Tíminn - 08.09.1993, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 8. september 1993
Tíminn 5
Gunnar B. Guðmundsson og Halldór Pétur Þorsteinsson:
Beitukóngur
í umræðunni undanfama mánuði um vanqýtt sjávarfang hefur beitu-
kóngur oft verið nefndur. Beitukóngur (Bucdnum undatum) er sæsnig-
ill sem finnst á grunnsævi alh í kringum landið. Talið er að mest sé af
beitukóngi í Faxaflóa og Breiðafirði, en hann sé einnig í veiðanlegu
magni á mun fleiri stððum, s.s. í ísafjarðardjúpi, Húnaflóa og Aust-
fjörðum. Beitukóngur heldur sig aðallega á 15-40 metra dýpi, en það
getur verið mjög breytilegt eftir árstíðum og svæðum. Beitukóngur hef-
ur ekld verið nýttur að neinu marid hingað til, en þær stofnstærðarmæl-
ingar, sem Hafrannsóknastofnun hefur framkvæmt undir stjóm Sól-
mundar T. Einarssonar, gefa til kynna að hægt sé að veiða þó nokkuð
magn af honum áriega.
anlegt vandamál, en því miður
höfðu engar markvissar rannsókn-
ir verið gerðar á veiðum og veiði-
taekni. Því var rennt nokkuð blint í
sjóinn þegar ákveðið var að hefja
markvissar veiðar í eitt ár. Verkefrii
þetta var styrkt af sjávarútvegs-
ráðuneytinu, þó aðeins að litlu
leyti og kom Miðnes h.f. í Sand-
gerði inn í verkeínið og bar hita og
þunga af kostnaði þess. Verkefnið
átti að skera úr um hvort hægt yrði
Gunnar B. Guömundsson.
Beitukóngar í vinnslu hjá íslenskum skelfiski h.f., sem rætt er um f greininni.
Gildruveiðar
Beitukóngur er veiddur í gildrur
og þykja veiðamar henta smábát-
um sérstaklega vel. Það litla, sem
unnið hefur verið af beitukóngi á
íslandi, hefur aðallega verið fryst í
blokk og selt til frekari vinnslu í
Austurlöndum fjær.
Hér á eftir verður rakin saga veiða
og vinnslu beitukóngs, en aðeins
lítillega farið í vinnslutæknina. Að
lokum verður gert örstutt mat á
mögulegu framhaldi veiða og
vinnslu beitukóngs.
Saga veiða og vinnslu
beitukóngs
Það var fyrst árið 1986 að ein-
hveijar markvissar veiðar og
vinnsla á beitukóngi voru fram-
kvæmdar á íslandi. Gerðir voru út
smábátar frá Akranesi og var beitu-
kóngurinn handunninn þar með
sérstökum hætti. Tálsvert magn af
beitukóngi var unnið þetta fyrsta
ár, en fljótlega komu upp vanda-
mál, bæði við veiðar og vinnslu,
sem gerðu það að verkum að starf-
semin lagðist niður. Arið 1987
kom til sögunnar fyrirtækið ís-
lenskur skelfiskur h.f., sem átti eft-
ir að bera hita og þunga af frekari
þróun næstu árin við veiðar,
vinnslu og markaðsleit fyrir beitu-
kónginn.
Frumkvöðlamir hjá íslenskum
skelfiski h.f., þeir Eiríkur Sigur-
geirsson og Þorbjöm Daníelsson,
ásamt Rannsóknastofnun fiskiðn-
aðarins festu kaup á vinnslulínu
frá Færeyjum til vinnslu á beitu-
kóngi. Vinnslulína þessi var frum-
hönnun og þurfti mikið að endur-
bæta hana og breyta áður en full-
nægjandi árangur skilaði sér. Sam-
hliða þróun vinnslulínunnar var
reynt að markaðsfera beitukóng-
inn á hinum ýmsu markaðssvæð-
um.
Sænskir aðilar, Vesterhavsfisk
A/S, sýndu beitukóngnum mikinn
áhuga og vom tilbúnir að greiða
allt að 800 krTkg fyrir stærsta
flokkinn af unnum beitukóngi.
Beitukónginn átti m.a. að selja í
skemmtiferðaskipum og fóm
menn utan á sýningu í Svíþjóð
sem ætluð var veitingahúsum.
Með í för var einn fremsti mat-
reiðslumaður okkar íslendinga,
Rúnar Marvinsson, sem matreiddi
fyrir sýningargesti. Sýningin þótti
takast með ágætum og töldu menn
að nú væri fúndinn markaður fyrir
beitukónginn. Einn ljóður var þó á
þessum markaði, því Svíar vildu fá
beitukónginn hráan og stærðar-
flokkaðan. Til að hægt yrði að upp-
fylla þessar kröfúr varð að breyta
vinnslulínunni talsvert og þar sem
tilraunimar höfðu kostað mikið fé
og tíma og ekki reyndist unnt að fá
styrki til þeirra breytinga, lagðist
frekara markaðssamstarf við Vest-
erhavsfisk A/S niður.
