Tíminn - 11.08.1993, Síða 5

Miövikudagur 11. ágúst 1993
Tíminn 5
Magnús H. Gíslason:
Umskiptingar
Hér í árum áður sat eg nokkrum sinnum landsfundi hemámsandstæð-
inga. Á þessum fundum, sem vora bæði fjölmennir og ákaflega ánægju-
legir, fékk eg færi á að kynnast ýmsum mðnnum, sem síðan hafa verið
mér eftirminnilegir. Maður gleymir nefnilega ekki auðveldlega mðnnum
eins og Jóhannesi úr Kðtlum, Þóroddi frá Sandi, Hlððver frá Sigluflrði,
Þórarni í Laufási í Kelduhverfl, svo að fáir einir séu nefndir af þeim,
sem settu svip sinn á þessa fúndi.
Hér skal samt til viðbótar getið
eins manns, þó að síðari tímar
hafi nú raunar sýnt að það nálg-
ist að vera hreint guðlast að
nefna hann í sömu andrá og
hina. Þessi maður er Jón Baldvin
Hannibalsson, núverandi utan-
ríkisráðherra og formaður „Al-
þýðuflokksins — Jafnaðar-
mannaflokks íslands", hvorki
meira né minna. Eg man eftir
Jóni Baldvin á einum þessum
landsfundi hemámsandstæðinga
og var hann, ef eg man rétt, hald-
inn í Mývatnssveitinni. Jón talaði
mikið á þessum fúndi og af mikl-
um sannfæringarhita. Barst mik-
iðáf ræðustólnum, ef svo má að
orði komast Hann fordæmdi
hersetuna harðlega og fann
henni flest til foráttu. Mér þótti
sýnt, að þama hefði ötull liðs-
maður bæst þeirri fýlkingu, sem
hreinsa vildi óvæm hersins af ís-
lenskri gmnd. Því snart það mig
óþægilega, sem Þórarinn í Lauf-
ási sagði er eg vék talinu að
ræðuhöldum Jóns: „Já, það lætur
svo sem vel í eyrum, sem þessi
ungi maður er að segja, en samt
get eg ekki að þvf gert, að mér
fínnst gæta einhvers hoíhljóms í
allri þessari mælgi."
Síðan Jón Baldvin flutti sínar
tilþrifamiklu ræður gegn herset-
unni norður í Þingeyjarsýslu hef-
ur mikið vatn mnnið til sjávar.
Hann mun þá hafa talið sitt pólit-
íska heimilisfang í Alþýðubanda-
laginu. Þaðan hvarf hann hins-
vegar þegar hann hreppti ekki
það sæti á framboðslista, sem
hann taldi sér samboðið. Það tal-
ar svo, út af fyrir sig, sínu máli
um stefnufestuna. Næst var
numið staðar í röðum Samtaka
frjálslyndra og vinstri manna.
Þau samtök liðu undir lok, illu
heilli, af því að fyrirliðana vant-
aði bindiefhið: sameiginlegt
markmið ofar persónulegum
metnaði. Jón Baldvin virtist
hinsvegar ákveðinn í því að bijót-
ast til pólitískra valda og metorða
með einhveijum hætti og gekk í
þvf skyni í Alþýðuflokkinn. Hvað
stjómmálaskoðanir snerti hefði
hann alveg eins getað stiklað yfír
krata og gengið milliliðalaust
inn í íhaldið, en þar var bara
þrengra á jötunni. Það er nefini-
lega auðveldara að olnboga sig
áfram í fámennum flokki en fjöl-
mennum, keppinautamir era
þar fterri. Og Jóni Baldvin hefur
líka svo sannarlega vel tekist til
við metorðastreðið. Hann hefur,
með umdeilanlegum aðferðum
vægast sagt, troðið sér til for-
mennsku í Alþýðuflokknum og
hefur þar þó færra til branns að
bera en allir forverar hans í því
starfi. Hann hefiir verið utanrík-
isráðherra í tveimur ríkisstjóm-
um. Fyrst í einskonar „vinstri"
stjóm, þar sem hann átti auðvit-
að engan veginn heima og verk-
aði þar eins og skemmd kartafla á
umhverfi sitt, og svo í ómengaðrí
íhalds-frjálshyggjustjóm, sem er
hans eðlilegi pólitíski starfsvett-
vangur, svo skothent sem það í
fljótu bragði kann að sýnast með
formann þeirrar furðuskepnu,
sem sæmt hefur sjálfa sig með
öfugmælanafninu „Jafnaðar-
mannaflokkur íslands".
