Tíminn - 05.05.1994, Qupperneq 8

8
mr:—t.---
Fimmtudagur 5. maí 1994
Fyrrverandi KCB-foringi segir Sovétmenn hafa smíöaö sína fyrstu
kjarnasprengju á grundvelli upplýsinga og teikninga sem þeir hafi
fengiö frá „ fööur bandarísku kjarnasprengjunnar":
J. Robert Oppenheimer.
Var Oppenheimer
KGB-njósnari?
Eftir kjarnorkuárásina á Nagasaki.
Feita manni, skrifar Súdo-
platov.
Sporbdrekar í
krukku
Síöar komst upp aö Fuchs, sem
var í starfi hjá Bretum, haföi
njósnaö fyrir Sovétmenn. Op-
penheimer neitaöi aö smíöa
vetnissprengju fyrir bandarísk
stjómvöld; þá voru Sovétríkin
oröin höfuöóvinur Bandaríkj-
anna í staö Þýskalands áöur.
Viö þaö komst Oppenheimer í
ónáö hjá bandarískum stjóm-
völdum og 1954 var honum
vikiö úr öllum embættum og
stööum hjá því opinbera. A
þeim ámm (McCarthytíman-
um) var Bandaríkjamönnum
gjarnt aö sjá kommúnista í
hverju horni, en þarlendar
leyniþjónustustofnanir komu
samt ekki auga á neitt, sem að
þeirra mati benti til þess aö Op-
penheimer heföi reynst Banda-
ríkjunum ótrúr.
Þeir, sem leggja að einhverju
marki trúnaö á meintar upp-
ljóstranir Súdoplatovs, halda
því fram að Oppenheimer hafi
átt sér framtíöardraum á þá
leiö, aö Bandaríkin og Sovétrík-
in yröu vinir áfram eftir að hafa
sigrað öxulríkin og stjómuðu
heiminum í sameiningu. Til að
tryggja þaö bræðralag yrðu
einnig Sovétríkin aö eignast
kjarnavopn, en engir aörir.
Þennan draum um bandarískt-
sovéskt bræöralag og heims-
stjórn með gereyöingarvopn
sem gmndvöll kynni Oppen-
heimer að hafa haft frá þeim
fræga danska eðlisfræðingi Ni-
els Bohr, sem aö sögn var eins-
konar föðurímynd Oppen-
heimers. Bohr skoraði á Banda-
ríkjastjóm að láta Sovétríkjun-
um kjamorkuleyndarmál sín í
té; „aöeins meö því móti verður
hjá því komist aö þjóðirnar
deili um þetta hræöilega vopn,"
skrifaði þessi ærlegi Dani.
Eftir að kjarnavopnakapp-
hlaup Bandaríkjannna og Sov-
étríkjanna var komiö á fullan
skriö, lýsti Oppenheimer (hann
lést 1967) þeim sem tveimur
sporödrekum lokuöum saman
niöri í kmkku. „Þeir geta stung-
iö hvor annan tii bana, en
hvomgur getur boriö af sér
stungu hins."
Pavel Súdoplatov er maður
nefndur, rússneskur að
þjóðerni og kominn háttá
níræöisaldur. Aö eigin sögn var
hann laust fyrir miöja öldina
yfirmaður deildar í sovésku
leyniþjónustustofnuninni
KGB, sem sýslaði meö „sérstök
verkefni", þar á meöal
„skemmdarverk, mannrán og
morðtilræði". Súdoplatov segir
svo frá að undir hans stjóm hafi
deild þessari tekist að koma sér
upp í Bandaríkjunum njósna-
neti, sem þarlendar leyniþjón-
ustustofnanir hafi aldrei upp-
götvaö aö var tdl. Hafi þeim
njósnumm heppnast að fá
suma helstu kjarnorkuvísinda-
menn í þjónustu Bandaríkj-
anna, þeirra á meöal J. Robert
Oppenheimer, Enrico Fermi og
Leo Szilard, til aö láta sovésku
njósnumnum í té leyndarmál,
sem komið hafi Sovétríkjunum
aö svo góðu gagni aö þau uröu
kjamorkuveldi aðeins fáeinum
árum á eftir Bandaríkjunum.
Þessu heldur Súdoplatov fram
í endurminningabók, sem
hann er höfundur að og komin
er út á ensku og kemur innan
skamms út á þýsku.
