Tíminn - 06.01.1994, Blaðsíða 4

4
Fimmtudagur 6. janúar 1994
ÍffWÍÍW
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjóm og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangurfrá Brautarholti.
Sfmi: 631600
Símbréf: 16270
Póthólf 5210,125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmiðja
Frjálsrar fjölmiölunar hf.
Mánabaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Nýskipan
björgunarmála
Björgunarmál hafa komið við sögu nú eftir ára-
mótín í tengslum við samninga við Bandaríkja-
menn um starfsemi varnarliðsins. Einn af þeim
þáttum, sem ræddur er varðandi þau mál, er
framtíð þyrlusveitar hersins, en hún hefur kom-
ib vib sögu björgunarmála á íslandi í áranna rás.
Björgunarþyrlur og vel þjálfaðar áhafnir þeirra
gegna lykilhlutverki í öryggismálum og slysa-
vömum hvar sem er í veröldinni. Svo er einnig
hér á landi. Það þarf ekki að eyða mörgum orð-
um um þýðingu björgunarþyrlu Landhelgis-
gæslunnar og þeirra manna, sem þar halda um
stjórnvölinn í eiginlegri og óeiginlegri merk-
ingu. Björgunarsveit varnarliðsins hefur einnig
unnið mjög gott starf og verið þýöingarmikill
hlekkur í slysavörnum hér á landi.
Hins vegar hefur reynst furðu erfitt að skipu-
leggja þessi mál til frambúðar og taka ákvaröan-
ir varðandi endurnýjun og uppbyggingu þyrlu-
flota okkar íslendinga. Enn er það mál í bið-
stöðu, þrátt fyrir miklar umræður og áform um
kaup á nýrri björgunarþyrlu, sem alltaf hafa ver-
ið sögð á næsta leiti. Ovissunni um þessi mál
verður að linna. Þab á bæði við um hvaða tækja-
kostur verður tiltækur og staðsetningu hans.
Það má ekki ske að málinu verði nú drepið á
dreif í langdregnum milliríkjavibræðum. Krafan
er að það liggi ljóst fyrir hvaða tækjakostur og
áhafnir eru fyrir hendi, sem hafa það sem for-
gangsmál að annast slysavarnir á sjó og landi.
Jafnframt óvissunni um endurnýjun þyrluflota
íslendinga blasir við sú staðreynd að öll björg-
unartæki af þessari gerð eru staðsett á einu
landshorni. Það fyrirkomulag er óhæft til fram-
búðar. Þessi tæki þurfa að vera víðar á landinu
og áformin um endurnýjun og nýskipan þessara
mála verða að taka mið af því.
Björgunarmálin hafa einnig alþjóðlega hliö. í
hafréttarsáttmálanum frá 1958 er kveðið á um
skyldur strandríkja varðandi björgunarmál. Þar
segir að „sérhvert strandríki skuli stuðla að
stofnun, rekstri og viðhaldi fullnægjandi og
virkrar leitar- og björgunarþjónustu vegna ör-
yggis á og yfir hafinu og skal, ef aðstæður krefja,
hafa samstarf við nágrannaríkin um sameigin-
legar svæðisráðstafanir í þessu skyni".
Arið 1990 var samþykkt á Alþingi tillaga um at-
hugun á stofnun alþjóðlegrar björgunarsveitar
og nefnd var skipuð í framhaldinu til þess að
fjalla um það mál. Ekkert hefur spurst um árang-
ur af því starfi.
íslendingar eiga að leita samstarfs við ná-
grannaþjóðirnar á norðurhjaranum um skipu-
lagba björgunarþjónustu á því stóra hafsvæði
sem aðskilur þessi lönd. ísland gæti legu sinnar
vegna gegnt lykilhlutverki í slíku samstarfi.
Þessar viðræður á að taka upp við þær þjóðir,
sem eiga strendur að Norður-Atlantshafi, og
Rússar gætu einnig komið til greina sem aðilar
að slíku samstarfi. Þetta er stórt mál, sem tekur
tíma, og það má ekki tefja fyrir brýnni endur-
skipulagningu björgunarþjónustunnar hér inn-
anlands, frekar en langdregnar viðræður við
Bandaríkjamenn um framtíð þyrlusveitarinnar á
Keflavíkurflugvelli. *
Húsavíkur-Jónar í Útvarpsrábi?
