Tíminn - 14.11.1995, Qupperneq 4

4
Þriöjudagur 14. nóvember 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
. Ritstjóri: ]ón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmiöja hf.
Mánaöaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verö ílausasölu 150 kr. m/vsk.
Tilvistarkreppa
Kvennalistans
Samtök um kvennalista hafa um árabil haft fót-
festu á Alþingi og átt þar öfluga fulltrúa. Það er því
ekki sanngjarnt að segja annað en að áhrif þeirra í
þjóðfélaginu hafi verið nokkur, ekki síst í því að
taka mál til umræðu frá sjónarhóli femínisma og
jafnréttisbaráttu. Ekki er vafi á því að tilvist
Kvennalistans hefur einnig haft áhrif á innra starf
annarra stjórnmálaflokka og aukið hlut kvenna að
þeim.
Hins vegar eru samtökin nú í slæmri tilvistar-
kreppu. Eftir mikið fylgistap í kosningum síðast-
liðið vor eru aðeins þrír þingmenn á Alþingi fyrir
Kvennalistann, og er þingflokkur hans sá minnsti
á Alþingi. Þótt hann sé skipaður ágætlega hæfum
einstaklingum, verður róðurinn miklu þyngri
heldur en var.
Landsfundur Kvennalistans, sem haldinn var
um síðustu helgi, bar merki þessarar tilvistar-
kreppu. Stjórnmálaflokkur þar sem umræðan sýn-
ist fýrst og fremst um það hvort hann eigi tilveru-
rétt eða ekki, er í verulegum vanda. Þannig var það
á fundi Kvennalistans. Þó vafalaust hafi verið
ályktað þar um hin ýmsu mál, sem efst eru á baugi
í þjóðfélaginu, snýst umfjöllunin um fundinn
fyrst og fremst um deilur um hvort Samtök um
kvennalista eigi sér sjálfstæðan tilverurétt í fram-
tíðinni.
Það er verðug spurning til íhugunar og svara
hvers vegna svona er komið. Þar kemur margt til.
Flokkurinn er í eðli sínu þrengri en aðrir stjórn-
málaflokkar, þar sem hann er byggður upp með
kvennabaráttuna eina í huga og leyfir aðeins fram-
boð kvenna. Þessi barátta gengur einnig þvert á þá
stjórnmálahefð að forustan sé skilgreind og sýni-
leg með formanni og varaformanni. Sterkir ein-
staklingar innan Kvennalistans, sem vissulega hef-
ur verið völ á, hafa ekki notið sín með sama hætti
og hjá öðrum stjórnmálaflokkum vegna útskipta
og lósaralegs skipulags á toppnum. Sýnt er að gras-
rótarfyrirkomulagið er flokknum fjötur um fót.
Þar að auki hefur Kvennalistinn tekið nokkuð
þrönga afstöðu í ýmsum málum sem ofarlega eru
á baugi í þjóðfélaginu. Þar hafa forustumenn hans
óneitanlega siglt upp að hlið Alþýðubandalagsins
í afstöðu til ýmissa þjóðmála. Þar má nefna af-
stöðu til samstarfs við erlend ríki, afstöðu til ör-
yggis- og varnarmála og afstöðu til stóriðju. Þegar
þetta bætist við þau takmörk, sem femínisminn
setur, leiðir það til þess, við núverandi aðstæður að
minnsta kosti, að flokkurinn fær ekki fjöldafylgi.
Þingmenn Kvennalistans hafa lagt ýmsum góð-
um málum lið, en þrátt fyrir það hefur ekki tekist
að höfða til fjöldans. Það er sú alvarlega staðreynd,
sem við blasir nú og landsfundurinn hefur dregið
enn skýrar fram í dagsljósið.
Pólitísk endurvinnsla
Landsfundur Kvennalistans um
helgina hlýtur að teljast til
meiriháttar pólitískra tíðinda,
því sjaldgæft er aö sjá tilþrif aö
hætti japanskra samúræja með-
al íslenskra stjórnmálamanna.
Pólitískt fjölda-harakiri var
framiö á Nesjavöllum á þessum
landsfundi þar sem Kvennalist-
inn bar á torg tilvistarkreppu
sína og tilgangsleysi í stjórn-
málum. Efi kvennalistakvenna
um pólitíska stööu sína er kom-
inn á þaö stig, aö þær telja sér
ekki einu sinni fært að halda
slíkum umræöum innan hreyf-
ingarinnar og því er þetta til-
gangsleysi rætt feimnislaust fyr-
ir opnum tjöldum. Hafi
Kvennalistinn átt erindi og von
í íslenskri pólitík, á hann þaö
varla lengur, eftir að hafa opin-
beraö vanda sinn svo eftir-
minnilega. En þaö var þó hik-
laust rétt ákvörðun að opna
umræðuna með þessum hætti,
því augljóst var að Kvennalis-
takonur sjálfar gengu til þessa
fundar sannfæröar um að tím-
arnir væru breyttir og umboö
þeirra í pólitík væri ekki það
sama og áður. Þær voru því sjálf-
ar búnar að komast aö því aö
Kvennalistinn í núverandi
mynd væri í raun fullnýttur og
þaö væri eingöngu spurning um
hvernig afgöngunum yröi ráö-
stafaö.