Umdeildar endur-
minningabækur
Ýmsir, þeirra á meöal Priscilla
Johnson McMillan, sagnfræð-
ingur við Harvardháskóla sem
er aö skrifa bók um Oppen-
heimer, draga í efa sannleiks-
gildi þessara meintu uppljóstr-
ana. Endurminningabækur
fyrrverandi háttsettra Sovét-
manna em raunar fyrir löngu
farnar aö mæta vissri tortryggni
á Vesturlöndum. Er ekki laust
viö aö þar á bak við sé gmnur
um aö höfundar ýki ýmislegt
eöa jafnvel skáldi það alveg
upp, í von um mikla sölu bók-
anna á Vesturlöndum og harö-
an vestrænan gjaldeyri í ríkum
mæli í aöra hönd.
Aörir em ekki frá því aö Súdo-
platov segi aö mestu satt frá um
Oppenheimer, sem ekki aö
ástæöulausu hefur veriö kallaö-
ur „faðir bandarísku kjama-
sprengjunnar".
Oppenheimer var af þýskum
gyöingaættum, faöir hans haföi
flust til Bandaríkjanna frá Hes-
sen. Hann varö á unga aldri
haröur andfasisti, eins og eöli-
legt má kalla, og sagt er aö aöal-
ástæöan til þess aö hann tók aö
sér aö stjórna smíði fyrstu at-
ómsprengjunnar hafi veriö ótti
viö að Þýskaland Hitlers yröi
fyrst ríkja til aö koma sér upp
slíku vopni. Andnasismi Op-
penheimers mun og hafa leitt
til þess aö hann umgekkst lengi
vel einkum fólk, sem hallaöist
að marxisma og kommúnisma,
eins og algengt var um evr-
ópska og noröurameríska
menntamenn á árunum milli
heimsstyrjalda. Ein ástkona
Oppenheimers var þannig fé-
lagi í Kommúnistaflokki Banda-
ríkjanna, sem og bróöir hans og
fyrri maður Katherine konu
hans, sem sjálf var allróttækur
vinstrisinni.
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
Þetta fólk hafði flest minni eða
meiri samúö meö Sovétríkjun-
um eöa var jafnvel gagntekið
aðdáun á þeim.
„Hjörð óútreiknan-
íegra afglapa"
Aö mati háttsettra manna í
leyniþjónustustofnunum og
her Bandaríkjanna var þetta
slæmur félagsskapur og á þeim
forsendum treystu þeir Oppen-
heimer illa. En Leslie Groves
hershöfðingi, yfirmaður kjam-
orkumála af hálfu Bandaríkja-
hers, fékk því til leiðar komiö
að Oppenheimer var skipaöur
framkvæmdastjóri vísinda-
manna þeirra, sem falið var að
smíöa kjamorkusprengjuna og
höfðu til þess aðstööu í Los Al-
amos. Oppenheimer var gædd-
ur persónutöfmm talsverðUm
og stjómsamur, og Groves, sem
leit á vísindamennina sem
„hjörö óútreiknanlegra af-
glapa" treysti Oppenheimer til
aö halda þeim aö verki. Groves
toítryggöi Oppenheimer aö
vísu vegna meintrar vinstri-
mennsku hans, en taldi aö með
strangri öryggisgæslu væri hægt
aö tryggja að enginn leki leynd-
armála frá rannsóknastofunum
í Los Alamos ætti sér staö.
Að sögn Súdoplatovs komst
einn njósnara hans, Elizabeth
Zarubin, í kunningsskap við
Oppenheimerhjónin gegnum
vinstrihópa í Kalifomíu og fékk
vísindamanninn á sitt band.
Oppenheimer hafi síðan ráöið
KGB- njósnara á rannsóknastof-
ur vísindamannahóps síns sem
aðstoðarmenn. Þar hafi þeir
getaö kynnt sér allt sem fram
fór og ljósmyndað þaö. Vitn-
eskjunni, sem þeir öfluöu sér
þar, hafi veriö smyglaö frá
rannsóknastofunum til apóteks
í Santa Fe, sem í raun hafi verið
rekiö af KGB, og þaðan suöur til
Mexíkó. Einn vísindamann-
anna undir stjóm Oppenheim-
ers, þýskur prestssonur og
kommúnisti að nafni Klaus
Fuchs, var að sögn Súdoplatovs
í vitoröi meö Oppenheimer og
kom í hendur KGB nákvæmri
lýsingu á atómsprengju þeirri,
sem varpaö var á Nagasaki og
Bandaríkjamenn skírðu Feita
mann' (Fat Man) eftir banda-
manni sínum, Churchill. Fyrsta
sovéska kjamorkusprengjan,
sem sprengd var 1949, var ein-
faldlega nákvæm eftirlíking af
Fyrsta árásin meb kjarnorkuvopnum.