Tíminn - 31.03.1995, Blaðsíða 10

10
WfUf&mt
Föstudagur 31. mars 1995
Georæn meðferö miöast
um of viö vtri einkenni
Sœunn Kjartansdóttir.
Sæunn Kjartansdóttir, sál-
greinir og hjúkrunarfræöing-
ur, flutti fyrir skemmstu eitt
af mörgum erindum á ráb-
stefnu, sem Kvenréttindafélag
íslands efndi til um heil-
brigöi kvenna. Sérstaka at-
hygli vakti erindi Sæunnar,
en þaö var um andlega van-
lí&an kvenna, orsakir hennar
og lei&ir til aö vinna bug á
henni.
Erfitt er aö gera á rökrænan
hátt grein fyrir málum sem eru
tilfinningalegs eðlis. Ab sumu
leyti skýrist það af samhenginu,
þótt þa& sé vissulega ekki hlut-
lægara en eðli málanna og af-
leiðingar þeirra, eins og ráða má
af því að færustu sérfræöingum
hefur fram á þennan dag veist
erfitt að lýsa því, sem um er að
ræða, í riti og beinni ræöu.
Sú viðtalsmebferð, sem Sæ-
unn stundar, grundvallast á
samtölum þar sem svokölluð
„sál-dýnamísk" samskipti eiga
sér stað milli tveggja einstak-
linga, þ.e. skjólstæöings og þess
sem lætur meðferðina í té.
Sállækningar með sálgrein-
ingaraðferð, sem Sigmund
Freud var upphafsmaður ab,
hafa tekib miklum framförum á
þeim hundrab árum sem liðin
eru síðan hann fór að fikra sig
áfram á þessu sviði. Sumar af
grundvallarkenningum Freuds
eru enn í gildi. Aðrar ekki.
Mikilvægur þáttur í nútíma-
meðferð af þessum toga, og sá
sem oft tekur lengstan tíma, er
það traust sem naubsynlegt er
að skjólstæðingur beri til sál-
greinisins, ef árangur á aö nást.
An þess ab gagnkvæmt trúnað-
artraust sé milli þessara tveggja
einstaklinga er engin von til
þess að skjólstæðingur nái þeirri
einlægni, sem er forsenda þess
ab hann nái því upp á yfirborb-
ið sem angrar hann og geti við-
urkennt það fyrir sjálfum sér.
Skjólstæðingurinn færir síðan
þær tilfinningar, sem hann hef-
ur bælt í tímans rás, yfir á sál-
greininn, upplifir þær á ný og
losnar þannig undan valdi
þeirra. Með þeim hætti öðlast
hann smám saman skilning á
því sem bagar hann og nýja sýn
á þab.
Það er líklega öðru fremur
þessi nýja sýn á eigin viðhorf,
sem gerir fólki kleift ab meta
stöðuna upp á nýtt, breyta sínu
eigin hugarfari og haga lífi sínu
á annan hátt í framhaldi af því.
Hér er með öðmm oröum um
ab ræða eins konar „endurupp-
eldi", en því fylgir meðal annars
það að smám saman losnar um
sálarflækjurnar, uns úr þeim
greiðist ab mestu eba jafnvel
öllu leyti.
Eitt grunnatriði í mebferðinni
er að fá skjólstæðinginn til að
finna fyrir þeim styrk sem hann
býr yfir, ná tökum á honum og
öðlast þannig betri stjórn á lífi
sínu.
Annað markmið meö slíkri
meðferð er að aflétta vanlíðan,
sem oft og tíöum er allt ab því
óbærileg. Þegar meöferðin ber
árangur, getur léttirinn orbið
svo mikill ab margir líkja því-
líkri reynslu við þab að losna úr
fjötrum eða undan fargi.
Þótt þessi formáli sé ófull-
kominn, er hann óhjákvæmi-
legur til aö veita lágmarksskýr-
ingu á því, sem viö er aö etja og
rætt er um hér á eftir.
Nám sitt í sálgreiningu stund-
aði Sæunn í Lundúnum, þar
sem hún lauk námi hjá Arbours
Association, sem er kennslu-
stofnun í mebferðarfræðum.
Námib tók fjögur ár og var ab
verulegu leyti fólgið í því að
þiggja meðferð og veita hana,
en slík þjálfun er nauðsynleg
þeim sem ætla ab leggja stund á
sállækningar með sálgreiningar-
aðferbum.
