Tíminn - 29.01.1994, Blaðsíða 5

Laugardagur 29. janúar 1994 5
„Vib viljum atvinnu"
Jón Kristjánsson skrífar
Verkalýösfélögin á höfuöborgarsvæö-
inu hafa í þessari viku reynt aö vekja
athygli á hinu hörmulega ástandi í
atvinnumálum sem hefur skapast og fer
stööugt versnandi. Þetta hefur veriö gert
meö fjölmiölaumfjöllun og útifundi á
Austurvelli síöastliöinn fimmtudag.
Þessi umfjöllun hefur oröiö til þess aö
dregnar hafa veriö fram tii umræöu ugg-
vænlegar staöreyndir í tölum um ástandiö.
Verkalýösleiötogamir hafa í sínum mál-
flutningi lagt áherslu á aö tölur segja ekki
allt um þaö ástand sem skapast. Tölur eru
aöeins umbúöir utan um geigvænlegt inni-
hald. Innihaldiö er tilfinningin um aö
samfélagiö hafi ekki þörf fyrir viökomandi
og örvænting sem því fylgir. Innihaldiö eru
erfiöleikar, bæöi fjárhagslegir og tilfinn-
ingalegir, sem geta haft bein áhrif á heilsu-
far þeina, sem lenda í því aö vera atvinnu-
lausir mánuöum og jafhvel árum saman.
Þáttaskil
Á íslandi hafa ávallt veriö sveiflur í at-
vinnumálum. Þaö er ekki nýtt aö tíma-
bundiö atvinnuleysi sé, til dæmis fyrri
hluta ársins. Þá hafa menn hins vegar lifaö
í voninni um aö ástandiö fari batnandi og
atvinna vaxi meö hækkandi sól. Þáttaskilin
eru í því fólgin aö nú er stór hópur manna
í þjóðfélaginu sem hefur veriö án atvinnu
mánuöum saman, jafnvel er þessi tími far-
inn aö mælast í árum. Þá fer aö styttast í
breska mynstriö, þar sem fólk á vissu ald-
ursskeiöi þekkir ekki hvemig þaö er aö hafa
atvinnu. Því fylgja alveg nýjar aöstæður og
geigvænlegar félagslegar afleiöingar.
í ræðu félagsmálaráðherra utan dagskrár á
Alþingi í vikunni kom fram ab 479 manns
höfðu í hóvember síðastliðnum veriö at-
vinnulausir í heilt ár eða meira. Þessum
hópi hefur án efa fjölgað síöan. 2100
manns á aldrinum 20-29 ára vom atvinnu-
lausir þá og þriðjungur þeirra atvinnulausu
vom ófaglæröir. Þetta em þau hættumerki í
tölum sem á ab taka eftir, en festa sér þó
enn betur í huga innihaldiö.
Ekki má gleyma ab unga fólkið á aldrinum
20-29 ára er fólkiö sem er aö fara út í lífið
til þátttöku í samfélaginu. Þetta er fólkið
sem er aö koma sér upp húsnæði, eignast
böm og hefja búskap. Atvinnuleysiö herjar
því á þetta fólk meö skelfilegu miskunnar-
leysi.
Brennandi spurningar
Sú spuming er brennandi, ekki síst fyrir
stjómmálamenn, hvaö hægt sé að gera til
þess að snúa þessari þróun viö. Ég segi þaö
fyrir mig, aö oft leitar þessi spuming á og
krefst svara. Ríkisstjómin hefur verið kraf-
in svara, m.a. í umræöum utan dagskrár á
Alþingi í vikunni. Ráöherramir leggjast í
málsvöm, vima gjaman til þess aö verö-
bólga sé lág, lægri en í viðskiptalöndunum,
og vömskiptajöfnuöur sé hagstæöur.
Ástandiö sé ennþá verra annars staöar og
ekki sé langt síöan aö
ASÍ hafi spáö 20-25% at-
vinnuleysi, ef ekkert
yröi aö gert. Einn stjóm-
arliöi var svo kokhraust-
ur að fullyrba aö ríkis-
stjómin væri aö stórefla
rannsóknar- og þróun-
arstarfsemi.
Þetta er allt gott og
blessaö, en ekki má
gleyma því ab hin lága veröbólga og sam-
dráttur í innflutningi eru líka kreppuein-
kenni. Þessar hagstæröir stafa af samdrætti
í þjóöfélaginu og því aö fjárfesting er oröin
sú minnsta í þjóbfélaginu frá stríöslokum;
hún nær ekki einu sinni aö halda í horfinu
um vibhald þeirra eigna sem þjóöin á.
Svartsýnisáróbur
Þegar núverandi ríkisstjóm tók vib í maí
1991, var mikil áhersla lögö á mistök for-
tíðarinnar í fjárfestingum og atvinnuupp-
byggingu. Þetta var kallaöur „fortíöar-
vandi" og miklu meiri kröftum var eytt í
þessi mál heldur en aö móta stefnuna um
uppbyggingu atvinnulífs til frambúðar.
