Tíminn - 07.04.1994, Page 10

10
Fimmtudagur 7. apríl 1994
Ingvar Gíslason:
Evrópukreppa og íslenskur
veruleiki
s
fyrri hluta þessarar greinar
var m.a. gagnrýndur sá ákafi,
sem uppi er hjá ýmsum ís-
lenskum stjórnmálamönnum og
viöskiptaforkólfum, að íslend-
ingar sæki um aöild aö Evrópu-
sambandinu. Af því tilefni var
rakiö í greininni hvernig krepp-
an hefur heltekiö efnahagslíf
Evrópulanda meö atvinnuleysi
og svartsýni, sem þjakár hugi
vinnandi fólks í öllum starfsstétt-
um. Umfjöllunarefni síöari hluta
greinarinnar er hiö sama, enda
beint framhald fyrri greinar og
hluti hennar.
„Efnahagsbatinn verbur
mjög hægur"
í greinaskrifum mínum hef ég
síst dregiö úr aö lýsa efnahags-
vanda Evrópulanda sem djúp-
rættum og viövarandi. Eigi aö
síður ber aö geta þess, sem ég
raunar geröi í fyrri grein minni,
að undanfarna mánuöi hefur
gengiö yfir þaö sem kalla má
reglubundiö bjartsýniskast, sem
þó stafar af tómum mýrarljósum,
efnahagslegum tálsýnum. Dínós-
ár evrópska efnahagskerfisins er
eftir sem áöur býsna rassþungur.
Bjartsýniskastiö nú er sem oft áö-
ur í því fólgið aö sjá ofsjónir um
betri tíö, þótt vísirinn á hagvaxt-
armælinum geri ekkj betur en
hreyfast ögn frá neösta punkti
lægöarbotnsins án þess aö nálg-
ast þaö hagvaxtarmark sem
munar um. Eins og Þórður Friö-
jónsson hefur bent á og ráöa-
menn Evrópusambandsins hafa
einnig látiö í ljós með svipaðri
viömiöun, þarf hagvöxtur aö
veröa a.m.k. 3 1/2-4% ef hann á
aö hafa viðhlítandi áhrif til aö
draga úr atvinnuleysi, koma því
á viðráðanlegt stig.
Því má spyrja: Er eitthvaö slíkt
að gerast í Evrópulöndum? Nei,
svo mun ekki vera. A.m.k. ekki í
bráö. Enn eru í gildi vamaöarorö
Hennings Christophersens,
kommisars hjá ESB, sem hann
viðhafði í haust: „Efnahagsbat-
inn veröur mjög hægur." Þessi
orö vom sögö í upphafi bjartsýn-
iskastsins síöari hluta árs í fyrra,
þegar fjármálaráöherrar Evrópu-
bandalagsins létu sem þeir væm
vongóöir um aö draga færi úr
Evrópukreppunni. Jafnvel fjár-
málaráöherrar em vísir til aö gera
sólir úr maurildum.
Aö undanfömu hefur veriö vís-
að á Bretland til dæmis um aö
efnahagsástand fari batnandi,
m.a. á þann hátt að þar dragi úr
atvinnuleysi. Um þetta má nota
orö Kraka konungs foröum:
„Litlu veröur Vöggur feginn!" Ef
einhver heldur aö nú sé rífandi
gangur í efnahags- og atvinnulíf-
inu í Bretlandi, þá er þab mikill
misskilningur. Aö halda slíku
fram væri líkt því að menn tryöu
því að ríkisstjórnarflokkamir á ís-
landi væm í sókn af því aö ein-
hver skoðanakönnun benti til
þess fyrir skömmu að þeir kæmu
skár út en í skobanakönnuninni
næst á undan, þótt báöar sýni að
fylgi flokkanna er undir því sem
kjörfylgi þeirra var í alþingis-
kosningunum. Um efnahags-
ástandiö í Bretlandi má a.m.k.
fullyrba, aö enn er þar víötækt
atvinnuleysi, sér varla högg á
vatni. í Evrópu er sagt vera 11%
atvinnuleysi aö meöaltali. Sam-
„ Við verðutn að lifa á
okkar eigin auðlindum en
ekki annarra. íslenski
efnahagsveruleikinn breyt-
ist ekkert, þótt Evrópa sé
gerð að pólitísku eða efna-
hagslegu vonarlandi í
hugutn landsmanna.
