Tíminn - 28.04.1993, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 28. apríl 1993
Tíminn 5
Sigurður Sigurðarson:
Er smithætta af skriffæðinu í
Brussel og EES-samningnum?
Hinn raunverulegi EES-samningur í endanlegri gerö bíöur loka-
afgreiðslu Alþingis í utanríkismálanefnd. Senn fer hann til 2.
umræðu á þingi, síðan aftur í nefndina, þá til 3ju umræðu á þingi
og afgreiðslu. Breytingar á lögunum frá 13. jan. s.l. með tilheyr-
andi bókunum er bæklingur upp á rúmar 38 síður. Lögin, sem
voru staðfest 13. janúar, eru ónothæf án þessara breytinga.
Ýmislegt hefur breyst og skýrst um
samninginn og framkvæmd hans
síðan lögin voru staðfest í vetur;
annað er mjög óljóst, einkum áhrif
hans þegar frá líður. Allt of margir
eru í óvissu með það hvort samn-
ingurinn verður til góðs eða ills fyr-
ir atvinnugrein þeirra. Þess vegna
eru margir sem ekki vita hvort þeir
eiga að vera með eða á móti samn-
ingnum. Vantað hefur hlutlausa
fræðslu um kosti og galla hans fyrir
þjóðarbúið í heild og áhrif hans á
einstakar atvinnugreinar, sem beint
væri til almennings þannig að
menn skilji. Betri fræðslu þurfa
menn að fá um samning, sem lag-
færir stöðuna hjá sumum, en gæti
jafnvel lagt aðrar atvinnugreinar í
rúst.
Ég hefi fundið Ijótan blett á samn-
ingnum eða framkvæmd hans, sem
snertir mitt sérsvið, smitsjúkdóma-
vamir í búfé, en við þær hef ég unn-
ið í u.þ.b. 25 ár. Því hefi ég talið
skyldu mína að skrifa utanríkis-
málanefnd og landbúnaðamefnd Al-
þingis hinn 25. þ.m. til að biðja þá
um að kanna málið betur og út-
skýra það fyrir almenningi. Ég hef
beðið þá að bíða með að fullgilda
samninginn þar til meiri upplýsing-
ar liggja fyrir og málið hefur verið
útskýrt. Þetta ætti að vera hægt, þar
sem samningurinn tekur í fyrsta
lagi gildi um n.k. áramót.
Eg var fyrir skömmu í Lettiandi á
ráðstefnu um dýrasjúkdóma. Ráð-
stefnan var fyrir Eystrasaltslöndin
öll og dýralæknar frá Norðurlönd-
um veittu þær fræðslu. Ég flutti þar
erindi um sauðfjársjúkdóma og 50
ára baráttu íslendinga við að upp-
ræta smitsjúkdóma í sauðfé, sem
hingað bámst vegna þess að slakað
var á varúðarreglum. Eftir ráðstefn-
una átti ég tal við kollega mína frá
hinum Norðurlöndunum til þess að
fræðast um það hvemig þeir væru
búnir undir inngöngu í Evrópskt
efnahagssvæði og hvemig fram-
kvæmdar yrðu nauðsynlegar varúð-
arreglur.
Danir em í EB, eins og kunnugt er.
Fyrst talaði ég við þá. Ég varð strax
var við gremju þeirra út í skrifræðið
sem þeir yrðu að glíma við í þessum
málum. í Danmörku er betra
heilsufar búfjár en f flestum öðmm
EB-löndum. Danir vilja eðlilega
verjast smitsjúkdómum sem þeir
hafa ekki. Þeir sóttu því um leyfi til
að mega verjast ýmsum fleiri sjúk-
dómum en þeim allra alvarlegustu,
eins og gin- og klaufaveiki. Eftir
langt samningsþóf um marga sjúk-
dóma fengu Danir samþykkta 2 sem
þeir mættu nota til að banna vömr
frá þeim löndum sem hafa þá, þ.e.
sjúkdóm sem leggst á öndunar- og
kynfæri nautgripa (IBR/IPV) og
veimkláða í svínum (Aujezkys dise-
ase). Mér fannst það furðulegt ef
semja þyrfti með eftirgangsmunum
um hvaða smitsjúkdómum mætti
verjast.
Ég ræddi næst við Svía, sem em í
sömu samningum og við. Þeir
höfðu sett í sína umsókn um 20
sjúkdóma í ýmsum tegundum dýra.
