Tíminn - 06.01.1994, Blaðsíða 10

10
Fimmtudagur 6. janúar 1994
Sveinbjöm Beinteinsson
bóndi, skáld og allsherjargoði frá Draghálsi
Fæddur 4. júlí 1924
Dáinn 25. desember 1993
Sveinbjöm Beinteinsson,
bóndi og allsherjargoði, f. 4.7.
1924 í Grafardaí í Skorradals-
hreppi, Borgarfiröi.
Svo segja Samtíöarmenn, bók
útgefin af Vöku-Helgafelli 1993,
þá kyrmtur er skáldbóndinn og
höföingi Ásatrúarmanna.
Ég átti því láni aö fagna að
kynnast Sveinbimi nokkuö og
ræöa við hann trúmál á ör-
fleygri stund. Hann var trúmaö-
ur og marktækur, kom til dyr-
anna, þar sem annars staðar,
eins og hann var klæddur.
Viö trúöum báðir á æöri mátt,
hverju nafni sem nefndist. Hví
var hann þá Ásatrúar? Ekki var
hann maöur sem mælti um hug
sér þvert. Nei, hann sagðist telja
siðfræði hinnar fomu trúar
betri en þeirrar kristnu. Lái hon-
um hver sem vill. Ekki gerði ég
þaö, en ýmislegt flaug um hug-
ann. Hvaö er siðfræði, hvaö
guöfræöi? Er ekki skeggiö skylt
hökunni? í Gísla sögu Súrssonar
segir frá Ingjaldi í Hergilsey, sem
barg lífi skógarmanns og lagöi
þar sitt að veöi. Skáldbóndinn
íslenski, einyrkinn og Kletta-
fjallaskáldið Stephan G., bróöir
Sveinbjamar í anda og starfi,
segir í kvæöinu „Hergilseyjar-
bóndinn":
Ég aldrei við svívirðu scemd mína gef.
Þú selur mér tórandi aldrei mitt líf.
En Gísla þinn útlaga haldið ég hef,
og hvencer sem get það ég verð 'onum
hlíf.
Og slitin og fom eru föt mín og Ijót,
að flíka þeim lengur ég skeyti ekki hót.
Stephan G. nær anda sögunn-
ar. Svar Hergilseyjarbóndans til
Barkar digrá er siðfræði Ingjald-
ar, sem var Ásatrúarmaður. Þeir
Gísli voru systrasynir og hafði
hann komið með honum út
hingað.
Hinn fomi drengskapur og
manngildi forfeöra okkar, heið-
inna, í orði og verki, stendur
vart langt aö baki siðfræði krist-
inna og má vera að enn þann
dag í dag búi íslenskir dreng-
skaparmenn að hinni fornu sið-
fræði, þótt kristnir séum að
nafni.
Amnesty Intemational stendur
um þessar mundir fyrir alþjóð-
legri herferð gegn pólitískum
morðum og „mannshvörfum".
Meðal þeirra mála, sem samtökin
vilja vekja athygli á, er morð á
hjúkrunarkonu í Perú og „hvarf"
Tamíla á Sri Lanka.
Venesúela
Venesúela hefur lengst af verið í
hópi þeirra Suöur-Ameríkuríkja
sem einna helst hafa virt mann-
réttindi. Efnahagsþrengingar
undanfarinna ára hafa valdið vax-
andi ólgu í landinu. Stórfelld
aukning moröa á óbreyttum borg-
luum hefur átt sér stað af hálfu
stjómvalda í kjölfar mótmæla og
skipulagðrar andstööu við ríkis-
stjómina. Meöal þeirra mála, sem
Amnesty Intemational hefur
einkum látiö til sín taka, er mál
21 árs gamals læknanema frá Ve-
nesúela sem skotinn var til bana á
lóð Carabobo-háskólans.
MINNING
Skáldsnillingurinn Magnús
Stefánsson, Öm Amarson, læt-
ur drottin sjálfan standa á
ströndu, er breyskur sonur en
góður drengur lendir á strönd-
inni hinum megin. Við honum
var vel tekib. Skyldi alfaðir sjálf-
ur ganga til strandar þegar
hempuklæddur farísei leitar þar
lands? En minnast skulum við
orða meistarans frá Nasaret,
sem segir í Jóhannesargub-
spjalli, 14 kafla: „í húsi fööur
míns em margar vistarverur."
