Tíminn - 15.12.1994, Blaðsíða 14

14

Fimmtudagur 15. desember 1994
V eruleikinn er
alltaf margsýnn
- Jæja, sag&i hann þegar hann
vaknabi og svo sagbi hann
ekki meira þann daginn,
blessabur. Þetta lýsir nú vel
íslendingseblinu, ekki sízt í
skammdeginu. Ég hef lesib
Gunnlaugssögu ormstungu
en ég er nú búinn ab gleyma
þeirri sögu ab mestu. Þar
kom fyrir frægur og sterkur
þríhyrningur, og allir síban
drepnir eins og vera ber, ab
minnsta kosti helztu sögu-
hetjurnar. En einni setningu
get ég aldrei gleymt úr Gunn-
laugssögu ormstungu. Þab ^
var þannig ab Gunnlaugur
kom til Noregs og varb strax
kóngsins mabur og át og
drakk vib borb hans vetrar-
langt. Eigi ab síbur sinnabist
honum á jólaföstunni. Og
svo kom þessi setning: Og
eigi sagbi Gunnlaugur fleira
þann vetur.
Þetta segir Gunnar Dal þar
sem viö sitjum ásamt Hans
Kristjáni Árnasyni og tölum
um íslenzka þjóöarsál, heims-
myndina eins og hún blasir viö
Gunnari og birtist í bókinni Aö
elska er aö lifa sem þeir Hans
Kristján skrifuöu í sameiningu,
um lista- og menningarútgerð
og póltísk dægurmál og fram-
tíðarsýn.
Þaö er rétt aö benda væntan-
legum lesendum á þaö að þetta
er eiginlega ekki bók sem verö-
ur lesin í venjulegum skilningi,
heldur bók til aö lesa í, meö
öörum oröum bók sem liggur
lengi á náttboröinu. Þaö er
raunar ekki nýlunda um bækur
frá hendi Gunnars Dal, því að
hann þýddi á sínum tíma eina
helztu „náttborðsbók" sem um
getur hér á landi, Spámanninn
eftir Khalil Gibran. Til nátt-
borðsbrúks er bókin Aö elska er
að lifa þó ekki’ýkja hentug. Til
þess er hún einfaldlega of þung
og stór, rúmlega 470 síður, sem
skiptast í 200 sjálfstæöa kafla
eöa hugleiöingar.
Þótt kaflarnir séu ærið sund-
urleitir um mjög margvísleg
málefni hlýtur þessi bók aö
teljast merkilegt framlag til
frjálsrar hugsunar í þessu landi,
og gott dæmi um það að frjáls
er hugsun því aðeins aö hún sé
öguð. Bókin hefur vakiö at-
hygli og var t.d. þriöja sölu-
hæsta bók á lista Eymundson
14. desember.
Viöhorf Gunnars Dal eru
umdeilanleg eins og önnur
mannanna uppátæki, eins og
hann bendir réttilega á sjálfur,
en Björn Bjarnason alþingis-
maður og ritdómari Morgun-
blaösins segir í ritdómi sem
birtist 1. desember sl.: „Þótt
viðmælandi Hans Kristjáns sé
vel aö sér í hinum flóknustu
fræöum, eigi svör viö flestu og
líti á mannkyns- og menning-
arsöguna ens og aörir á sína
heimabyggð, lifir Gunnar Dal
og hrærist í hinu hversdagslega
umhverfi eins og viö hin.
Hann telur meira aö segja Ólaf
Ragnar Grímsson skýringu á
því aö þeir Reagan og Gorbat-
sjov hittust hér 1986. Vakti sú
Cunnar Dal og Hans Kristján Arnason.
tilgáta Gunnars efasemdir um
ýmislegt annað, sem hann seg-
ir og ég hef minni vitneskju
um en leiðtogafundinn 1986.
