Tíminn - 04.06.1994, Blaðsíða 6

6

Laugardagur 4. júní 1994
Honecker meb samstarfsmönnum: þröngur hópur ráögjafa.
Múrinn aö falla — og DDR og Honecker fer meö.
Honecker vildi aö
fólk hans vceri
ánœgt, jafnvel þótt
hann yröi aö neyöa
þaö til þess
Hann barðist fyrir frelsi og
varb sjálfur kúgari. Þús-
undir landa hans urðu
flóttamenn af hans völdum og
sjálfur varð hann um síðir
flóttamabur. í mörg ár kom
hann í veg fyrir að sundraðar
fjölskyldur sameinuðust, en
sjálfum honum auðnaðist að
una síðustu ævidagana meb
konu sinni og dóttur í Chile.
Þannig kemst danskur frétta-
mabur, Jorn Ruby vib Politiken,
að orði um Erich Honecker,
fyrmrn leiðtoga austurþýska rík-
isins, sem nýlátinn er, rúmlega
áttræbur ab aldri.
Vissi hann hvab
fólk hugsaöi?
Honecker fæddist í sósíaldemó-
kratískri verkamannafjölskyldu
í Saarlandi, meðan Þýskaland
var enn keisaradæmi. Heims-
styrjaldirnar tvær og bolsévíka-
byltingin heyrðu þá enn til
óræðri framtíð. Honecker ólst
upp í heimahögum er þeir voru
undir frönskum yfirráðum,
læröi að þekja hús, gekk í þýska
kommúnistaflokkinn á unga
aldri, starfabi „neöanjarbar"
gegn nasistastjóm lands síns,
sat í fangabúðum hennar 1935-
1945, tókst í mars 1945 að flýja
úr fangabúðunum, gekk að
stríði loknu í þjónustu sovéskra
hemámsyfirvalda, varb fljótlega
eftir stofnun austurþýska ríkis-
ins 1949 einn helstu ráða-
manna þess og æðsti leiðtogi
þess 1971. Það var hann til ör-
lagahausts sovétblakkarinnar
1989.
Út frá þessum æviferli verður
að vísu ekki sagt ab reynsla
Honeckers af þýskum veruleika
hafi verið lítil, en halda mætti
því fram að hún hafi ekki verið
alhliöa. Það gæti e.t.v. komið til
greina sem skýring á því, að síð-
ustu valdaár Honeckers þótti
ýmsum sem hann gerði sér tak-
markaða grein fyrir veruleikan-
um í ríki sínu. Sumir sem til
þekktu hafa sagt að hann hafi
ekki getað vitaö mikið um
ástandið þar og hugarfar al-
mennings, vegna þess að upp-
lýsingar sem hann fékk um
þetta hafi ekki verið sannleikan-
um samkvæmar. Hann hafi
gerst tortryggnari með aldrin-
um og ekki ráðfært sig við nema
þröngan hóp. Skýrslur öryggis-
þjónustunnar til hans hafi gefið
fegraða mynd af ástandinu og
þegar hann heimsótti einhverja
borgina hafi hann ekkert séð
nema fagnandi andlit, fyrir til-
stilli yfirvalda. Þau hafi vitað ab
hann vildi að fólk hans væri
ánægt, jafnvel þótt hann yröi
að neyba það til þess.
Á náðir lúthersks
prests
Aörir athugendur eru frekar á
því að leibtogi þessi hafi að vísu
ekki verið gmnlaus um hvemig
hugarfar Austur-Þjóöverja í
rauninni var, en hann hafi ekki
viljaö vita þab, kannski vegna
þess að hann hafi ekki komið
auga á neinn annan valkost í
því efni.
Aldrei heyTðist á honum ab
hann efaðist um kommúnis-
mann eða málstað sinn, hvað
þá að hann iðraöist nokkurs.
Gorbatsjov heimsótti hann 7.
október 1989, á 40 ára afmæli
austurþýska ríkisins, og lét þá að
sögn á sér skiljast við austur-
þýsku forustuna, að héban af
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
þyrfti hún ekki aö reikna meb
sovéska hemum sem stuðningi í
bakiö. Þaö fór varla framhjá
neinum þarlendis, enda var
Múrinn fallinn litlu síðar og þar
með austurþýska ríkið í raun.