Sönnum dreng og trúmanni
sem Sveinbimi held ég verði
greið gatan hinsta. Ég óska hon-
um fararheilla.
Sá einstæði atbinöur gerðist í
íslenskri menningarsögu nú fyr-
ir jólin að út kom bók, „Raddir
dalsins", ljób og stökur átta
systkina, systkinanna frá Graf-
ardal í Hvalfjarðarstrandar-
hreppi, Beinteinsbama. Eitt
þeirra var skáldið og allsherjar-
goðinn, Sveinbjöm. í bókinni á
hann m.a. lítið ljób, aðeins tvær
stökur og heitir „Þökk". Ég gef
honum meb þeim orðib:
Heimsins vegur hulinn er
huga manns og vilja,
enginn þarfað cetla sér
örlög sín að skilja.
Trúin hrein og hugsun djörf
hjálpa mest í raunum,
þakkir fyrir fógur störf
flyt ég þér að launum.
Má vera að hér birtist trú og siö-
fræði goðans. Breytnin skiptir
mestu. Hann flytur þökk fyrir
störf, en annab kann að vera
órætt.
Ég læt stöku hans í sömu bók,
„Menningarfé", fylgja hér með.
Hún skýrir sig sjálf:
Rúman skerfað rembast við
reynist erfitt klúður
fyrir gervigáfha lið,
gráar kerfisbrúður.
Hin þyngri og óræðari ljóð
goöans og skáldbóndans læt ég
öðrum „að rembast við".
Luis Enrique Landa Díaz var viö-
staddur hátíðahöld í tilefni 17 ára
afmælis Carabobo-háskólans
þann 17. september 1992, þegar
þjóðvarðliðar hófu aö skjóta á
varnarlausa nemendur eftir orða-
hnippingar milli þeirra og nem-
endanna. Luis Enrique var skot-
inn í höfuðiö og lést samstundis.
Eftir að faðir hans hafði rætt við
fjölmiöla um moröiö var honum
hótaö og seinna var skotiö á hann
fyrir utan heimili hans og hann
særður, auk þess sem fjölskyldan
hefur sætt margvíslegum ofsókn-
um.
Þó svo ab opinber rannsókn hafi
veriö sett af staö, hefur enginn
þurft aö svara enn til saka, og
þjóbvaröliöinn, sem grunabur er
um moröiö, var fluttur til af yfir-
völdum og færður í annaö fylki í
Venesúela. Meðferb máls Luis
Enrique Landa Díaz er dæmigerö
fyrir mál á hendur þjóðvarðliöum
sem njóta vemdar stjómvalda.
Sveinbjöm var bóndi og fædd-
ur skáld, stóð föstum fótum í ís-
lenskri bændamenningu þeirri
sem nú er að vegiö, svo að ginn-
ungagap virbist eitt framundan
í menningarmálum þjóðarinn-
ar.
Einn hinna mörgu vitmanna
Borgfirðinga og ekki sá sísti
sagði við mig fyrir nokkru að
þeir ættu þó enn „síbasta geir-
fuglinn". Ekki má tæpara
standa að brotið verði fjöregg
þjóöarinnar og hvað tekur þá
viö?
Ég sakna Sveinbjamar Bein-
teinssonar og finnst landið okk-
ar fátækara vib fráfall hans.
Hjörtur Jónasson
Jólin em heiðin hátíö Ijóss og
friðar. Þá eiga fjölskyldumar,
homsteinn samfélagsins, helga
stund.
Síðastliöinn jóladag var þægi-
leg þögnin rofin með andláts-
fregn Sveinbjöms Beinteinsson-
ar allsherjargoöa.
Sjaldan hefur mér orðið jafn
bmgðið, sjaldan hafa andstæð-
umar orðið jafn skarpar: friðsæl
helgi jólanna og ótímabært
andlát hins djúpspaka mann-
vinar og allsherjargoða.
