Tíminn - 22.11.1995, Side 5

Mibvikudagur 22. nóvember 1995
5
Halldór Kristjánsson:
Vímuefni og forvarnir
Fram er komiö á Alþingi frum-
varp um aö lækka áfengis-
kaupaaldur úr 20 í 18 ár.
Um þá hugmynd og sitthvaö sem
fylgir henni í greinargerð má ýmis-
legt segja og verður eflaust gert. Hér
verður málið rætt frá einni hlið.
Flutningsmenn tjá áhuga sinn
um meðferð áfengis og afleiðingar
þeirrar reynslu. Þeir halda t.d. að
það eitt og út af fyrir sig að lækka
áfengiskaupaaldur kunni að vekja
ábyrgðartilfinningu unglinga svo
að þeir geri sér fremur Ijósa þá
hættu sem áfenginu fylgir. „Slík
viðhorfsbreyting löggjafans til
unga fólksins gæti þýtt breytt við-
horf þeirra til umgengni við áfeng-
ið."
Síðan segja flutningsmenn:
„Móta þarf opinbera stefnu á
áfengismálum þar sem markvisst
verði unnið að því að fólk umgang-
ist áfengi með öðru hugarfari en
verið hefur og að fólk sé vel meðvit-
að um hættur samfara áfengisneysl-
unni þannig að það finni til meiri
ábyrgðar á eigin gjörðum. Það er
ekki nægilegt að leggja fram þá
stefnumörkun í áfengismálum að
draga eigi svo og svo mikið úr
áfengisneyslu, heldur þarf að
byggja upp markvissa og faglega
baráttu gegn áfengisbölinu. í því
efni þarf einnig að efla allar for-
vamir, en samhliða þessu frum-
varpi verður lögð fram á Alþingi til-
laga um að efla forvarnir í áfengis-
málum og auka framlag til forvam-
armála í því skyni."
Það skilar sér til Iesenda að frum-
varpið er flutt í góðri meiningu. En
því er ekki vitnað til ábyrgðar þeirra
sem hafa aldur til áfengiskaupa og
heilbrigt viðhorf þeirra og venjur?
VETTVANGUR

s>

O:

^YLD
Þessi greinargerð, sem flutnings-
menn vona að leggi grundvöll aö
breyttu hugarfari og betri drykkju-
siðum, minnir á annan áfanga í
áfengismálum. Þegar bjórsalan var
gerð lögleg á íslandi, fylgdu þeirri
löggjöf ákvæði til bráðabirgða. Þar
segir svo:
„Ráðherra skal skipa fimm
manna nefnd til að gera tillögur er
stuðlað gætu að því að draga úr
heildarneyslu áfengis. Meðal ann-
ars ber nefndinni að fjalla um verð-
lagningu áfengis og leiðir til að vara
við hættum sem fylgja neyslu þess,
t.d. meö áprentuðum upplýsingum
um áfengishlutfall og ákvæði um-
ferðarlaga. Einnig skal nefndin gera
tillögu um sérstaka fræðsluherferð
um áfengismál, einkum meðal
skólafólks, er hefjist eigi síðar en
mánuði áður en lög þessi koma til
framkvæmda."
Sagan endurtekur sig. Samhliða
meira framboði og greiðara aðgengi
að áfengi er talað um úrræði til að
vinna gegn neyslunni.
Væntanlega er enginn ágreining-
ur um það að áfengisneysla bama
og unglinga hér á landi hefur aukist
verulega frá því að bjórinn var
leyfður. Fögur fyrirheit og góð
meining eru ekki einhlít.
Boðaðri tillögu um að efla for-
varnir í áfengismálum hefur aðeins
seinkað, svo að hún er ekki sam-
hliða frumvarpinu. Vonandi birtist
hún bráðum og þar með aukin fjár-
veiting til varnanna. Og nú þykir
mér hæfa að minna á gamla og
góða tiliögu.
Á Alþingi árið 1963 var lögð fram
tillaga til þingsályktunar um stuðn-
ing við bindindisfélög unglinga.