Svo virbist sem skrautlegar
uppákomur eigi sér stað bak við
luktar dyr fundarherbergis út-
varpsráðs, en ýmislegt bendir til
aö ráðsmenn klæði sig upp í
vaðmálsbuxur og sauðskinns-
skó. Það er í það minnsta eina
skýringin sem Garri kann á
þeirri ótrúlegu fomeskju að
neita Hrafni Gunnlaugssyni um
að endursýna enn einu sinni
mynd stórvinar síns og læri-
sveins Baldurs Hermannssonar
um Þjóð í hlekkjum hugarfars-
ins. Eins og alþjóð veit fjallaði
mynd Baldurs um íslenska
bændaþjóðfélagið, mann-
vonsku bændastéttarinnar og
hvemig þessum óþverralegu
torfkofahugsuðum tókst með
vistarbandi og helvíti Húsavík-
ur- Jóns að koma í veg fyrir að
íslendingar byggðu sér borgir og
gengju í háskóla. Baldur talar af
reyslu um þessi mál enda upp-
lýsti hann í DV-viðtali á sínum
tíma að hann hefði sem ung-
lingur veriö látinn hafa hægðir í
flór í fjósi á sveitabæ norður í
landi vegna þess að ekkert sal-
emi hefði verið í íbúðarhúsinu.
Raunar kom ekki fram í viðtal-
inu hvort Baldur ætti eftir að
leita aðstoðar sálfræöings til
vinna úr þessari reynslu eða
hvort hann væri búinn að því.
Sveitagrimmd afhjúpuð
Heimildamynd Baldurs, um
hlekkina á hugarfari þjóðarinn-
ar, var sýnd á besta tíma í fyrra
og þegar er búiö aö endursýna

GARRI
hana einu sinni. Talsmenn aft-
urhalds og undirokunar hafa
vitaskuld orðið æfir í hvert sinn
sem myndin hefur verið sýnd
en hvorki þeir Baldur né Hrafn,
hetjur íslenskrar þilskipaútgerb-
ar, hafa látið slíkt mótlæti á sig
fá. Ótrauðir hafa þeir barist við
að hafa yfir þann sannleika sem
þeir hafa uppgötvaö og afhjúpa
grimmdina og óeðlið sem ein-
kennir sveitalífiö.
Þversum í þjóðarvitund
Það ætti því ekki ab koma á
óvart þótt sauöskinnsliðið í út-
varpsrábi leggi galdramannin-
um úr Selárdal lið í tilrauninni
við að hneppa þjóöina í fjötra
vistarbandsins enn á ný. Eins og
svo greinilega kom fram í loka-
þætti myndaflokksins á sínum
tíma er það þungur kross fyrir
Baldur að bera aö vera íslend-
ingur, en ekki t.d. Grænlending-
ur. Því miður fyrir hann tilheyr-
ir hann þjóð sem enn hefur ekki
náð aö hrista af sér fortíð ónátt-
úru, vinnukonunauðgana og
niðursetningabarsmíða. Og
ólíkt Grænlendingum stendur
þilskipaleysið þversum í þjóðar-
vitund íslendinga og nuddast í
samvisku og geðheilsu hennar.
Það er því e.t.v. ekki að undra að
þjóð sem svo er ástatt fyrir kjósi
yfir sig útvarpsráð sem fremur
slík fomaldarleg ódæbi að
banna Hrafni Gunnlaugssyni
enn eina endursýningu á tíma-
mótaverki einkavinar síns Bald-
urs Hermannssonar. Slík
myrkraverk geta aðeins hafa
verið unnin af fólki sem klætt
hefur sig upp í lopapeysur, vað-
málsbuxur og sauðskinnsskó.
Garri
Frír og frjáls í stöðluöum heimi
Það er mál ályktunarbærustu
manna að aldrei hafi fariö fram
gáfulegra og betur gmndað við-
tal í sjónvarpi en þegar sænski
sveitamaðurinn Táppas ræddi
við Sveinbjöm allsherjargoða á
bæ hans, Draghálsi. Táppas skil-
ur ekki íslensku og bar spum-
ingar sínar fram á móburmál-
inu, en Sveinbjöm, sem hafði
öðmm mönnum betur vald á ís-
lensku, skildi ekki sænsku. Samt
fóm samræðurnar virðulega
fram og einkenndust hvergi af
þeim losarabrag og hrað-
mælskufumi, sem að öllu jöfnu
einkennir efnismeðferð talandi
andlita sjónvarpanna.