Eftir mikið samningsþóf var Svíum
sagt að þeir yrðu að láta sér duga
það sem Danir hefðu fengið.
Nú var komið að Norðmönnum.
Þeir hafa harðari afstöðu gagnvart
innflutningi á afúrðum og dýmm
en hin löndin tvö og höfðu sett um
30 sjúkdóma í ýmsum dýrategund-
um í sína umsókn. Éftir langt
samningsþóf verða þeir líklega að
gera sér það að góðu, sem Danir
hafa fengið samþykkt. Ég vildi ekki
trúa þessu enn og ræddi við samn-
ingafulltrúa í norska landbúnaðar-
ráðuneytinu og dýralæknastofnun-
inni í Osló og fékk þessa sögu stað-
festa.
Vegna einangmnar landsins okkar
og harðrar afstöðu til innflutnings
búvara um langan aldur emm við
enn betur settir en Norðmenn í
þessum sökum og jafnframt hefur
komið í ljós að búfjárstofnar okkar
em viðkvæmari fyrir aðfluttum
smitefnum en algengt er erlendis.
Mér finnst skuggalegt, svo ekki sé
meira sagt, ef við verðum að stefna í
hættu góðum árangri okkar og eiga
það undir náð og miskunn aðila í
Brussel eða öðmm samningsmið-
stöðvum hvaða sjúkdómum við
megum verjast og hvort það má
gera á þann hátt sem við teljum ör-
uggastan.
lmarsbyrjun kom gin- og klaufa-
veiki upp í nautgripum í héraðinu
Pontenza á Ítalíu. Þúsundir gripa
hafa verið felldir. Þó hefur ekki ver-
ið komist fyrir veikina. Strax og
þetta vitnaðist var bannaður inn-
flutningur á ýmsum afurðum búfjár
frá Ítalíu til landa í Evrópu. Nú er
komið upp, að vottorð um gripina
sem bám sjúkdóminn til Ítalíu vom
fölsuð af viðskiptaaðila. Ætla má að
byggt verði að miklu leyti á vottorð-
um embættismanna um sjúkdóms-
ástand í viðskiptum með búfjáraf-
urðir, þegar frá líður. Þetta dæmi
sýnir að hæpið er að treysta um of á
slíka pappfra. íslendingar hafa bitra
reynslu af ósönnum vottorðum í
þessum efnum frá fyrri tíð.
Að okkur mun koma árið 1995, en
þá eiga samningar að hefjast hér
um þetta svið. Þá mun allt verða
undir, hrátt kjöt og lifandi dýr, hvað
þá annað. Sumir ala í brjósti von
um að allt muni fara vel og samn-
ingar takast vel. En ætli það verði
ekki erfiðara að semja, ef við verð-
um bundnir í báða skó og höfum
enga tryggingu í höndum. Við erum
að mínum dómi vanbúnir að mæta
þessari hættu hvað varðar tæki,
uppbyggingu á aðstöðu og þjálfaðan
mannafla. Ekki liggur fyrir að við
fáum nóg fé til að verja okkur, ef það
verður þá leyft. Svo mikið er víst, að
eftirlit — samanber fyrmefnt dæmi
frá Ítalíu — verður aldrei nógu
traust, og gagnvart smitsjúkdóm-
um sem ekki koma fram erlendis,
vegna þess að þeir eru landlægir og
lítt eða alls ekki greinanlegir, höf-
um við engar vamir fyrir okkar við-
kvæmu búfjárstofna. Sama gildir
um sjúkdóma sem enn em óþekkt-
ir, en alltaf að koma upp erlendis.
Þar emm við vamarlaus.
Höfundur er rannsóknalæknir f hús-
dýrasjúkdómum í Tilraunastöðinnl á
Keldum.
Fj árhagslegar þrengingar
breska ríkisins
Frá þröngum fjárhag breska
rödsins sagði Financial Tim-
es 10. febrúar 1993: (rÁ
næsta fjárlagaári mun breska
ríkið þurfa að taka að láni um
1.000 milljarð £ á viku...
Bölsýnismenn segja árlega
lántöku ríkisins eftir fímm ár
muni nema umfram 10% af
vergri landsframleiðslu ... og
hinar vaxandi skuldir þess
verði þá umfram 70%
þeirra.“
„Stjómvöld kenna atvinnulegu
bakfalli um þennan vanda, því að
af honum hafi hlotist minnkandi
skatttekjur og vaxandi útgjöld,
svo sem vegna atvinnuleysisbóta
og annarra félagslegra framlaga
og tekjubóta. En ýmsir glöggir
athugendur, svo sem Efnahags-
og framfarastofnunin í París og
Institute for Financial Studies og
að auki fjársýslufyrirtæki í Lond-
on, á meðal þeirra Goldman
Sachs og UBS Phillips & Drew,
rekja hallann að nokkru til
grundvallarbreytinga í atvinnu-
lífinu, þannig að úr honum muni
ekki rakna af sjálfu sér.