Þeir, sem höföu fariö meö opinbera sjóöi,
voru þjófkenndir af forsætisráöherra í
frægri ræðu 17. júní 1991 og öll áróö-
ursmaskína stjómarflokkanna var notuö til
þess ab hamast á þessum mönnum. Reglu-
gerð var sett um Byggöastofnun, sem
bannaði stofnuninni aö gerast þátttakandi
í atvinnufyrirtækjum meö hlutafjárkaup-
um. Áróðursmaskínunni var einnig beint
að bönkunum, og þau áföll, sem uröu
vegna minnkandi afla í sjávarútvegi og
leiddu til gjaldþrota í greininni, vom í op-
inberri umræöu skrifuö á reikning ógæti-
legra útlána.
Endurskipulagning
atvinnuvegasjóða
Afleiöingin af þessu er sú aö þaö er ekkert
auðvelt fyrir atvinnufyrirtæki aö sækja inn
á nýjar brautir. Þab er ekki heldur auövelt
fyrir menn, sem skortir fjármagn en hafa
góöar hugmyndir, aö
koma fyrirtækjum á
laggimar. Opinber um-
ræöa hefur hnigið ab
því síöustu árin aö þaö
séu ævintýramenn og
fjármálasukkarar, sem
taka áhættu í atvinnu-
lífi, og sá bankastjóri sé
bestur sem lánar aöeins
í fyrirtæki, sem fyrir-
fram er séð aö skili hámarksarðsemi. Þaö
væri auövitað óskastaðan aö svo væri. Hins
vegar hefur þetta andrúmsloft dregiö kraft-
inn úr mörgum athafnamanninum og lagt
lamandi hönd á atvinnulífiö. Þetta ástand
er aö koma fram með fullum þunga og
svartsýnisáróöurinn hefnir sín. Þab er hin
þunga ábyrgö, sem ríkisstjómin ber í þessu
máli.
Þaö er ekkert auðvelt ab snúa ofan af þeim
áróbri, sem rekinn hefur veriö, og fara aö
tala meö bjartsýni á ný.
Á ab sameina atvinnu-
vegasjóbina?
Sem betur fer hefur íslenska þjóöin mögu-
leika. Ennþá em dregin mikil verömæti úr
sjó, og enn má auka fullvinnslu sjávaraf-
urða hér innanlands. Hins vegar þarf til
Menn
oq mál-
efni
þess fjármagn, sem liggur ekki á lausu. Af-
koman í sjávarútvegi er ekki enn þannig,
aö fiskvinnslustöövar geti tekiö á í þessu
efni eins og vert væri. í þessari uppbygg-
ingu getur veriö mjög skammt á milli fisk-
vinnslu og ibnaöarstarfsemi og þaö vekur
upp spumingar um þaö, hvort sjóöakerfi
atvinnuveganna er ekki í allt of ríkum
mæli hólfaö sundur meö vatnsheldum skil-
rúmum. Með aukinni tækni og flóknari
framleibslu veröa skilin ógreinilegri milli
atvinnugreina. Hvar em skil á milli land-
búnaöar, feröaþjónustu og iðnaðar, svo aö
dæmi séu nefnd? Hvenær veröur matvæla-
framleiðsla iönaöarframleiösla? Er starf-
semi Fiskveiðisjóös, Iönlánasjóös eöa
Stofnlánadeildar landbúnaöarins í takt við
tímann, svo aö dæmi séu tekin?
Þaö þarf áreiöanlega uppstokkun í því
sjóöakerfi, sem á að styöja við atvinnuupp-
byggingu hérlendis, til þess ab fjármögnim
hennar veröi nægilega skilvirk.
Innlend framleibslustarfsemi
Lausnin í atvinnumálum liggur áreiðan-
lega í því aö efla framleiöslustarfsemi úr
þeim hráefnum, sem viö höfum yfir aö
ráöa í landinu. Jafnframt veröur aö veröa
hugarfarsbreyting varöandi kaup á erlend-
um iönvamingi. Andvaraleysib, sem er í
þeim efnum nú, er þjóbhættulegt. Til
skamms tíma er svo nærtækt verkefni ab
setja fé í ab halda viö þeim mannvirkjum,
sem byggö hafa veriö á libnum árum og
eru mörg hver aö grotna niöur í höndun-
um á okkur. Kemur húsnæöislánakerfiö til
dæmis með nógu öflugum hætti inn í við-
hald húsbygginga, sem brýn þörf er á?
Þetta er eitt atriöi af mörgum, sem þurfa
endurskoöunar viö.
Framtíbarsýn í stab
fortíbarrannsókna
Ef ríkisstjómin ætlar að sitja áfram, veröa
ráöherramir að hætta aö hugsa um fortíö-
ina og fara aö hugsa um framtíðaruppbygg-
ingu og þá möguleika sem viö blasa, þrátt
fyrir erfiöleika nú um stundir.