Margar skoöanir koma vafa-
laust fleirum en mér á óvart og
sú spurning vaknar stundum,
hvar mörkin séu á milli þess
sem er og hins sem talið er
vera," segir Björn Bjarnason,
en þetta viðhorf er ef til vill
þaö sem einkum skilur aö
frumlegan og á margan hátt
sérstakan hugarheim Gunnars
Dal og annarra sem nú eru á
dögum.
En viö erum aö spjalla um
heimsmynd Gunnars Dal, og í
framhaldi af því sem hann seg-
ir um fálæti Gunnlaugs orm-
stungu, sem einhverjir mundu
kannski fremur tengja þung-
lyndi en ekki endilega listinni
aö fara sparlega meö orö, skýt-
ur Hans Kristján þessu aö:
- Ég var í sveit á Snæfellsnesi,
á sama bæ og Megas og Krist-
ján Guömundsson myndlistar-
maöur. Þetta var í Borgarholti
og þaö var Þóröur Þórðarson,
föðurbróöir Megasar, sem var
bóndi þar. Ég heyrði Þórö aldr-
ei segja neitt og einu sinni
haföi ég orö á þessu viö Krist-
ján sem haföi veriö þarna leng-
ur en ég, en hann sagði: „Víst
heyrði ég hann einu sinni segja
eitt. Þá vorum viö að laga þak-
ið á fjárhúsunum og ég var aö
rétta honum þökurnar upp
þegar hann sagöi: Ja, þungar
eru þær." Þetta var þaö eina
sem ég vissi til aö maöurinn
hefði sagt. Konan talaði mikiö.
Þetta var greindur maöur.
Hann nennti þessu ekki.
- Já, íslendingar eru greindir,
segir Gunnar. - Þeir fara spar-
lega meö oröin og eiga aö gera
þaö.
• Greindir, segirbu, en í bók-
inni bendir þú líka á ab einn
helzti veikleiki okkar íslendinga
sé ab hafna okkar hæfustu
mönnum og tekur sem dæmi
jón Baldvin Hannibalsson, sem
á nú ekki beinlínis upp á pall-
borbib hjá landslýbnum um
þessar mundir.
- Ég hef sagt að íslendingar
væru stórvitrir menn og ég hef
líka sagt aö íslendingar væru
flatjárnaðir andskotans asnar,
og meina hvort tveggja. Þaö
eru sumir, eins og t.d. Aristóte-
les sem var grískur heimspek-
ingur fyrir 2.300 árum, sem
halda að tilveran sé annað
hvort eða, aö allt líf okkar sé
eitthvað „fyrst-þá", sbr. Kierk-
egaard sem segir „enten-eller".
Þannig er veruleikinn ekki.
Hann er alltaf — og nú kem ég
meö orö sem ég bjó sjálfur til
— margsýnn. Viö búum viö
margsýnan veruleika. Þaö getur
verið hárrétt aö segja um einn
og sama manninn aö hann sé
kjáni og spekingur. En þetta aö
hafna sínum hæfustu mönn-
um er ósköp venjulegt mann-
eöli og ekki bundið við íslend-
inga eina. Mannkyniö allt, í
heild sinni, hefur ævinlega
hafnað sínum hæfustu mönn-
um. Kristi var hafnað. Hann
var festur upp á kross. Sókratesi
var hafnaö. Honum var byrlað
eitur. Þaö átti líka aö myröa
bæöi Plató og Aristóteles, fyrir
þaö hvaö þeir voru gáfaöir.
Þetta er því engin sérstök ís-
landssaga, en íslendingar eru
nú einu sinni úrvaisþjóð. Ekki
hafa þetta innan gæsalappa, en
til þess ab menn hlæi ekki allt-
of mikið að þessari staöhæf-
ingu verð ég að bera annan
mann fyrir henni og þaö er
Skotinn Thomas Carlyle sem á
tímabili var talinn bezti sagn-
fræðingur brezka heimsveldis-
ins. Hann sagöi þessa undar-
legu setningu: Skandínavar eru
úrval mannkynsins, en úrval
Skandínava eru íslendingar.