Hvorki erþað til fratn-
dráttar sjávaríitvegi né
iðnaði. Efendurreisa á
iðnað þann sem er í nist,
verður að gera það á okk-
ar eigin forsendum."
kvæmt Reutersfrétt í Tímanum
nýlega mældist atvinnuleysi i
Bretlandi í febrúarmánuði 9,8%,
haföi þá lækkað úr 9,9% sem það
var í janúar. Víst er þetta nokkur
talnamunur, en hver er raun-
munurinn? Hann er lítill sem
enginn, aöeins fyrirsögn í blaöi.
Atvinnuleysi á Norbur-
löndum
Hvaö er þá aö segja um efna-
hagsástand og efnahagshorfur á
Noröurlöndum? Lítum á þaö.
Morgunblaöiö greindi frá því
fyrir skömmu, aö vísu ekki meö
stórri fyrirsögn, aö „efnahags-
lega" hafi áriö 1993 verið „erfitt"
á flestum Noröurlandanna, eða
svo beint sé haft eftir blaöinu: „...
samanlögö þjóðarframleiösla
dróst saman um 0,7%."
Um horfur á líöandi ári (1994)
segir Mbl.: „Nú horfir hins vegar
betur og útlit er fyrir að til sam-
ans verði hagvöxtur í löndunum
fimm 2,5%." Þetta kallar Morg-
unblaðiö meö réttu góðar fréttir,
en bætir viö: „Þær slæmu eru, að
litlar líkur eru á að úr atvinnuleysi
dragi."
Og hvert er þá atvinnuleysisstig-
iö á Noröurlöndum? Aö sögn
Morgunblaösins var þaö 10,5%
aö meðaltali í fyrra (1993) og
veröur svo áfram í ár (1994).
M.ö.o.: Á Norðurlöndum er víð-
tcekt atvinnuleysi og flyst frá einu
ári til annars. Hins vegar breytast
atvinnuleysistölur í einstökum
löndum. Á íslandi vex þaö úr
4,3% í 5,5% (þar er þó um aö
ræöa minnst skráð atvinnuleysi á
Noröurlöndum). í Finnlandi
eykst atvinnuleysi úr 17,9% í
19,0%. í Noregi er spáð sama at-
vinnuleysi, 6,0%. í Svíþjób
minnkar atvinnuleysi örlítiö, úr
8,2% í 8,0%. Um Danmörku er
því spáö að þar minnki atvinnu-
leýsi úr 12,1% í 11,4%, sem er
eftir sem áöur næst mesta at-
vinnuleysi á Noröurlöndum.
En hvaö er þá um hagvöxt á
Noröurlöndum aö segja? Um þaö
styöst ég enn viö upplýsingar
Morgunblabsins.
Á liönu ári (1993) var hagvöxtur
á Noröurlöndum að meðaltali
undir núlli. í Finnlandi -2,5%. í
Svíþjóð -2,0%. í Danmörku
+0,2%. Á íslandi +0,7%. í Noregi
+2,5%. Á líöandi ári (1994) líta
þessar tölur skár út fyrir öll lönd-
in nema ísland, þar er hagvöxtur
áætlaöur neðan við núllið eða -
1,1%. í Danmörku er nú spáð
3,0% hagvexti (þótt atvinnuleys-
ið haldi áfram aö vera mikið), í
Noregi 2,8%, í Svíþjóö 2,4% og i
Finnlandi 2,0%. — Vissulega
sýna þessar tölur batnandi efna-
hagshorfur í umræddum fjórum
löndum. Vonandi er hér um aö
ræöa upphaf varanlegs bata. Því
veröur langtímareynslan aö
svara. Hitt er þó augljóst að hag-
vöxtur á Norðurlöndum er langt
undirþví marki sem þarfað vera til
þess að ráða fram úr atvinnuleys-
inu. Þar er Danmörk gleggsta
dæmiö. Kreþþan á Norðurlöndum
heldur áfram í fonni atvinnuleysis.
íslenskur veruleiki og
framtíbin
Síst er ástæöa til aö draga úr því
ab horfur í íslenskum efnahags-
málum séu dökkar. ísland er enn
í alvarlegri efnahagslægö. Hins
vegar er óþarfi að gera sér upp
einhverja undrun á því aö þessi
efnahagslægö okkar íslendinga
er svo langvinn. Menn þurfa ekki
aö setja upp neinn spurnarsvip í
því sambandi. íslenski samdrátt-
arvandinn er ekki síst afleiöing
minnkandi þorskkvóta, þó fleira
ÍSLAND og
EVRÓPA
SÍÐARI GREIN
komi til. Afrakstur meginauö-
lindar landsmanna hefur rýrnaö
mjög undanfarin 6-7 ár og segir
til sín ár eftir ár. íslenskar hag-
sveiflur eru yfirleitt auöskildar.
