Tíminn - 11.08.1995, Blaðsíða 4

4

Föstudagur 11. ágústl 995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórn og auqlýsinqar: Brautarholti 1. 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánaðaráskrift T550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Vélvæðing og
atvinnuleysi
Hagræöing er lausnaroröiö í rekstri stofnana og fyrir-
tækja. Alls staöar þarf aö hagræöa til aö endar nái sam-
an í fjármáladæmum og þau fyrirtæki sem ekki sinna
kalli tímans og tæknivæöast og fækka starfsfólki veröa
undir í samkeppninni. En hagræöingin felst oftar en
ekki í því aö spara launakostnaö, og þá undantekning-
arlítiö hjá þeim fjölda sem minnstar hafa tekjurnar fjá
viökomandi fyrirtækjum og stofnunum.
í yfirlætislausri frétt í Morguriblaöinu í gær segir, aö
fyrirtæki fyrir vestan hafi sagt upp öllum fastráönum
konum og nokkrum körlum. Er aö skilja á fréttinni aö
helmingur starfsfólksins veröi látinn hætta. Fólkiö vík-
ur fyrir maskínu sem hreinsar rækju.
Slíkar vélar eru til víöar en langt er síöan tæknivæö-
ing fiskiönaöarins hófst og er nú aö umtalsveröu leyti
komin í veiöiskipin.
Varla telst þaö til frétta þótt vél leysi mannshöndina
af hólmi í atvinnulífinu og er ekki annaö eölileg þróun
á öld tækni og hagræðingar. En á hitt ber aö líta að með
tilkomu einnar rækjupillunarvélar missa margir at-
vinnu sína og í tiltölulega litlu samfélagi útgerðarplássa
þýðir þaö stórfelida aukningu á atvinnuleysisskrá.
Atvinnuleysiö er taliö eitt af meiriháttar böli samtím-
ans. í tæknivæddum ríkjum eykst þaö og virðist ógjörn-
ingur að útrýma því þrátt fyrir fögur fyrirheit og heit-
strengingar um aö fækka eigi atvinnulausum um svo og
svo mörg prósent á tilteknu tímabili.
Hér á landi er prósenta atvinnuleysingja eitthvaö
lægri en í þeim löndum sem oftast eru tekin til saman-
buröar. Eigi aö síður viröist þaö vera aö festast í sessi og
gengur illa aö útvega öllum störf við hæfi.
Vísir menn hafa bent á að atvinnuleysi sé tryggur
fylgifiskur tæknivæöingarinnar. Áöur léttu vélar störfin
og framleiöni jókst. Nú taka vélarnar störfin aö sér og
framleiðslugetan á flestum sviðum er komin langt fram
úr eftirspurn og markaösaðstæöum.
í þjónustugreinum er þróunin svipuö, andstætt því
sem spáö var fyrir áratug eöa svo. Kvótar á framleiðslu
og uppsöfnun birgða eru afleiðingar framleiösluget-
unnar og óvíöa er uppsveifla í atvinnulífi og fjárfesting-
um, þóft dæmi séu um slíkt í einstaka ríkjum.
Mannfrekar framleiðslugreinar eru fluttar til lág-
launasvæða eöa róbotar látnir taka við starfskrafti af
holdi og blóði. Viö allar þessar samverkandi aðstæöur
er atvinnuleysi nær óhjákvæmilegt.
Dæmiö um uppsagnirnar fyrir vestan, þar sem fólk
víkur fyrir vél sem telst til hagræðingar, er nákvæmlega
þaö sama sem veldur atvinnuleysi víöa um heim. ísland
er engin undantekning hvaö þetta varðar.
Atvinnuleysiö veröur ekki leyst meö því aö sporna
viö tækniþróun. Lausnin felst ekki í ööru en því aö
dreifa störfum og þar meö tekjum á jafnari hátt en nú
er gert. Þar er verk að vinna, fyrir atvinnuvegina, fyrir
launþega og ekki síst stjórnvöld.
Það er auövelt að setja svona lausn fram en erfitt aö
framkvæma hana og verður þaö aldrei gert svo öllum
líki. En í landi þar sem íbúunum er talin trú um aö ríki
stéttleysi og jafnrétti væri ómaksins vert aö gera til-
raunir í þá átt aö nota tæknivæðinguna til aö bæta kjör
allra, en ekki bara sumra. Þaö væri hagræðing sem
bragö er aö og gæti orðið öörum til eftirbreytni ef skyn-
samlega er á málum haldiö.
Syndir eiginmannanna koma
niður á eiginkonunum
I helgri bók segir ab syndir febr-
anna komi nibur á börnunum.