Menn þurfa ekki aö lesa Carl-
yle til ab finna þessa setningu,
því aö fróðasti maöur í MR, og
þá er nú mikiö sagt, Ólafur
Hansson, tekur þetta upp í bók
sem hann skrifaði fyrir nokkr-
um áratugum og heitir Facts
About Iceland. Kenningin sjálf
er ekkert undarleg í ljósi þess
aö á tíundu öld var ekki hægt
aö kaupa farseöil yfir Atlants-
hafiö. Þú þurftir að eiga bátinn
sjálfur þannig að ekki gátu aör-
ir komizt út til íslands en jarlar
og smákóngar. Og auðvitað
tóku þeir skáldin með. Skáld
veröa alls staðar aö éta frítt og
þau geta ekki étið frítt nema
hjá kón^um og jörlum. Því er
þaö aö Islendingar vita aö þeir
eru stórmenni, enda komnir af
stórþjóö sem einu sinni ríkti
yfir mestum hluta Evrópu og
Rússlandi, alveg niöur aö
Svartahafi. Viö vorum hluti af
Væringjaríkinu og þótt við höf-
um farið lengst í noröur og
vestur þeirra sem voru af þess-
ari stórþjóð og höfum ein-
angrazt og oröiö utanveltu viö
hópinn í þúsund ár, þá höfum
viö þetta alltaf í blóðinu. ís-
lendingar hafa ævinlega hagaö
sér eins og stórþjóö. Þeir þurfa
alltaf aö keppa viö stórþjóöir
og þaö verður þjóöarsorg ef viö
töpum í einhverju, t.d. fyrir
Spánverjum eöa í skák fyrir
Kínverjum, sem er nýjasta
dæmiö. íslendingar uröu
kristnir af því aö þeir voru
komnir af Væringjum. Menn-
irnir sem kristnuöu Noröur-
lönd, Ólafur helgi og Ólafur
Tryggvason, þeir ólust upp í
Kænugarði, höfuöborg Vær-
ingjaríkisins. Eftir aö fyrsti
Rússinn tekur opinberléga
kristna trú líöa ekki nema ell-
efu ár þangaö til íslendingar
eru orönir kristin þjóö. Og vita-
skuld kemur aöalkristniboöinn
frá Rússlandi. Það var Þorvald-
ur Húnvetningur frá Spákonu-
felli við Skagaströnd, sem kail-
aöur var víðförli.
í þessari bók sem viö erum
aö tala um minnist ég á þaö aö
fjórir menn hafi verið skamm-
aöir meira en aörir íslendingar
á þessari öld. Þetta eru Hriflu-
Jónas, Eysteinn Jónsson og
Bjarni Benediktsson, en fjórði
maðurinn er Jón Baldvin
Hannibalsson. Þessir fjórir
menn eru sennilega mikilhæf-
ustu stjórnendur Islendinga á
þessari öld og þaö er eins og
dómar og skammir séu alltaf í
öfugu hlutfalli við verðleika
hjá þessari blessuöu þjóö. Nú
orðið skilur enginn af hverju
Bjarni, Eysteinn og Jónas voru
skammaðir svona mikiö. Nú er
viðurkennt aö þeir hafi verið
mestu stjórnmálamenn aldar-
innar, en af því að viö erum
meö Jón Baldvin alveg viö nef-
ið á okkur, þá eru fáir sem sjá
hann í réttu ljósi. Mér finnst
það alveg augljóst aö Jón Bald-
vin Hannibalsson er sá maður
sem hefur markaö dýpst spor í
utanríkismálum á íslandi fyrr
og síöar. Hann hefur í raun og
veru haft alveg lygilega mikil
áhrif á það sem er að gerast í
Evrópu í hans valdatíð og því
betur sem menn kynna sér það
þeim mun meiri verða verk
hans. Ég veit ekki betur en ab
Sjírinovskí kenni íslenzkum
stjórnvöldum, þ.e. Jóni Baldvin
sem haföi alla forystu um þau