Eftir heimkomuna hefur hún
starfað á dagdeild Borgarspítala
viö Eiríksgötu, en deildin er
þáttur í starfsemi Gebdeildar
Borgarspítala. Ásamt vinnunni
þar vinnur hún við neyðarmót-
töku vegna nauðgana, en auk
þess starfar hún sjálfstætt að
einstaklingsmeðferð.
Þótt störf Sæunnar séu ekki
bundin við þarfir kvenna ein-
göngu, hefur starfsreynslan hef-
ur veitt henni mikilvæga inn-
sýn í þann mun, sem er á við-
brögbum karla og kvenna viö
tilfinningalegum áföllum og
vandamálum:
„Til að lýsa þessum mun í sem
fæstum orðum, má segja að
körlum er gjarnt ab beina reibi
sinni eða öbrum sterkum til-
finningum út á við, ekki síst að
öðru fólki. Konur beina slíkum
tilfinningum hins vegar fremur
að sjálfum sér og í því liggur
vandi þeirra. Meb því að beina
tilfinningunum inn á vib og
reyna að bæla þær skapast van-
líðan sem getur birst í margvís-
legum myndum, svo sem ofáti
og þarafleiðandi offitu, lystar-
stoli, þunglyndi eða skapofsa,
svo eitthvab sé nefnt. Þær leita
eðlilega ab skýringu á þessu at-
ferli sínu og skella þá oft skuld-
inni á einkennin eða eitthvað í
umhverfinu í stað þess að leita
að upptökunum, sem kunna að
vera áföll eða önnur erfiö
reynsla. Afleiðingin veröur síð-
an þrálát og óskýranleg vanlíð-
an, sem hverfandi líkur eru á að
viðkomandi takist að vinna bug
á hjálparlaust.
Til að skýra þetta má taka
dæmi af konu, sem stríðir við
offitu. Undir niðri líður henni
mjög illa og ofát er liöur í því að
reyna að deyfa sársaukann. í
fljótu bragbi finnur hún ekki
skýringu á vanlíðan sinni, en í
hvert skipti sem hún lítur í
spegil blasir við henni mynd
sem hún er ósátt við — og sjá:
Skýringin er fundin: Hún er of
feit. Aðeins ef henni tekst að
megra sig, mun allt falla í ljúfa
löb, hugsar hún með sér. Þar
með hefur hún gert holdafarið,
eða öllu heldur líkama sinn, ab
blóraböggli. Þá þarf ekki frekar
vitnanna viö, að hennar eigin
mati.
Þannig verbur til vítahringur
sem erfitt er að komast út úr, og
varla mögulegt nema með hjálp
sem fáir eru færir um aö veita,
nema að fenginni ítarlegri þjálf-
I un."
— í hverju felst sú hjálp,
sem gæti komiö aö gagni í
þessu tilviki?
„Ég held ab hún sé fólgin í því
að einhver hjálpi henni til ab
skilja hvað hún er í raun og
veru ab fást við, einhver sem
heyrir hvab hún er að segja,
þótt hún skilji það ekki sjálf."
— Ertu þá aö tala um sam-
talsmeöferö?
„Já, en þó fyrst og fremst
nokkuð sem þarf ekki að vera
nein langtímameðferð hjá geð-
lækni, sálfræbingi eða sálgreini.
Það væri til dæmis mikil bót að
því, ef læknar væru opnari fyrir
því að hlusta eftir því sem er
ekki svo óskaplega erfitt að
heyra. Þetta álít ég að margir
læknar væru færir um, en hins
vegar held ég aö fæstir þeirra
séu undir það búnir enn sem
komið er, enda veitir hefðbund-
ið læknanám takmarkaða inn-
sýn í tilfinningalífið. Flestir
læknar eru karlar, og körlum er
eiginlegt að bregðast við á ann-
an hátt en konum, en þeir gætu
þjálfaö sig í að setja sig inn í þaö
sem konur eru aö segja og
breytt hugsunarhætti sínum dá-
lítið.
Þetta — ab hlusta og skilja —
hljómar kannski ekki eins og
einhver kraftaverkaaðferb, en
ég held samt að það sé besta
hjálp sem nokkur manneskja
getur fengib. Það, að einhver
skilur hvað hún er ab ganga í
gegnum, verður til þess að hún
öðlast betri skilning á því sjálf
og getur þá brugðist við á ein-
hvern þann hátt sem að gagni
kemur, í stað þess ab hugsa til
dæmis bara um að megra sig
eða fegra yfirboröið, eins og
konum er svo gjarnt. Þessi fegr-
unar- og megrunarárátta
kvenna er því miður tilgangs-
laus, þegar þær em að fást við
eitthvað miklu mikilvægara og
mun djúpstæðara en að gera sig
fallegar á yfirborðinu. Forkunn-
arfagrar og tággrannar konur
eiga ekki síður vib andlega van-
líban að stríða en konur sem
geta fundið sitthvað að útliti
sínu."