Hvers konar endur-
vinnsla?
Kjörorö fundarins var
„Kvennapólitík — hvað nú?",
en heföi í raun átt aö vera:
„Kvennalistinn — hvers konar
endurvinnsla?"
Landsfundurinn
snerist nefnilega
upp í þaö aö vera
allsherjarum-
ræöa um pólit-
íska endur-
vinnslu á
Kvennalistanum,
hvort heldur ætti
hreinlega að
urða hræið, þynna það út og
dreifa því á gömlu flokkana, eöa
pressa saman einhvern kvenna-
pólitískan sorpbagga, þar sem
nokkrir feminískir karlar yröu
baggaöir með, en sem héldi
áfram aö þvælast fyrir í flokka-
kerfinu. Þá viröist víðtækari
endurvinnsla líka hafa verið
GARRI
mikið í umræðunni, þar sem
kvennalistakonur næöu að
draga A-flokkana meö sér inn í
endurvinnsluferli sem endaöi í
einhvers konar krataflokki eða
jafnvel R-lista á landsvísu.
Slíkar hugmyndir eru raunar
búnar að vera í gangi nokkuð
lengi og marga dreymir um aö
fá Ingibjörgu Sólrúnu sem leið-
toga fyrir slíku afli á landsvísu.
Það gerist þó varla á þessu kjör-
tímabili borgarstjórnar í Reykja-
vík, enda hefur borgarstjórinn
hvatvíslega slegið á þessar
vangaveltur. Það er líka skyn-
samlegt af henni að stofna ekki
í voða því samstarfi, sem er í
Reykjavík, með ótímabærum yf-
irlýsingum, því þrátt fyrir allt er
borgarstjórn Reykjavíkur eini
vettvangurinn þar sem Kvenna-
Bylting á Alþingi
Byltingarkennt fmmvarp liggur
nú fyrir Alþingi. Inntak þess er í
fyrstu grein: 51. gr. stjórnarskrár-
innar orðist svo: Ráöherrar mega
ekki eiga sæti á Alþingi. Þó eiga
þeir rétt á að taka þátt í umræðum
eins oft og þeir vilja og svara fyrir-
spurnum, en gæta verðá þeir
þingskapa.
í greinargerðinni nær uppreisn-
arandinn hámarki, þegar flutn-
ingsmaður stingur upp á að at-
huga beri að fækka þingmönn-
um. Þetta er lagt fyrir sjálfa þing-
mennina og hlýtur hver og einn
þeirra að athuga vel hvort hann
er í útrýmingarhættu eöa eygi
von á endurkjöri.
Það er framsóknarkonan Siv
Friðleifsdóttir sem freistar þess að
umturna stjórnkerfinu og vitnar í
greinargerö í frönsku byltingar-
hetjurnar og hugmyndir þeirra
um þrískiptingu valdsins.
Þegar Fransmenn aðgreindu
valdið, kostaöi þaö stríð og valda-
stéttum var stungiö undir fallöxi.
Þríeina valdið
Þótt Siv sé hugrökk kona og
herská og reibi hátt til höggs, ætl-
ast hún sennilega ekki til að
ganga þurfi milli bols og höfuðs á
ráðastétt íslands, sem fer með hið
þrígreinda vald eins og valdhöf-
um af guðs náð einum sómir.
Hún ætlast til ab þingið taki lög-
gjafarvaldiö í sínar hendur og
kann ýmsum að sýnast aö það
kunni ekki góöri lukku að stýra.
Ráðherrar stýra ráöuneytum,
stjórnmálaflokkum og kúga þing-
flokka til fortakslausrar hlýöni.
Þeir halda löggjafarvaldi og fram-
kvæmdavaldi í styrkum höndum
og fara með hvorutveggja af mis-
jafnri stjórnvisku.
Sjaldan munu ráðherrar semja
lagafmmvörp. Það gera embættis-
stjórnardeildum og eru ráðherr-
arnir sendir með þau á þing; fyrst
í þingflokkana, þar sem samþykkt
þeirra fer fram, hvort sem stjórn-
arþingmönnum líkar betur eöa
verr. Umræður og nefndaálit eru
Á víbavangi
formsatriði. Þegar löggjafinn hef-
ur lagt blessun sína yfir sending-
arnar sem embættismennirnir
senda ráðherrana með inn á þing,
taka þeir við þeim sem lögum og
annast framkvæmd þeirra.