Flutningsmenn voru Halldór Krist-
jánsson og Páll Þorsteinsson. Tillag-
an var á þessa leið:
„Alþingi ályktar að skora á ríkis-
stjórnina að undirbúa og leggja fyr-
ir næsta þing frumvarp til laga, sem
veiti félagasamtökum unglinga,
sem hafa bindindi um nautn áfeng-
is og tóbaks, rétt til að ráða sér leið-
toga á opinberan kostnað."
I greinargerð með tillögunni seg-
ir:
„Ekki þarf að fjölyrða um þær
áhyggjur, sem menn hafa nú al-
mennt hér á landi vegna áfengis-
neyslu ungu kynslóðarinnar, né
heldur um álit vísindamanna um
áhrif þess að fólk venjist á tóbaks-
nautn á æskuskeiði eða jafnvel
bernskuárum. Eru allar ástæður til
þess að ríkisvaldið snúíst gegn þeim
voða með fjölþættum aðgerðum og
mun svo væntanlega verða.
Þar sem útbreiðsluhættir og venj-
ur tóbaksnautnar og drykkjuskapar
barna og unglinga hefur verið ítar-
lega rannsakað, svo sem í Noregi og
Svíþjóð, hefur komið í ljós að fé-
lagsskapurinn ræður miklu. í sum-
um bekkjum skólanna eru reyking-
ar t.d. næstum því óþekktar eða al-
veg, þar sem aðrir mega heita und-
irlagðir þeirri venju. Félagshópur-
urinn mótar venjur barns og ung-
lings.
Það virðist því augljóst að þrótt-
mikið og heilbrigt félagslíf meðal
unglinga geti valdið miklu um að
vernda vaxandi kynslóð frá þeirri
spillingu sem hér er um að ræða.
Tillaga þessi miðar að því aö slík
umbótafélög unga fólksins geti ráð-
ið sér menn, sem þurfi ekki öðru að
sinna en störfum fyrir þau. Hver
einn heppilegur maður, sem gæti
algerlega helgað sig slíku starfi,
mundi hafa mikil áhrif. Hann
mundi vera meb unglingunum á
fundum þeirra og skemmtunum og
í ferðalögum með þeim. Hann
mundi vera með þeim í rábum að
velja sér verkefni og laða krafta
þeirra til þroskandi starfa. Þab yrbi
góbur þáttur í heilbrigðu þjóbar-
uppeldi.
Þróttmikil og fjörug starfsemi
bindindisfélaga æskufólksins getur
valdið og á ab valda straumhvörf-
um í skemmtanalífi þjóðarinnar og
afstöbu vaxandi kynslóða á íslandi
til tóbaks og áfengis yfirleitt."
Þessi tillaga varö ekki afgreidd áð-
ur en þingi var slitið. En nú er tæki-
færi.
Hverja afgreiðslu sem framkomið
frumvarp um áfengiskaupaaldur
kann ab fá á þingi, vil ég vænta þess
ab boðuð tillaga um auknar for-
vamir og fjárframlag þeirra vegna
fái góða afgreiöslu. í því sambandi
minni ég aðeins á það að til er
stofnun sem lögum samkvæmt á að
vera stjórnvöldum til leiðbeiningar
í þeim efnum. Sú stofnun er Áfeng-
isvamaráö.
Alþingismenn þurfa ekki að eyðj!
tíma sínum í umræðu um skiptingu
fjár sem lagt er til áfengisvarna. Það
hlýtur að mega trúa Áfengisvarna-
ráði fyrir því. Áhugamenn um
áfengisvarnir munu almennt telja
eðlilegt að Alþingi noti þá stofnun,
sem það hefur kosið til þessara
verka, og láti Áfengisvarnaráð meta
þab sem vel er gert á sviði forvarn-
anna.
Höfundur er skáld og gó&templari.
Breiðfiröingur ber á dyr
Nýlega barst mér i hendur 53. árg.
Breiöfirðings, tímarits Breiðfirö-
ingafélagsins í Reykjavík, en rit-
stjórar þess eru þeir Árni Björnsson
og Einar G. Pétursson. Þarf ekki að
efa að þar sem þeir félagar sitja
undir árum er vel fyrir öllu séð.