— Þaö er kannski erfitt aö
breyta þessu viöhorfi, svo
rótgróiö sem þaö er oröiö,
ekki síst fyrir tilstilli aug-
lýsinga og hvers konar
sölumennsku.
„Já, enda er ljóst að þarna eru
gífurlegir peningalegir hags-
munir í húfi. Fyrir þá, sem eru
að selja snyrtivörur og hvers
konar tískuvarning, skiptir auð-
vitað öllu máli ab vibhalda
blekkingunni um að vanlíðan
stafi af ófullkomnu útliti og
lausnin sé í því fólgin að líkja
eftir þeirri upphöfnu glans-
mynd, sem alstaöar er haldið að
okkur."
— En einkenni um and-
lega vanlíöan, eöa jafnvel
þaö sem oft kallast geöræn
vandamál, koma fram meö
ýmsum öörum hætti en
svona útlitsáráttu.
„Vissulega, en hún er bara svo
skýrt dæmi, og algengt þegar
konur eiga í hlut. Viö getum
tekið annað algengt og áberandi
dæmi þar sem allt of mikið er
lagt upp úr þeim einkennum
sem birtast á yfirborðinu, án
þess að reynt sé ab komast fyrir
rætur vandans. Hér á ég viö of-
neyslu áfengis. Mjög margir,
sem þjást af innri spennu, kvíða
og annarri andlegri vanlíðan,
grípa til þess að draga úr slíkri
vanlíðan með því að fá sér í
glas. Þeir nota áfengi með öðr-
um orðum sem deyfilyf.
Meb því að leggja allt kapp á
a& fjarlægja einkennið, eins og
víðast hvar er gert þar sem
áfengismeðferö er stunduð hér
á landi, er einungis verib að
slétta yfirborðiö, eða fara ab
eins og strúturinn og stinga
hausnum í sandinn.
Auðvitað eru til dæmi um
fólk, sem getur komið lagi á líf
sitt með því einu að hætta ab
neyta áfengis. Ég held hins veg-
ar ab þau dæmi séu ekki mörg.
Dæmin um hið gagnstæða eru
áreiðanlega í miklum meiri-
hluta.
Hitt er annab, að samtalsmeð-
ferð þar sem grafist er fyrir um
rætur meinsins er ekki hægt að
koma við á meöan um ofneyslu
áfengis eða annarra vímuefna er
að ræða. Ef svo háttar til, er
áfengismeöferb ákjósanleg sem
fyrsta skref, en meb henni einni
er ekki hægt ab leysa úr djúp-
stæðum sálrænum vandamál-
um."
— Er einhver ástæöa fyrir
því aö fleiri konur en karl-
ar viröast búa viö andlega
vanlíöan?
„Ég efast um að það sé hægt
að finna einhverja eina ástæðu,
en vandi margra kvenna er fólg-
inn í því að þær finna enga sér-
staka orsök fyrir vanlíðan sinni.
Fyrir konuna sjálfa er oft erfitt
að greina hvort er þungbærara,
vanlíðanin eða óvissan um
hvab geti valdið henni."
— Þú ræddir nokkuö um
sektarkennd í erindi þínu á
ráöstefnu Kvenréttindafé-
lags íslands, og einnig um
tilhneigingu sumra
kvenna til aö skaöa sjálfar
sig.
„Já, ég fór þá leib að tengja
þetta þeim andlegu hremming-
um sem konur eiga við ab stríða
eftir stóráföll á borð vib nauðg-
anir. Sektarkennd getur valdið
mikilli angist og vanlíðan, en
margar konur grípa þó til henn-
ar til að firra sig því ab finna til
vanmáttar og varnarleysis.
Þannig getur sektarkennd verið
vísbending um ómeðvitaða við-
leitni til að komast hjá sársauka.
Mikið af andlegri vanlíban
kvenna stafar af bælingu sárs-
auka í kjölfar margvíslegra
áfalla, en þaö skiptir máli að
læknar og annab fagfólk læri að
átta sig á því hvers eðlis vanda-
málið er, í stab þess að slá því
föstu að um ímyndunarveiki
eða jafnvel hégóma sé að ræða.
Andleg vanlíðan er alltof oft af-
greidd með slíku."
Vi&tal: Áslaug Ragnars
Ljósm.: Gunnar Sverrisson