Sýningin í Svíþjóð fékk mikið
umtal hér heima í blöðum og fjöl-
miðlum, en einhverra hluta vegna
virðist landinn ekki hrifinn af
beitukóngi, þrátt fyrir margar til-
raunir til að markaðsfæra hann,
bæði á veitingahúsum sem og í
stórmörkuðum.
Nýting
botnlægra
skeldýra
Japanir áhugasamir
Arið 1991 kom hingað til lands
umboðsaðili japanskra kaupenda á
vegum Marbakka h.f. og leist hon-
um vel á bæði vinnsluna og afurð-
ina hjá íslenskum skelfiski h.f.
Hann var reiðubúinn að kaupa allt
það magn sem hægt væri að fram-
leiða. Verðið var hinvegar fremur
lágt eða um 350 krVkg, en arðsem-
isútreikningar sýndu að veiðar og
vinnsla gætu staðið undir sér mið-
að við ákveðið lágmarksmagn af
veiddum beitukóngi.
Þá var komið að þeim þætti sem
snéri að veiðum. Beitukóngur er
veiddur í gildrur og að fenginni
reynslu var það trú manna að veið-
ar yrðu lítið vandamál. Þegar
vinnslan á Akranesi stóð sem hæst
virtust veiðamar ekki vera tiltak-
að veiða nægjanlegt magn af beitu-
kóngi til að vinnsla á honum borg-
aði sig.
Eftir hálft ár gáfust menn upp,
þar sem veiðamar bmgðust algjör-
lega og eiginleg vinnsla fór aldrei í
gang. Engin viðhlítandi skýring
hefúr fengist á því hvers vegna
veiðamar bmgðust. Notaðar vom
margar mismunandi tegundir af
gildrum og beitu, en það virtist
engin áhrif hafa á aflabrögðin, sem
höfðu þó aðeins nokkmm ámm
áður verið vel viðunandi.
Frekari tilrauna þörf
Ljóst er af framansögðu að gera
þarf umfangsmiklar veiði- og veið-
arferatilraunir áður en ráðist
verður í frekari veiðar. Mat grein-
arhöfunda er að þar verði hið opin-
bera að koma með fjármagn til
rannsókna, því óþolandi er að sjá
framtakssama einstaklinga þurfa
að leggja allar sínar eigur undir
brautryðjendastarf, sem stuðlar að
bættri nýtingu vannýttra tegunda.
Þess má geta að Rannsóknastofn-
un fiskiðnaðarins í samvinnu við
fslenskan skelfisk h.f. hefur sent
flölda umsókna til allra þeirra op-
inbem sjóða og aðila, sem hugsan-
lega gætu styrkt rannsóknir á
beitukóngi síðastliðin fjögur ár, en
næstum undantekningalaust verið
hafnað.
Það er fyrst nú síðustu mánuði að
einhver hreyfing virðist ætla að
verða á þessum málum, því Haf-
rannsóknastofhun fékk styrk frá
sjávarútvegsráðuneytinu til að
Halldór Pétur Þorsteinsson.
kanna stofnstærð og dreifingu
ígulkera, sem einnig á eftir að nýt-
ast að einhverju leyti við stofti-
stærðarmælingar á beitukóngs-
stofninum. Þá framkvæmdi Haf-
rannsóknastofnun stofnstærðar-
mælingu á beitukóngi á
afmörkuðu svæði í Breiðafirði í
samvinnu við Reykhólahrepp.
Fyrstu niðurstaðna þessara mæl-
inga er að vænta innan tíðar.
Vinnslutæknin
Vinnslutæknin, sem notuð hefúr
verið hér á íslandi, er einstök að
því leytinu til að ekki er vitað um
að henni sé beitt annars staðar í
heiminum við vinnslu beitukóngs.
Aðallega hefúr verið um að ræða
tvær tegundir vinnslurása, sem
em þó að mörgu leyti svipaðar, en
hafa þann mun að annars vegar er
beitukóngurinn hitaður eða létt-
soðinn og hins vegar er hann unn-
inn hrár.
Framtíðarmöguleikar
Fyrirtæki og einstaklingar, sem
em í ígulkeravinnslu og kúfisk-
vinnslu, hafa sýnt veiði og veiðitil-
raunum mikinn áhuga nú síðustu
mánuðina, enda gæti beitukóngs-
vinnsla komið inn sem hliðarbú-
grein við aðra vinnslu. Þreifingar
em í gangi um samstarfsverkefni,
en trúlega mundi slíkt verkefni
verða að byggjast á samheldni sem
flestra smábátaeigenda þar sem
menn væm fúsir að leggja sitt af
mörkum, verkefninu að kostnað-
arlausu. Von er þó um að örlítill
styrkur gæti komið frá Vestnorden
komitteen, sem notast gæti til
frumhönnunar á gildmm eða öðr-
um hentugum veiðarfæmm sem
smábátaeigendur myndu síðan
sjálfir geta framleitL
Það er deginum ljósara að ekki
getur talist ráðlegt að hefja eða svo
mikið sem tala um beitukóngs-
vinnslu fyrr en lausn hefur fengist
á veiðitækninni.