Fáir fslenskir valdamenn eða
engir hafa sýnt aðra eins hnjá-
liðamýkt, auðsveipni og undir-
lægjuhátt gagnvart erlendri her-
setu á íslandi og Jón Baldvin.
Hann hefur kropið betlandi fyrir
Bandaríkjamönnum um nýjan
hemaðarflugvöll á íslandi. Kanar
litu hinsvegar ekki svo á, að það
væri í verkahring íslenska utan-
ríkisráðherrans að ákveða hem-
aðarframkvæmdir þeirra hér-
lendis né annarsstaðar, svo hann
varð að sjá af herflugvellinum.
Um alla Evrópu era Bandaríkin
nú að draga úr hemaðaramsvif-
um sfnum. Það er eðlileg afleið-
ing af endalokum kalda stríðsins.
En þegar um það er rætt, að sam-
drátturinn nái einnig til hemað-
aramsvifa á íslandi þá þykja ut-
anríkisráðherranum það skelfi-
legar fréttir. Samdráttur í hem-
aðarframkvæmdum og batnandi
friðarhorfur era honum mikið
angursefni.
En í öllu því friðarmyrkri, sem
umlykur utanríkisráðherrann,
eygir hann þó eina ljóstýra: Kan-
ar ætla ekki að skilja ísland eftir
munaðarlaust með öllu f bráð,
því nú efna þeir hér til heræf-
inga, einn ganginn enn. Og utan-
ríkisráðherrann tekst allur á lofL
Þetta er nú starfsemi sem honum
er að skapi. Er helst á honum að
skilja að sjálfur ætli hann að taka
þátt f heræfingunum, í það
minnsta að efla, með nærvera
sinni, hugrekki og baráttuþrek
dátanna. Ætla má, að áður en á
hólminn væri komið hafi utan-
ríkisráðherrann orðið sér úti um
tilsögn í hemaðarkúnst, svo sem
að ganga í takt, hjá Amóri Sigur-
jónssyni, yfirgenerál okkar ís-
lendinga. Og mikið má þjóðin
vera stolt af utanríkisráðherra
sínum þar sem hann skálmar á
stríðsrosabullunum við hlið
Kanadátanna uppi á Sprengis-
andi. Slíkur utanríkisráðherra er
svo sannarlega ekki á hverju
strái.
Og nú eram við aftur komin að
því, að eitt sinn stóð ungur mað-
ur í ræðustóli norður í Mývatns-
sveit og þramaði þar „gegn her í
landi“. „Hættan liggur m.a. f
því,“ sagði hann, „að með tíman-
um fari þjóðin að líta á vera hers-
ins hér á landi sem sjálfsagðan
hlut og meira en það: hersetan sé
orðin okkur fjárhagsleg nauð-
syn.“ Hvemig gat Þórarinn í
Laufási skynjað holhljóm í þess-
um orðum? Eg veit það ekki og
vissulega voram við Þórarinn
hjartanlega sammála Jóni Bald-
vin. Það hefur á hinn bóginn
sannast æ betur á undanfömum
árum, að granur Þórarins reynd-
ist réttur, — eða var það e.Lv.
vissa? Kannski. Að minnsta kosti
er víst, að þau áhrif hersetunnar,
sem Jón Baldvin varaði hvað ein-
dregnast við, hafa fáa íslendinga
heltekið f meira mæli en hann
sjálfan. Það er ömurlegt hlut-
skipti að verða þannig sjálfur til
þess að urða æskuhugsjónir sfn-
ar.
Höfundur er fyirum blaðamaður.
Frá F innlandi
Hluti sýningarsalarins með myndverkum Mörttu Wendelin.
Þann 14. júní kom út frímerkja-
hefti í Finnlandi, með frímerkjum
teiknuðum af Mörttu Wendelin. í
heftinu eru flmm frímerid, sem
öll kosta 2,30 flnnsk mörk og
heftið kostar 11,50 mörk.
Martta Wendelin var mikil listak-
ona og var uppi frá 1893-1986.