Þar með varð Honecker flótta-
maöur, fyrst hjá lútherskum
presti, sem veitti honum skjól á
hjúkmnarheimili er kirkjan rak,
og síðan á sovésku hersjúkra-
húsi. Þaöan komst hann til
Moskvu, en hlaut eftir ab Jeltsín
var tekinn viö af Gorbatsjov aö
snúa aftur til Þýskalands. Þar var
honum stefnt fyrir rétt vegna
ábyrgðar á dauða hundraöa
landa hans, sem skotnir vom til
bana viö að reyna að flýja ríki
hans yfir Múrinn eba járntjald-
ið, sem í áratugi skipti Þýska-
landi í tvennt. Réttarhöldunum
var um síöir hætt vegna sjúk-
dóms, sem Honecker þjáðist af
og hefur nú dregið hann til
dauba.
Hann fékk landvistarleyfi í
Chile, þar sem ýmsir áhrifa-
menn vom honum vinveittir
sökum þess ab þarlendir flótta-
menn undan Pinochet höfðu
margir fengið athvarf í Austur-
Þýskalandi.
„Hann gera þeir ab
heiöursborgara ..."
Fyrir réttinum í Berlín játaði
Honecker á sig pólitíska ábyrgð
á manndrápunum við Múr og
jámtjald, en neitaði í því sam-
bandi allri lagalegri og sibrænni
ábyrgð. Eitt meginatriða í vörn
hans var að sovéska stjómin, en
ekki sú austurþýska, hefði tekið
ákvöröunina um að hlaða Berl-
ínarmúrinn 1961. Þar að auki
var hann þá ekki æðsti maður
Þýska lýðræðislýðveldisins
(Deutsche Demokratische Repu-
blik, DDR, eins og austurþýska
ríkið hét opinberlega), heldur
Walter Ulbricht.
Um Gorbatsjov sagði Honecker
fyrir réttinum að hann hefði
engu síður en fyrirrennarar
hans haldið fast við það ab þeir,
sem reyndu að flýja vestur yfir
landamæri þýsku ríkjanna,
skyldu skotnir. Við kunningja
sinn einn á Honecker að hafa
sagt: „Hann [Gorbatsjovj gera
þeir að heibursborgara Berlínar,
mér stefna þeir fyrir rétt."
Hætt er vib að margir fyrrver-
andi DDR-borgarar taki undir
það með Honecker aö þeir hafi
óverðskuldað orðið leiksoppar
sögunnar, hver sem afstaða
þeirra til þessa fyrrverandi vald-
hafa síns annars er. DDR var
stofnað að fyrirskipun Rússa;
um hagsmuni Þjóðverja var ekki
spurt í því sambandi, ekki held-
ur þýslaa kommúnista. Austur-
Þjóðverjar þeir, sem ekki gátu
flúið vestur eöa vildu það ekki,
áttu vart annars kost en að
reyna að gera eins gott og unnt
var úr kringumstæðunum sem
lok heimsstyrjaldar og kalda
stríðið komu þeim í. Þeim tókst
það ekki verr en svo að DDR
varð það ríki sovétblakkarinnar
þar sem lífskjör vom best og
efnahagslífi best stjómað. En
DDR-stjómin var harðstjóm,
sem hafði á bak vib sig auk sov-
éska hersins fjölmennustu ör-
yggisþjónustu heims að tiltölu
viö fólksfjölda. Aðalhlutverk
hennar manna var að njósna
um samborgara sína og halda
þeim „hæfilega" hræddum.
Umhverfismál sátu á hakanum
með þeim afleiðingum að taliö
er að taka muni 40 ár að bæta
eybileggingu þá á umhverfinu,
sem DDR lét eftir sig.
Fyrrverandi DDR-borgarar em
margir í döpmm hug eftir þessa
fortíð og ekki síður af vonbrigð-
um meb umskiptin eftir tíð
Honeckers og Múrsins. Fögnuö-
urinn, sem fylgdi þeim um-
skiptum, varö endasleppur hjá
mörgum Austur-Þjóðverjum.
Fæðingartala hefur síöustu árin
hrapað svo á því svæði, ab lýð-
fræöingar segjast varla vita
dæmi annars eins. Það er sett í
samband við vonbrigðin með
síðustu ár og svartsýni á fram-
tíðina.