Forlögin höguöu því svo til aö
leiöir okkar Sveinbjöms skámst
fyrir nær 20 ámm. Sveinbjöm
var þá bóndi að Draghálsi og var
löngu landskunnur hagyrðing-
ur, enda meðal fremstu rím-
snillinga íslendinga. Það er ekki
fráleitt að halda því fram að
Sveinbjörn hafi mótast á mörk-
um tveggja tíma, í tiltölulega af-
skekktri sveit við gamla búskap-
arhætti, við gömul gildi, þar
sem babstofumenningin reis
sem hæst og fólk kunni skil á og
mat gömul menningarverð-
mæti, og hinsvegar nútímann
eins og við þekkjum hann.
Ég man hvað hann stakk í stúf
þessi yfirlætislausi en svipmikli
bóndi, sem eyddi stómm hluta
fritíma síns í að ganga til
Reykjavíkur og afla sér fróðleiks
á Landsbókasafniriu.
Þaö hefur veriö sagt um Svein-
bjöm að hann væri jafn íslensk-
ur og fjöllin og jöklamir.
Sveinbjöm var alla tíð heiðinn
til orbs og æðis í eldri skilningi
Amnesty Intemational hvetur
fólk til að skrifa stjómvöldum í
Venesúela og mótmæla pólitísk-
um morbum og „mannshvörf-
um".
Vinsamlegast skrifiö til:
President of Venezuela
Sr. Ramón José Velásquez
Presidente Interino
de la República de Venezuela
Palacio de Miraflores
Caracas, Venezuela
Perú
Þann 8. september 1989 var
Marta Crisóstomo García, 22 ára
hjúkmnarkona, myrt af einkenn-
isklæddum hermönnum á heimili
sínu í Huamanga í Perú. Fyrr um
daginn hafbi Marta gefib sérstök-
um rannsóknarabila vitnisburb
sinn vegna fjöldamorba her-
manna á 30 bændum í bænum
Cayara þann 14. maí 1988. Morb-
ib á Mörtu hefur ekki verib rann-
sakab né ábyrgir abilar sóttir til
þess orbs, þ.e. hreinlyndur.
Hann var mabur hógvær og
þekkti vel sín takmörk og fór
aldrei með fleipur. Hver meðal-
greindur maöur þurfti þó ekki
að vera lengi í návist Svein-
bjöms til að veröa þess áskynja
að þar fór afburðagreindur mað-
ur.
Sveinbjöm var glaðlyndur og
hafði gaman af græskulausu
gríni og kastaði fram kviöling-
um í góðra vina hópi þegar það
átti við, en aldrei gat hann
hugsað sér aö meiöa nokkum
mann. Sveinbjöm sóttist ekki
sérstaklega eftir veraldlegum
auð, en lét sér annt um ýmis
verðmæti sem veröa ekki í aska
látin.
Það væri fjarri öllum sannleika
aö halda því fram að Sveinbjöm
hafi á þessum ámm verib
klæddur samkvæmt nýjustu
tísku. Það er því að vonum að
mörgurn þótti þar fara kynlegur
kvistur, þegar þjóðin kepptist
við að sverja af sér uppmna
sinn, vísitöluforeldrar gáfu
bömum sínum kókópuffs og
unga menn dreymdi um að
veröa forsætisráðherrar, svo þeir
gætu opnað ameríska hamborg-
arastabi.
En það var fyrst nýlega ab ég
var þeirrar gæfu aðnjótandi að
kynnast Sveinbimi náiö.
Sveinbjöm var ákaflega mikill
trúmaður. Hann hafði talsvert
annan skilning á heiðnum sið
en sumir kristnir söguskýrend-
ur, sem ekki verður rakið hér.
saka, þó svo að dómstólar hafi
undir höndum stabfestar frásagn-
ir vitna. Marta var ein átta vitna
ab bændamorbunum, öll vitnin
átta hafa verið myrt.
Vinsamlega skrifib kurteislega
orbub bréf til stjórnvalda í Perú
og bibjib um ab rannsókn verbi
framkvæmd á morbinu á Mörtu
Crisóstomo Garría og ábyrgir ab-
ilar sóttir til saka.