Hún teiknaði einhver ósköp af
póstkortum á sínum tíma og auk
þess mikið af forsíðum á vikublað-
ið Kotiliesi. í frímerkjaheftinu era
tvær forsíðumyndir úr þessu viku-
blaði. Það era fyrsta og síðasta frí-
merkið í heftinu, sjá mynd. Frí-
merki 2 og 3 í heftinu, talið frá
vinstri, era svo myndir úr bókinni
„Kodin ja koulun ensimmáinen
kirja“ frá 1931, eftir Lindu
Pylkkanens. Forsíðumynd heftis-
ins af gangandi dreng er einnig úr
þeirri bók. Síðasta frímerkið er svo
mynd af korti frá 1935.
Af þessu tilefni hélt svo Póst-
minjasafnið í Helsinki sýningu á
hinum mörgu verkum sem þekkt
era eftir Mörttu Wendelin, en þar
ber mest á póstkortunum og viku-
blaðsforsíðunum. Mér verður oft
hugsað til forsíðnanna eftir Snorra
Arinbjamar á Sunnudagsblaði Al-
þýðublaðsins. Ég held að það sé að
verða kominn tími til að athuguð
sé útgáfa slíkra skemmtilegra
hluta á frímerkjum hér á landi.
Það var eitthvað skemmtilegt og
ferskt yfir þessum forsíðum á sín-
um tíma.
Martta Wendelin var á sfnum
tíma ein af þekktustu og vinsæl-
ustu listamönnum þjóðar sinnar.
Eins og talað er um frímerki til al-
mennra nota, eða brúkunarfrí-
merki, þá var hún svo sannarlega
brúkunargrafíker almennings.
Hún teiknaði forsíðumar og kort-
in, sem send vora við öll tækifæri,
innan fjölskyldu sem utan. Sveita-
sælan var efni sem hún sífellt fann
nýjar hliðar á. Bærinn, túnið, hús-
dýrin og böm að leik ásamt for-
eldram og vinnufólki. Allt átti
þetta sinn sess í myndum hennar.
Martta Wendelin var ein af stofti-
endum listasambands Finna um
aldamótin ásamt Eero JámefeldL
sem jafnframt var kennari hennar,
Jean Sibelius, Pekka Halonen og
fleiram.
Frímerkjasala finnska póstsins
hefir gefið út samstæðu af jóla-
merkjum sem hún teiknaði og er
hægt að fá þau keypL
Martta Wendelin er fedd í Kym-
mene, en skóla sótti hún í Hels-
inki. Listanám sitt stundaði hún
við háskólann í Helsinki. Fyrst
hafði hún atvinnu af því að mynd-
skreyta bækur hjá Wemer Sö-
derströms- forlaginu í Borgá. Síð-
ar vann hún fyrir fleiri bókaforlög.
Einna þekktastar era myndir
hennar við bækur Topeliusar og
síðan við myndskreytingar finnska
stafrófskversins og fjöldann allan
af lestrarbókum fyrir skólaböm.
Þar era myndir hennar orðnar
einskonar hugtak, eins og myndir
Bjama Jónssonar og Halldórs Pét-
urssonar í fslenskum lestrarbók-
um.
Auk allra þessara skreytinga og
korta, sem hún teiknaði og mál-
aði, var hún einnig afkastamikill
olíumálari. Aðalefni hennar í þeim
verkum vora landslagsmyndir og
mannamyndir. í mannamyndun-
um varð hún einnig eins konar
hugtak, eins og í skólabókunum.
Allir forstöðumenn stofnana á
þessum tíma eiga mynd sína eftir
Mörttu Wendelin uppi á vegg í við-
komandi stoftiun.
Fijósamasti tími hennar era árin
frá 1920 firam til um það bil er síð-
ari heimsstytjöldin hefsL Þá er
hún orðin einhver best þekkti
málari og skreytilistamaður Finn-
lands.
Auk útgáfu frímerkjaheftisins og
kortasamstæðunnar, er myndin af
drengnum á bæði framhlið heftis-
ins og fyrstadagsbréfinu. Þá er
myndmerking hennar í fyrsta-
díigsstimplinum.
Sigurður H. Þorsteinsson
Frfmerkjaheftiö meö myndum Mðrttu Wendelin.