 1970 er abstrakt-
verk hans vom valin, fyrir tilstilli
Listasafnsins, til sýningar á vegum
Evrópuráðsins árið 1970 á sýningu
er nefndist Evrópa 1925. Þar vom
verk Finns í félagsskap með lista-
mönnum eins og Kandinsky, Klee
og Léger. Loksins komu þessi verk
Finns frá þriðja áratugnum fram í
dagsljósið og framlag Finns var met-
ið að verðleikum í alþjóðlegu sam-
hengi. Þessi viðurkenning gladdi
mjög hjarta listamannsins.
Finnur Jónsson skildi hvers virði
það er að eiga gott þjóðlistasafn og
mikilvægi þess að þar sé sem best
úrval verka eftir höfuðlistamenn
þjóðarinnar. í Listasafninu verða
verk Finns metin í samhengi við
aðra myndlist í landinu og þau stöð-
ugt til taks til sýningar og rann-
sóknar.
Eftirlifandi eiginkona Finns er ffú
Guðný Elísdóttir. Listasafn íslands
sendir frú Guðnýju innilegar sam-
úðarkveðjur og þakkar hlýhug og
höfðingsskap þeirra hjóna í sinn
garð.
Bera Nordal
Kveðja frá Bandalagi íslenskra
listamanna
íslenskir listamenn kveðja í dag
Finn Jónsson, listmálara, hinstu
kveðju. Listsköpun Finns er fyrir
löngu orðin þáttur í íslenskri menn-
ingarsögu og myndir hans, eins
ólíkar og þær geta nú verið hver
annarri, orðnar sjálfsagður hluti
þess myndheims sem íslendingar al-
ast nú upp við. Finns er nú ekki síst
minnst fýrir þær undurfögru og
áhrifamiklu myndir sem hann mál-
aði á þriðja áratugnum og eru
kenndar við kúbisma. Með þessum
myndum kynntust íslendingar í
fyrsta sinni óhlutbundinni myndlist,
en sú tegund listar átti síðar eftir að
verða ríkjandi. Áður en þó svo varð
var Finnur hins vegar búinn að snúa
við blaðinu og málaði þá myndir
sem höfðu greinilegar fýrirmyndir
úr mannlífinu og náttúrunni. Þessar
myndir eru oftar en ekki málaðar
skörpum dráttum og þó svo að í
þeim búi einhvers konar frásagnir,
oftast af hafinu, smjúga þær inn í
vitund áhorfandans sem örsnögg
leiftur.
í listinni þurfa menn að búa yfir
djörfung ef þeir ætla að ganga gegn
þeim stefnum sem eru ríkjandi
hverju sinni. Þetta á ekki síst við í fá-
mennu samfélagi eins og okkar þar
sem minnstu frávik frá kreddunum
geta kostað lítillækkun og jafnvel
útskúfun. Finnur Jónsson fór svo
sannarlega sínar eigin leiðir og valdi
þær án tillits til þess hvort þær væru
þóknanlegar ríkjandi listpáifum eður
ei. Að þessu leytinu til getur Finnur
verið okkur yngri listamönnum fýr-
irmynd, — ekki veitir af styrk í bar-
áttunni gegn því tildri og hégóma
sem nú flæðir taumlaust inn á akra
listsköpunarinnar.
íslenskir listamenn eiga Finni ekki
einungis að þakka þau verk sem
komu úr smiðju hans, heldur einnig
þau störf sem hann innti af hendi
fýrir samtök þeirra. Hann var m.a.
einn af stofnendum Félags íslenskra
myndlistarmanna og í stjóm þeirra
samtaka um margra ára skeið. Með
Finni Jónssyni er fallinn í valinn
maður, sem átti þá löngu ævi og
miklu örlög með þjóð sinni að vinna
sig úr hlekkjum hjáleigumennsku
til sjálfstæðis, úr kotungsskap til
ríkidæmis, og úr viðjum fáfræði til
menntunar. Við, sem höldum áfram
veginn, ættum að minnast þessara
afreka aldamótakynslóðarinnar og
láta þau afrek blása okkur í brjóst
kraft og þor til þess að takast á við þá
erfiðleika og þrautir sem framundan
em. Með þessum orðum fýlgja
dýpstu samúðarkveðjur til ástvina
Finns og ættingja.
Hjálmar H. Ragnarsson
Móöir okkar, tengdamóöir og amma
Ingibjörg Guðmundsdóttir
fýmim húsfreyja aö Efra-Núpi
Hraunbæ 42, Reykjírvík
veröur jarösungin frá Fossvogskirkju miövikudaginn 28. júll kl. 13.30.
Þeim, sem vildu minnast hennar, er vinsamlega bent á Hjúkrunartieimiliö
Laugaskjól.
Pálfna Ragnhlldur Benediktsdóttir HJalti Jósefsson
Guörún Benedlktsdóttir
Hjördls Benedlktsdótör
Brynhldur Benediktsdóttir
Slgriöur Benedlktsdóttir
Ketilríður Benediktsdóttír
Alda Benediktsdóttír
Aöalbjöm Benedlktsson
Jón Þ. Eggertsson
Elfs Jónsson
Siguröur Þórhallsson
Sigbjöm Páfsson
bamaböm og önnur ömmuböm