Á þennan hátt eru löggjafar- og
framkvæmdavaldið í höndum
embættismannaaðalsins.
Umbjóbendur
Kjaradóms
Dómsvaldið er aðgreint, en
dæmir eftir lögum sem oftast eru
samin af embættismönnum og
jafnvel yfirfarin af dómurum.
Sjaldan er hallað á ríkisvaldið í
dómum.
Samruni hins þríeina valds
rennur ljúflega saman, þegar skil-
getiö afkvæmi þess, Kjaradómur,
metur framlag valdastéttanna.
Þar eru háembættismenn í stjórn-
arráði best metnir, hádómarar og
síöan koll af kolli allt niður í al-
þingismenn, sem eru lægstir í
valdastrúktúrnum og fá því tíkar-
listinn, með samfylkingunni í
R-listanum, hefur áþreifanleg
völd. Hins vegar er ótrúlegt að
A-flokkarnir séu tilbúnir að
samþykkja þá tímasetningu að
ganga inn í endurvinnslu núna,
bara vegna þess að það hentar
Kvennalistanum. Þvert á móti
hefur samningsstaða gömlu
flokkanna batnað verulega um
helgina og þeir eru líklegir til að
finna ýmis tormerki á því aö
rjúka í slíka pólitíska uppstokk-
un einmitt núna.
í öngum sínum
Það horfir því ekki vænlega
hjá Kvennalistanum um þessar
mundir og hver höndin upp á
móti annarri um það hvernig
beri að ráðstafa þessum pólit-
íska úrgangi. Margir, þar á með-
al kvennalistakonur sjálfar, hafa
orðið til þess að gagnrýna að
ekki hafi fengist niðurstaða í
málið á fundinum um helgina,
en slík gagnrýni er að sjálfsögðu
ekki meö öllu sanngjörn. Það er
auðvitað stórt stökk fyrir stjórn-
málahreyfingu að koma úr fel-
um og viðurkenna að þetta sé
búið að vera. Þab á því að sýna
Kvennalistanum þá tillitssemi
að hann hafi gott ráðrúm til að
ákveöa hvernig endurvinnslu
hann fer í.
Málum þessum var vísað til
umræðu úti í hinum ýmsu öng-
um Kvennalistans um landið.
Slík málsmeðferð er rökrétt,
enda undirstrikar hún aö
Kvennalistinn er í öngum sín-
um þessa dagana.
Garri
legasta kaupið af þeim sem haldið
er að fari með rullu í hinu þríeina
valdi.
Að losna viö ráðherrana af Al-
þingi og úr þingflokkaherbergjum
gæti orðið til þess að koma á full-
trúalýðræði og ab frelsa samvisku
þingmanna frá þeirri kvöð að
hlíta fyrirskipunum emþættis-
manna í einu og öllu. Alþingi
gæti orðið eitthvað annað en af-
greiðslustofnun stjórnarfrum-
varpa.
Ágætur er sá varnagli Sivjar að
ráðherrar skuli fara aö þingsköp-
um þegar þeir ávarpa þingið, þar
sem þeir eiga ab hafa málfrelsi en
ekki önnur áhrif.
Hitt eru lítil klókindi að blanda
fækkun þingmanna inn í greinar-
gerð. Þótt sú fækkun sé eins sjálf-
sögð og að draga bust úr nefi há-
embættismanna og fram-
kvæmdavalds, er hætt við aö
hrollur fari um þingheim þegar
svo váleg tillaga er nefnd á þing-
skjali.
Þetta er nærri því eins slæmt og
að fara að stinga upp á fækkun
ráðherra. Þab er ekki nema bylt-
ingarþjóð eins og Frakkar sem
leyfir sér slíka ósvífni, en þar eru
nú 16 ráðherrar síðan stjórnin var
endurskipulögö í síðustu viku. 10
hér og komast færri aö en vilja.
Sú skipan, sem Siv stingur upp
á, krefst breytingar á stjórnarskrá
og slíkt er ekki gert á íslandi nema
þegar kjördæmaskipan er breytt
annaö slagið og er þá þingmönn-
um fjölgað í hvert sinn og svo
bætt í ráðherraskarann í kjölfarið.
Kannski er best aö láta stjórnar-
skrána eiga sig, því breytingar
hlaða ávallt á báknib.
En þab má reyna, Siv. Passa
bara aö viö sitjum ekki uppi meb
helmingi fleiri ráðherra en Frakk-
ar, ef farið verður að krukka í lög
um umbjóöendur Kjaradóms. OO