Þetta er nokkub harkaleg regla, og
Garri hefur alltaf furbab sig nokk-
ub á þeirri harbneskju skaparans
sem í þessu felst, og finnst fullerf-
itt ab taka afleibingum sinna eig-
in synda.
Hins vegar er nú komib upp úr
dúrnum ab þetta er ekki eina
dæmib um ab einstaklingar verbi
ab taka á sig syndir annarra.
Ástamál og pen-
ingamál
Gefib er út merkt tímarit
sem ber nafnib „The Eur-
opean Journal of Women
Studies". Þar birtist nýlega
grein eftir Sigríbi Dúnu
Kristmundsdóttur og Ingu
Dóru Björnsdóttur sem ber
nafnib „Hreinleiki og saurg-
un, eblishyggja og refsingar
í íslensku kvennahreyfing-
unni", hvorki meira né
minna.
Meb þessari grein eru þær
stöllur ab koma því á fram-
færi viö evrópskar konur ab
þab tíbkist í Kvennalistan-
um hér á landi ab konum sé
refsaö fyrir syndir eigin-
manna sinna, og jafnframt
fyrir ab verba ástfangnar af
mönnum úr öörum flokkum.
Ljótt er, ef satt er
Garra blöskrar nú ekki allt, en
þaö veröur hann aö segja aö ljótt
er ef satt er, ab helsti árangurinn
af meira en áratugar starfi
Kvennalistans sé sá aö koma mál-
um karlrembusvínanna þannig
•fyrir aö eiginkonum þeirra sé refs-
aö fyrir syndir þeirra. Þetta sýnir
hugmyndaauögi og frumleika
sem gömlu flokkarnir hafa aldrei
haft til aö bera. Svo veröur líka ab
vera agi í hernum og sjálfsagt ab
refsa harblega fyrir þaö aö renna
augum til manna í öörum flokki.
Þetta finnst Garra einum of langt
gengib. Þótt karlmenn kunni aö
finnast sem styöja Kvennalistann
er þab þó augljóst mál ab úrvaliö
GARRI
er minna ef þab er alveg bannaö
fyrir konur þar innanborös ab líta
hýru auga á þann karlpening sem
er utan flokka, eöa hefur ánetjast
og komist til áhrifa í öbrum flokk-
um.
Þaö er ekki fyrirhafnarlaust aö
vera hreinlífur í pólitík og kon-
urnar sem styöja Kvennalistann
veröa aö gjöra svo vel og láta sér
úrvaliö nægja sem innan hans er
aö finna.
Karlaveldib gildir
Af þessum fréttum er þaö degin-
um ljósara aö karlaveldiö hreiörar
um sig hér á landi. Greinilegt er, ef
marka má vísindaritgeröina sem
gerö var aö umræðuefni hér í upp-
hafi, aö kvennabaráttan hefur
styrkt þaö í sessi sem aldrei fyrr.
Karlmenn hafa ávallt veriö breysk-
ir og syndugir og það hefur ekki
breyst. Á þaö jafnt viö í peninga-
málum sem ástamálum. Einn
helsti hugmyndafræðingur
Kvennalistans heldur því
fram aö ef stefna hans fær
að ráöa þá þurfi þeir ekki aö
hafa áhyggjur af refsingum
hérna megin grafar, eigin-
konan taki út refsinguna.
Þab er hins vegar ekki ljóst
hvaö tekur viö hinum meg-
in, því enn hefur ekki veriö
tekin upp í hina helgu bók
setningin. Syndir eigin-
mannsins koma niöur á eig-
inkonunni.
Syndir febranna
og eiginmann-
ánna
Alþýðublaðið hefur að
undanförnu flutt greinar-
geröir um þessa nýjustu
uppákomu í íslenskum stjórnmál-
um, og Garri telur sér skylt aö
fylgjast meö þessum tíðindum og
taka þau til umfjöllunar. Ekki skal
á þessu stigi neitt fullyrt um hvaö
verður næst. Hins vegar vorkennir
hann eiginkonunum sem þurfa aö
burðast með syndir feðra sinna
samkvæmt boöi skaparans og
syndir eiginmanna sinna sam-
kvæmt boöi Kvennalistans. Sú
byröi getur oröiö ansi þung. Garri
■ Sigríður Dúna gagnrýnir Kvennalistann harkalega í evrópsku kvennafraeðitimariti
Konum refsad fyrir
syndir eiginmannanna
Banvæn kúamjólk?
íslendingar standa í þeirri mein-
ingu að landið sé mikiö feröa-
mannaland og víst er um það að
ferðamönnum fjölgar ár frá ári.