Sveinbjöm var sveitamabur í
húð og hár og bar ullarfrollu
sína jafnhöfðinglega við gegn-
ingar og þegar hann gekk í veit-
ingasali borgarinnar á gúmmí-
stígvélunum. Heimsborgara-
braginn bar hann innra með sér
og myndugleikinn lýsti af stór-
brotnu andlitinu og bringusíðu
skegginu.
En ljúfari og viðmótsþýöari
mann gat varla, enda var Svein-
bjöm trúarleiötogi og vafalaust
sá þjóölegasti síöan á dögum
Þorsteins Ingólfssonar, sem
gegndi embætti allsherjargoða á
tíundu öld.
Vel er við hæfi ab minnast
Sveinbjamar Beinteinssonar á
staðlaðri öld. Leitast er við að
móta alla einstaklinga í sama
formiö og stöðluð persóna, sem
tollir í tískunni, á ab vera af til-
tekinni hæö og þykkt, eiga vib-
urkenndan bíl, fara í rétt sam-
kvæmi og eiga hús og húsbúnað
eins og allir hinir. Bömin læra á
blokkflautu og fara í langskóla-
nám og allt er svo slétt og fellt
og umfram allt viöurkennt.
Meira að segja fötin bera alþjóð-
lega viðurkennd merki. Svo fara
allir í sama leikhúsiö og lesa
sömu viðurkenndu bækurnar og
hafa viöurkenndar skobanir á
A víbavangi
innihaldi þeirra, eins og nýlegir
sjónvarpsþættir em ömurlegt
dæmi um. Svo étur nútíminn
staðlaö fæbi, sem mallaö er upp
úr alþjóðlegum uppskriftum og
neytt í stöbluöum matsöluhús-
um með alþjóölegum nöfnum.
Stöölunin gengur svo langt að
sá er ekki samkvæmishæfur sem
lætur uppi skoðun um að ein-
hver munur sé á körlum og kon-
um, nema launamunur.
Frá áramótum em allir staðlar
EES gengnir í gildi og þeir em
hvorki fáir né smáir.
Allsherjargoðinn á Draghálsi
var andstæða alls þessa. Hann
tók sér frelsi til að vera íhalds-
samur og orti og kvað rímur í
trássi viö alla menningarpótin-
táta sinnar tíöar. Þegar ung-
skáldin kasta ginnhelgri kvæöa-
gerð Óbins og fræðum Snorra
fyrir róöa, samdi Sveinbjöm
bækur um bragfræði og orti
kviðlinga og rímur með ívafi
dýrra kenninga og fomra brag-
arhátta.
Hann tók upp fornan átrúnað
og var löggiltur leiðtogi þeirra
manna, sem blóta gömlu goðin,
og gegndi þeim störfum meö
reisn og mannviti. Ofmetnaður
var skapgerð hans framándi. Því
átti Sveinbjöm illa heima í sam-
keppnisþjóöfélagi, þar sem
sýndarmennskan er meira virði
en þroski og andlegar gáfur.
Þaö er sjónarsviptir að mönn-
um eins og Sveinbimi 'á Drag-
hálsi. Það er fátæklegra um ab
litast í þjóölífinu þegar hann er
allur. Þeir veröa færri, sem þora
að velja sér lífsmynstur að eigin
hæfi og skipta sér ekki af tísku-
tildri hverrar tíðar. Hann orti og
kvað eins og honum sjálfum bjó
í brjósti, klæddist eins og hon-
um var eiginlegast og iðkaði þau
trúarbrögö, sem honum þóttu
best hæfa sér og þjóð sinni.
Þetta tókst allsherjargoðanum
án þess að troða öömm um tær
eöa standa í samkeppni eða
oröaskaki við einn eða neinn.
Og það án þess að hægt væri að
kalla hann sérvitring.
Nú er ekki á allra færi ab beina
æviferli sínum í þann farveg
sem Sveinbimi tókst, enda tæp-
ast heppilegt. En æskilegt væri
ab menn temdu sér meira sjálf-
stæöi í lífsskoðun og lífsstíl en
nú er tamt, þegar flestir em
varla annað en strengbrúður tíb-
arandans og reyna allt hvab þeir
geta að passa inn í staölana, sem
sífellt verða fyrirferbarmeiri.-OÓ