Höfundar eru sérfræðingar í Tækni-
delld Rannsóknarstofnunar fisklðnað-
arins. Hlutl þessarar grelnar hefur ið-
ur blrst að stofni til I „Fiskvinnslunnl
— fagblaði flskiðnaðarins".
Bruno og Throckmorton-samsærið
Giordano Bruno and the Embassy
Affalr, eftir John Bossy. 294 bls., Yale
Unlvetsity Press, £ 16,95.
í bók sinni Sir Francis Walsing-
ham and the Policy of Queen El-
izabeth færði Conyer Read 1925
rök að því, að Walsingham hefði
átt uppljóstrara, „Henry Fagot",
það að þakka að honum tókst
1583 að koma upp um Throck-
morton-samsærið gegn Elísabetu
drottningu. Þann þráð hefur John
Bossy prófessor tekið upp í nýrri
bók sinni, Giordano Bruno and
the Embassy Affair, og kemst
hann að þeirri niðurstöðu, að
„Henry Fagot" hafi verið sá frægi
Giordano Bruno, sem brenndur
var á báli fyrir villutrú árið 1600. í
ritdómi um þessa bók Bossys í
Times Literary Supplement 15.
nóvember 1991 sagði:
„Throckmorton-samsærið fólst í
flóknum og ofetlunarsömum
ráðagerðum um að steypa Elísa-
betu 1 af stóli og hefja Maríu
Skotadrottningu til rflcis með
innrás f England til að styðja fyr-
irhugaða uppreisn kaþólskra, en
við samsærið voru riðnir hertog-
inn af Guise, páfinn og Filippus II,
auk margra annarra. Einn sam-
særismanna var spánski sendi-
herrann í London, Beoardino de
Mendoza. Frönskum stallbróður
hans, Michel de Castelnau, léns-
herra af Mauvissiere, var sá vandi
á höndum að gegna stjómarer-
indrekstri við hirð Elísabetar og
gæta um leið hagsmuna Maríu,
franskrar ekkjudrottningar. Að
tilmælum Frakklands var honum
heimilað að eiga fundi með Maríu
og sakir þess fóru orð á milli sam-
særismanna og hennar öðru
fremur um franska sendiráðið."
„Fagot", sem sendiráðinu tengd-
ist að einum eða öðrum hætti,
varð á tvo vegu gagnnjósnurum
Walsinghams að miklu liði. A
mútur kom hann einum ritara
Castelnaus, sem lagði síðan Wals-
ingham til afrit af bréfum, sem
fóru á milli Maríu og Castelnaus
sumarið 1583, og hann fletti ofan
af sendiboða á milli Maríu og eins
samsærismanna, Francis Throck-
morton, syni Sir Johns Throck-
morton sáluga, dómara í Chester.
John Bossy staðhæfir, að „Fagot“
hafi verið enginn annar en hinn
ítalski fríhyggjumaður, farand-
menntamaður og fyrrverandi
munkur í Dóminíkanareglunni,
Giordano Bruno, sem þá var til
húsa hjá Castelnau." Og óneitan-
lega virðast á því miklar líkur.
Sir John Simon
Slmon: A Polltical Blography of Slr
John Simon, eftlr David Dutton. 364
bls., Aurum Press, £ 25,00.
„Hrollur hefur farið um margan,
þegar Simon hefur lagt hendi
sína á handlegg honum." Þau orð
felldi Kingsley Martin niður úr
grein um Sir John Simon f New
Statesman forðum daga, en flest-
um fremur var Simon kenndur
við friðþægingarstefnu milli-
stríðsáranna. í ritdómi um þessa
ævisögu í Finandal Times 30.-
31. maí 1992 sagði: „Simon var
dómsmálaráðherra þegar fyrri
heimsstyrjöldin braust út, en fjár-
málaráðherra þegar hin síðari
hófst. Á millistríðsárunum var
hann innanríkisráðherra (tvisvar)
og utanríkisráðherra... Simon var
einn fárra forystumanna Frjáls-
lynda flokksins sem f áhrifastöðu
urðu eftir fall flokksins... Órétt-
mætt er að kenna Simon um, að
ekki var spomað fæti við yfirgangi
Japana f Mansjúríu, meðan hann
var utanríkisráðherra 1931-35.
Veldi Bretlands vom takmörk
sett.“
„Friðþægingarsinni var Simon
engu að síður. Hann var mótfall-
inn því, að Bretland og Frakkland
ábyrgðust sjálfstæði Tékkóslóvak-
íu... Hann hélt fast við þá skoðun,
að Hitler væri sem hver annar
þýskur forystumaður, sem taka
bæri með þolinmæði sem stjóm-
lagni... Þessi vandaða frásögn er
ekki nándar nærri eins þurr af-
lestrar og Simon var á manninn."