Þær eiga undantekningalítiö rót
sína aö rekja til sveiflna í fiskafla
eöa standa meb öðrum hætti í
sambandi við magn og verðmæti
sjávarafla. Þetta er ekkert undar-
legt, þetta er ekkert skrýtiö. Þetta
er okkar íslenski veruleiki. Hann
veröur ekki umflúinn, ef viö ætl-
um aö byggja þetta land. Vib
veröum aö lifa á okkar eigin auð-
lindum en ekki annarra. íslenski
efnahagsveruleikinn breytist
ekkert, þótt Evrópa sé gerö aö
pólitísku eöa efnahagslegu von-
arlandi í hugum landsmanna.
Hvorki er þaö til framdráttar
sjávarútvegi né iönaöi. Ef endur-
reisa á iönað þann sem er í rúst,
verður aö gera það á okkar eigin
forsendum. Þingsályktunartil-
laga Finns Ingólfssonar o.fl. um
könnun á notkun opinberra
stofnana og fyrirtækja á íslenskri
iönaöarvöru er því tímabær.
Sú fullyrðing ýmissa ráöamanna
í stjómmálum og viðskiptamál-
um, að fiskmarkaöir Evrópu lok-
ist okkur, ef við erum ekki tilbún-
ir að gangast undir stjórnskipun
Evrópusambandsins, fær ekki
staðist. Voru þessir sömu menn
þá aö blekkja þjóðina, þegar þeir
hvöttu til inngöngu í Evrópskt
efnahagssvæði, meöan þaö mál
var á döfinni, á þeirri forsendu aö
þá byðust víötækar tollalækkanir
á fiskafurðum? Það var ekki lítið
lagt undir í gylliboöum, þegar
EES var til umræbu. Þaö var nán-
ast ákvöröunarástæba forsvars-
manna sjávarútvegsgreina til
fylgis vib EES-samninginn, aö
þeir þóttust vissir um að þar meb
kæmist á langþráö „fríverslun
meö fisk", sem átti aö réttlæta
þau pólitísku valdaafsöl, sem
innganga í ríkjabandalagib EES
haföi í för meö sér. Var þá eng-
inn samningur geröur um frí-
verslun meö fisk? Jú, svo veröur
að teljast, jafnvel þótt hann væri
dýru veröi keyptur. Auövitaö
veröa íslenskir ráöamenn aö
halda því til streitu aö samnings-
ákvæöiö um fríverslun með fisk
standi án tillits til þess, aö Evr-
ópska efnahagssvæðið er aö
veröa úr sögunni sem ríkja-
bandalag og stofnun.
Verndum fullveldi
íslands
Engin ástæða er til þess fyrir ís-
lendinga aö sakna þess, þótt Evr-
ópska efnahagssvæðið verbi lagt
niöur. Farið hefur fé betra. Aftur
á móti veröa íslensk stjórnvöld
aö bregöast viö þessari breytingu
á viöeigandi hátt. Viöbrögöin
mega ekki veröa þau sem Al-
þýöuflokkurinn og Verslunarráð
Islands boba sameiginlega, að
sækja skuli um aðild aö Evrópu-
sambandinu. Sú hugmynd er í
senn óskammfeilin og hámark
nauöhyggju. Þaö hlýtur aö teljast
pólitísk óskammfeilni að leggja
þaö til á hálfrar aldar afmæli ís-
lenska lýöveldisins með þjóöhá-
tíö á Þingvöllum í sjónmáli, að
þá skuli lýðveldið svipt inntaki
sínu, fullveldinu og sjálfstæðinu;
aö landiö gerist fylki í væntan-
legum Bandaríkjum Evrópu. Þaö
er auk þess hámark nauöhyggju
og einangrunarhræöslu, þegar
viðskiptaforkólfar hafa tekiö þá
trú aö þjóöin einangrist í viö-
skiptum og samgöngum, efna-
hagslega og menningarlega, ef
hún gefur ekki fullveldi sitt upp á
bátinn. Evrópusambandiö er
jafnóaögengilegt eftir norska
samninginn sem áöur. Hann
breytir engu fyrir íslendinga,
enda afsláttarsamningur og eng-
in fyrirmynd. Þaö er líka eins og
hvert annaö órábshjal aö ætla aö
lækna Evrópuæbiö meb þvi að
taka upp meiri eða minni stjóm-
skipuleg tengsl viö Bandaríkin, ef
einhverjum dettur slíkt í hug. Ef
einhverju þarf aö breyta í sam-
skiptum vib Bandaríkin, væri
þaö helst í þá átt aö endurskoða
vamarsamninginn á réttum for-
sendum í samræmi viö breytta
tíma. Slík endurskoöun hefur
ekki fariö fram. Skynsamlegast
væri aö sú endurskoöun leiddi til
þess aö íslendingar önnuöust
sjálfir framkvæmd vamarsamn-
ingsins á þeim friöartímum sem
nú em, allur herafli Bandaríkja-
manna færi úr landi, en mikil-
vægast þó aö íslendingar geti
sagt sig úr NATO, sem ekki er
lengur varnarbandalag á Noröur-
Atlantshafi heldur einhvers kon-
ar óskilgreind alheimslögregla í
herklæöum. íslendingar eiga
ekkert erindi í þess háttar hem-
aðarbandalög. Þeim nægir aö
tryggja sitt eigið öryggi meö sér-
stökum vamarsamningi. Þar er
enn viö Bandaríkin aö eiga sem
veriö hefur síöan 1941.