Forystugreinin í ritinu nefnist
„Árnaðarmenn biskupsdóttur" eft-
ir Elsu E. Guðjónsson. Er greinin
ritub til árnaðar Áma Björnssyni,
en í henni er greint „örlítið frá
árnaðarmönnum þeim, sem skört-
Uöu á útsaumuðu klæöi i kirkjunni
á Skarði á Skarðsströnd ...". Gefur
Elsa glögga lýsingu á gerð klæðis-
ins, en um uppruna þess verður
ekkert fullyrt. Matthías Þórðarson,
fyrrum þjóðminjavörður, hefur
getið þess til, að það hafi verið
saumað í Reynistaöarklaustri og
e.t.v. af Þuríði dóttur Jóns biskups
Arasonar og borist með henni
vestur að Skarði á Skarðsströnd.
Með greininni fylgir mynd af
klæöinu, tekin af Gísla Gestssyni.
Ólafur Elimundarson segir frá
fyrstu alþingiskosningunum á
Snæfellsnesi 1844. Kosningarétt
og kjörgengi höföu 32, en 27 kusu.
Kosningu hlaut Árni 'Fhorlacius,
kaupmaður í Stykkishólmi, með
17 atkv., en Kristján Magnussen,
kammerráð á Skarði, hlaut 14
atkv. Er til kom neitaöi Árni að
fara til þings og bar við önnum.
Tók þá varamaðurinn, Kristján
kammerráð, sæti hans. — Land-
nám minksins í Breiðafjarðareyj-
um hafði, eins og nærri má geta,
hrikalegar afleiðingar fyrir fuglalíf-
ið þar, eins og Kristinn B. Gíslason
greinir frá. Kristinn segir einnig frá
Eyfa Bjarna (Eyjólfi Bjarnasyni),
einstökum hagleiksmanni bæði á
tré og jám, þótt sjálfmenntaður
væri. Nefnir Kristinn nokkur dæmi
um þaö.
í grein sinni „Gljúfrá — Stangá"
færir Kristján Guðbrandsson rök
fyrir því, ab nöfnin á þessum ám
hafi víxlast þannig, að Stangá sé
Gljúfrá og öfugt, en ár þessar eru í
landi Gunnarsstaða á mörkum
Dala- og Snæfellsnessýslna.
Magnús Þorleifsson á Þórólfs-
stöðum í lyíiödölum var „afkasta-
mikill hagyrðingur", en ekki „að
sama skapi listfengur", segir Árni
Björnsson. Birtar eru 84 bæjarvís-
ur, sem Magnús orti um Miðdæla-
hrepp, og ritar Árni Björnsson
skýringar með þeim.
Benedikt Gabríel Jónsson hét
maður er átti sér sérkennilega
sögu, sem hlaut sviplegan endi.
Hann lenti í Pereatinu í Lærða
skólanum, var meinað að taka
stúdentspróf, nam verslunarfræði í
Kaupmannahöfn, stundaði barna-
kennslu, verslunarstörf og smá-
skammtalækningar. Fyrirfór sér 9.
maí 1881 og var jarðsettur ab Dag-
verðarnesi á Fellsströnd. Þessa
sögu rekja þeir vel og skilmerkilega
Sveinn Einarsson og Einar G. Pét-
ursson, jafnframt því sem birt eru
bréf, sem Benedikt skrifaöi dóttur
sinni Benediktu Gabríellu Kristj-
önu á árunum 1877-1881.
Sigurður Markússon segir frá
merkiskonunni Guöríöi Jónsdótt-
ur á Spákelsstöðum í Laxárdal í
Dölum, seinni konu Jóns Markús-
sonar á Spákelsstöðum, en 16 ár-
um yngri en hann. Hún ól upp 5
börn Jóns af fyrra hjónabandi
hans og auk þess 7 börn sem hún
átti með bónda sínum. — Guð-
mundi Gunnarssyni frá Tindum á
Skarösströnd var ýmislegt til lista
lagt, svo sem fram kemur í grein
Brynjólfs Haraldssonar í Hvalgröf-
um.