Skrifib til:
Presidente Alberto Fujimori
Presidente de la República
Palacio de Gobiemo
Plaza de Armas
Lima 1, Perú
Vættir vom Sveinbimi hug-
fólgnir og hann talaði með ótta-
blandinni virðingu um land-
vættina. Sveinbjöm gat með
engu móti fallist á það viðhorf
kristinna manna ab guð hefði
skapað manninn og gert hann
að herra jaröarinnar.
Sveinbjöm talaði varla um trú-
mál án þess að árétta þá gmnd-
vallarskoðun sína að trúarbrögb
væm einkamál manna og þab
væm mannréttindi, sem bæri
að viröa, að hver hefði sína trú
eða trúleysi í friði.
Sveinbjörn átti sín helgu vé í
lífinu. Eitt þeirra var Ásatrúarfé-
lagið, sem hann stofnaði fyrir
rúmum tveimur áratugum síð-
an og helgaði starfskrafta sína
að miklu leyti. Aldrei í sögu fé-
lagsins þáði hann greiðslu í
neinu formi fyrir starf sitt fyrir
félagið. Þegar félagið stóð fyrir
einhverju, sem kostaöi útgjöld,
lét hann af litium efnum oftar
en ekki eitthvað af hendi rakna.
Þremur dögum fyrir andlátið
ræddum vib langt fram á kvöld
um ýmsar áætlanir sem hann
haföi á prjónunum. Sveinbjöm
virtist fullur lífsorku. Hann tal-
abi um bók, sem hann hafði
haft í smíðum í mörg ár um
siðareglur ásatrúarmanna og
hann hugðist fljótlega gefa út.
Hann tjáði mér að það væri
staðfastur ásetningur sinn að
helga starfskrafta sína Ásatrúar-
félaginu enn frekar en hingað
til og kvaddi mig glaðbeittur.
Ég votta sonum Sveinbjöms
dýpstu samúb mína og vona að
góbar vættir fylgi þeim, svo veg-
ferð þeirra verði mörkuö gæfu-
spomm.
Forfeður okkar sögðu að við
ættum öll eftir að deyja, en
menn lifðu í verkum sínum.
Sveinbjöm helgaði hluta ævi
sinnar því að hlaða vörðu um
fom lífsgildi og menningararf-
leifð andspænis firringu nútím-
ans.
Nú, þegar Sveinbjöm er farinn
á fund feðra sinna, verður lífs-
hlaup hans okkur hinum, sem
kynntumst honum náið,
áminning um að glutra ekki
niður fomum menningarverð-
mætum.
Sigurður Þórbarson
Sri Lanka
Þann 5. september 1990 „hurfu"
159 ungir Tamílar úr flótta-
mannabúbum í Vantharamoolai
á Sri Lanka. Vitni sáu lögreglu-
menn flytja mennina á brott í bíl-
um, enginn þeirra hefur sést síb-
an. Lögreglan neitar ab hafa þá í
haldi. Seenithambay Pillanaya-
gam, ungur fjölskyldufabir, er
einn þeirra sem „hurfu" þennan
dag. Hann og fjölskylda hans
vom mebal þúsunda annarra sem
leitubu hælis í flóttamannabúb-
um til ab flýja átök milli ríkishers-
ins og vopnabra andspymuhópa.
Vinsamlega skrifib kurfeislega
orbub bréf til yfirvalda á Sri Lanka
og bibjib um ab „hvarf" Seenit-
hambay Pillanayagam og hinna
158 verbi rannsakab. Bibjib um
ab rannsóknin verbi óháb og
gagnger og ab upplýsingar um af-
drif eba verustab þeirra verbi op-
inberabar og ábyrgir abilar sóttix
til saka.
Skrifib tU:
The Hon. JA.E. Amaratunga
Minister ofHome Affairs
Ministry of
Home Affairs Secretariat
Independence Square
Colombo
Sri Lanka
Alþjóöleg herferb Amnesty International:
Gegn pólitískum morðum