Túrismi er alþjóðlegt fyrirbæri
og viss atriöi liggja honum til
grundvallar. Eitt af þeim atriö-
um sem gengur eins og rauöur
þráöur í gegn um alla ferða-
mennsku veraldarinnar er löng-
un feröamannsins til þess aö
upplifa eitthvaö þjóðlegt og sér-
stætt í því landi sem þeir eru
staddir í. Þeir sem koma til ís-
lands eru áreiöanlega engin
undantekning í þessu efni.
Ekki ber á ööru en að þeim
feröalöngum sem þarna koma
þyki þeir hafa upplifað eitthvað
sérstakt sem gjörólíkt er þeim
kaffihúsum og hamborgarastöb-
um sem standa borgarbúanum
til boöa á hverju götuhorni.
Jafnframt hefur Lilja, en þaö er
nafn húsfreyjunnar í Sænauta-
seli, haft kú á bænum og boðið
ferðamönnum upp á spenvolga
nýmjólk sem er einnig óvenju-
legt nú til dags.
Á víbavangi
Minjar um libna tíb
Torfbærinn í Sænautaseli
austur í Jökuldalsheiöi er minjar
um þann tíma sem íslendingar
liföu á landinu og því sem þaö
gaf. Baráttan var löngum hörð
aö komast af. Jökuldælingar og
nokkrir aðrir áhugamenn tóku
sig til fyrir nokkrum árum og
endurreistu bæinn og hafa haft
hann opinn yfir hásumariö til
þess aö sýna ferðamönnum.
Fjöldi fólks, innlendir sem er-
lendir feröamenn, hefur lagt
þangað leiö sína.
í bænum ræður ríkjum rögg-
söm húsmóöir úr Jökuldalnum
og hún hefur ab gömlum og
góöum íslenskum siö bakað
lummur og selt gestum og gang-
andi ásamt kaffi. Vinnubrögöin
eru þau sömu og tíðkubust um
aldir áður en tæknin hélt inn-
reið sína með vatnslögnum og
tilheyrandi, vatnið er sótt í
fjallalækinn og lummurnar
framreiddar í þröngu eldhúsi.
Reglugerbin blífur
Hins vegar bregður nú svo viö
að fréttir berast um aö heil-
brigöiseftirlitiö á Austurlandi
hafi sett bann á sölu á lummun-
um og mjólkinni, þar sem það
samrýmist ekki reglugerðum aö
selja ógerilsneydda mjólk og
ekki sé vaskur í eldhúsinu. Þótt
greinarhöfundur eigi kannski
síst að hvetja til þess ab ganga á
sniö viö lög og reglugerðir
hvarflar þó að honum hvort hér
sé ekki heldur langt gengiö og
hvort ekki sé einhver leiö til
þess aö halda þeirri skemmti-
legu stemmningu sem er í kring
um torfbæinn í heiöinni. Lilja
hefur reyndar ekki gefist upp
heldur gefur einfaldlega lumm-
urnar aö gömlum og góöum
sveitasið, og þá bregöur svo viö
aö þær eru ekki banvænar, né
heldur „kúamjólkin" ef hún er
gefins.
Sérstakar abstæbur
Þaö er langt frá því aö greinar-
höfundur sé að hvetja til þess aö
selja veitingar án þess að hafa
hreinlætisaöstöðu á staönum
eöa rennandi vatn. Hins vegar
mega reglur ekki vera svo
ósveigjanlegar aö sérstakar að-
stæöur eins og þarna eru fyrir
hendi séu lagðar til jafns við
það sem tíðkast í byggð. Þarna
er verið að sýna ákveðnar að-
stæður sem forfeðurnir bjuggu
við um aldir, og starfsemin
þarna er eins og áður segir sér-
lega skemmtilegt framtak fyrir
ferbamenn, hvort sem þeir eru
innlendir eöa erlendir og afar
fróðlegt er að koma þarna. Að
láta borga sanngjarnt verð fyrir
lummurnár er tilraun til þess að
hafa eitthvað upp í þann kostn-
að sem starfseminni þarna fylg-
ir.
„Kúnni var sleppt"
Greinarhöfundur var eitt sinn
verslunarstjóri hjá Kaupfélagi
Héraðsbúa og heildsalar
hringdu í hann og buðu varn-
ing sinn. Einn af þeim var Eirík-
ur Ketilsson, þekktur heildsali.
Hann bauð mér einu sinni
rjóma, með þeim orðum að
þetta væri fínn rjómi, alveg eins
og sá venjulegi, „nema kúnni
var sleppt, þú skilur". Sjálfsagt
samrýmdist reglugerðum að
hafa þennan rjóma eða álíka
mjólk í Sænautaseli, en heldur
er það nú óekta.
Jón Kr.