Finnbogi G. Lárusson og Jó-
hannes Kjarval listmálari voru
miklir mátar, en fundum þeirra
bar fyrst saman 1942. Eftir það
hittust þeir oftsinnis bæði vestur á
Snæfellsnesi hjá Finnboga, þar
sem Kjarval var ab mála, og hjá
Kjarval í Reykjavík og skrifuðust á
þess á milli. „Þær eru margar sög-
urnar, sem eg gæti sagt af Kjarval.
Gaman var að vera meb honum,"
segir Finnbogi. Undir það geta víst
allir tekið, sem kynni höfðu af
Kjarval.
„Ljósar eru næturnar í Laxárdal"
nefnist grein Auðunnar Braga
Sveinssonar um átthagaljóð hins
ástsæla skálds Jóhannesar úr Kötl-
um.
Sumarið 1945 fór Breibfirðinga-
kórinn í Reykjavík í söngför um
Dali og Breiðafjörð og söng á sex
stöðum. Frá þessari söngför segir
Jón Sigtryggsson frá Hrappsstöð-
um í grein sinni: „Sumardægrin
sólskinsheiö seint úr minni
líða".— Birtir eru kaflar úr stór-
fróðlegri ritgerð Kristins Kristjáns-
sonar um upphaf skólahalds á
Hellissandi og fyrstu ár þess, én
það mun hafa byrjaö 1883.
TIMARIT
MAGNÚS H. GÍSLASON
Breiðfirðingafélagið í Reykjavík
var stofnað 17. nóv. 1938. Meðal
frumherja þess var Óskar Bjart-
mars. Friðjón Þórðarson minnist
Óskars og Guörúnar Björnsdóttur
konu hans, en þau voru alla stund
meðal traustustu máttarviða Breið-
firðingafélagsins.
Loks greinir Sveinn Sigurjóns-
son, formaður Breiðfirðingafélags-
ins, frá starfsemi þess á sl. ári.
Fjölmargar myndir er að finna í
þessu ágæta riti þeirra Breibfirð-
inga. ■
„Ég kyssi fótspor þín"
Á síðastliðnu ári kom út fyrra bindi
ljóðsögu Þorsteins Stefánssonar,.
„Þú, sem komst". Nú er seinna bind-
ið komið út, „Ég kyssi fótspor þín".
Þorsteinn hefur lengi verið búsett-
ur í Danmörku. Þorsteinn er þekktur
rithöfundur og hefur hlotið verð-
laun og viðurkenningar fyrir verk
sín. Bækur hans hafa verið þýddar
og gefnar út í mörgum löndum.
Á áttunda áralugnum stofnaði
Þorsteinn, ásamt sambýliskonu
sinni Rigmor Birgitte Hövring bóka-.
safnsfræðingi, bókaútgáfuna Birg-
itte Hövrings Biblioteksforlag, sem
eingöngu gefur út bækur eftir ís-
lenska höfunda. Forlagið hefur unn-
ið ómetanlegt gagn í kynningu ís-
lenskra bókmennta erlendis. Fram
ab þessu hefur forlagib gefið út á
þriöja tug bóka í þýðingum.
Birgitte Hövring lést langt um
aldur fram. Efnið í hið mikla verk
Þorsteinn Stefánsson.
ljóbsöguna, „Þú, sem komst" og „Ég
kyssi fótspor þín", túlkar skáldið
Fréttir af bókum
sína eigin lífsreynslu, ástir karls og
konu, brothætta og Ijúfsára ham-
ingju, sem er þó svo sterk að hún
lyftir Grettistökum. Danskir gagn-
rýnendur luku miklu lofsorbi á bók-
ina, skrifubu m.a.: „Ljóðsaga fjallar
um mannlegar tilfinningar í gleði
og sorg, og er svo raunveruleg, að
ekki er annað hægt en hrífast og
finna til með persónum bókarinnar.
Þorsteinn Stefánsson hefur hér
hreyft við því grundvallarhugtaki,
að ástin er eilíf og getur ekki dáið."
„Eg kyssi fótspor þín" er gefin út
af _ Birgitte Hövrings Biblioteksfor-
lag. Prentun og band er unnið í
Prentsmiðjunni Odda. Bókin er gef-
in út í mjög takmörkuðu upplagi.
„Ég kyssi fótspor þín" er 239 bls. og
kostar 2.380 krónur. ■