Svo aftur sé vikiö aö aöalefni
þessarar greinar, þá geta íslend-
ingar ekki bmgöist viö afnámi
Evrópska efnahagssvæöisins meö
ööm en sérstökum samningi viö
Evrópusambandiö. En hvers kon-
ar samningi? Þaö eiga stjórn-
málamenn aö ræöa í sinn hóp og
yfir flokkslínur. Ég legg áherslu á
þá skoöun mína, nú sem fyrr, aö
slíkur samningur við Evrópusam-
bandið veröi viðskiptasamning-
ur, en ekki eitthvert sambland af
viöskiptasamningi og samningi
um stjómmálakvaöir og valdaaf-
söl. Færi vel á því aö stjómmála-
menn nomðu tækifæriö á 50 ára
lýöveldisafmælinu aö rétta við
þá slagsíöu, sem fullveldi lands-
ins hefur oröiö fyrir, stööva allar
fyrirætlanir um aö ganga lengra á
braut fullveldisafsala með beinni
aöild aö Evrópusambandinu.
íslendingum er nauösynlegt aö
efla sjálfstraust sitt, finna aö nýju
þann metnaö, ef hann hefur glat-
ast, aö vera sjálfstæð og fullvalda
þjóö í þeirri merkingu orösins
sem í þaö var lögö á stofndegi
lýöveldisins 17. júní 1944. Þótt
slíkur metnaður gagnvart hug-
sjón lýðveldisins hljóti aö eiga
sér fræöilega stob, er hér aðeins
aö litlu leyti um „fræöilegt" viö-
fangsefni aö ræöa í sjálfu sér.
Máliö er pólitískt og menningar-
legt, spuming um lífsviöhorf og
söguskilning. Þetta er viöfangs-
efni fyrir stjórnmálamenn, sem
hafa sannfæringu fyrir hagnýtu
gildi fullveldis og sjálfstæöis,
hugsjónaríka listamenn, skáld og
rithöfunda. Og hvar em kirkj-
unnar menn? íslendingar þurfa á
andlegri leiösögn aö halda og
pólitískri fomstu, sem viröir þau
gildi sem stjómarskrá og önnur
löggjöf em til merkis um, þjóö-
frelsi og mannréttindi. Sérstak-
lega veröur aö vara viö þeirri
áhættusömu hugsun, aö þaö sé
mannréttindum og einstaklings-
frelsi til framdráttar að gangast
undir stjórnskipulag fjölþjóöa-
ríkis.
Lokaorð
Meö oröum mínum hef ég viljab
leiöa athygli lesenda aö því aö
efnahagsástand Evrópusam-
bandsins er ekki eftirsóknarvert.
Þar ríkir efnahagslægö og at-
vinnukreppa. íslendingar hafa
ekkert aö sækja til Evrópu aö þvi
er varðar almenn mannréttindi
og réttláta félagsmálaskipan. Um
þaö á þjóöin allt undir sjálfri sér.
Hins vegar veröa íslendingar aö
tryggja alþjóöleg samskipti sín og
verslunarviöskipti, raunar örygg-
ismál sín, meö gagnkvæmum,
frjálsum samningum. Það hefur
þjóöin gert allan lýðveldis- og
fullveldistímann og gefist vel.
Höfundur er fyrrv. ritstjóri Tímans.