Hvað sem þeirri greiningu líður,
er staðið frammi fyrir þvf, að
fyrstu níu mánuði fjárhagsársins
(1992-93) varð 25,7 milljarða £
halli á almannageira ríkissjóðs,
þótt 1988-89 yrði á honum 14,7
milljarða £ afgangur. Haust-
skýrslan um stöðu ríkissjóðs í
nóvember (1992) (verður höfð til
marks um), hvemig fjármál rfkis-
ins gjalda afturkippsins í at-
vinnulífinu. í skýrslunni var
lánaþörf ríkisins á fjárhagsárinu
1992-93 hækkuð upp í 37 millj-
arða £, en var sögð 28 milljarðar
£ (við afgreiðslu fjárlaga). Þeirri 9
milljarða £ aukningu lánaþarfar
ríkissjóðs veldur einkum 6,7
milljarða £ lækkun áætlaðra
skatttekna og uppfærsla útgjalda
um 2,3 milljarða £.‘‘
„En sakir umbóta í skattamálum
á níunda áratugnum, — og þá
einkum á sköttun stórfyrirtækja,
— sem hafnar voru með fjárlög-
um Nigels Lawson 1984, gætir
áhrifa hagsveiflna meira í skatt-
tekjum en áður. Þess naut ríkið á
uppgangsskeiði níunda áratugar-
ins, þegar auknir skattar á stór-
fyrirtækjum lögðu til um þriðj-
ung uppsveiflu í ríkisfjármálum
úr halla í afgang frá 1984-85 til
1988-89. Á fimm ára skeiði frá
1984- 85 jukust skatttekjur af
stórfyrirtækjum um 25% á ári og
urðu umfram 4% vergrar lands-
framleiðslu eða 21,5 milljarðar£,
er mestar urðu, 1989-90. — En
afturkippurinn í atvinnulífi hefur
leitt til tilsvarandi snarprar
hjöðnunar skatttekna af stórfyr-
irtækjum. Þær lækkuðu ofan í
18,26 milljarða £ 1991-92 og á
fjárhagsárinu 1992-93 (fram til ?)
hafa þær lækkað um 18,3% og
urðu 9,97 milljarðar £ f stað 12,2
milljarða£ 1991-92.“
„ígrundun ríkisstjórnarinnar á
hinum 260 milljarða £ árlegu út-
gjöldum ríkisins vitnar um, að
útgjaldahliðin er örðug viðfangs.
Til athugunar fyrst í stað hefur
ritari fjármálaráðuneytisins, Mi-
chael Portillo, valið félagslegar
tryggingar, heilsugæslu, skóla-
mál og innanríkisráðuneytið, og
er það ábending um, hvar ríkis-
stjórnin telji að kreppa. — Þegar
frú Margaret Thatcher myndaði
ríkisstjórn 1979 var hún staðráð-
in f að draga úr umsvifum ríkis-
ins og opinberum útgjöldum...
Samt sem áður benda áætlunar-
tölur fjármálaráðuneytisins til,
að almenn útgjöld ríkisins (gen-
eral govemment expenditure),
þ.e. útgjöld ríkissjóðs og bæjar-
og sveitarfélaga, að undanskild-
um tekjum af einkavæðingu, á
fjárlagaárinu 1992-93, sem lýkur
31. mars, muni nema um 44,7%
af vergri landsframleiðslu — eða
hærri hundraðstölu en 1979-80,
44,0%.“
„Sakir bakfallsins í atvinnulífinu
hefur atvinnuleysingjum fjölgað
úr 1,6% milljónum í apríl 1990
upp í nálega 3 milljónir nú. Af
fjölgun þeirra um 100.000 hljót-
ast árlega 345 milljóna £ útgjöld
til félagslegra trygginga, 45 millj-
óna £ útgjöld vegna atvinnuleys-
isbóta og 300 milljóna £ útgjöld
vegna tekjubóta, húsnæðis-
styrkja og samfélagslegrar fyrir-
greiðslu (community charge
benefit), að síðustu áætlunartöl-
ur benda til. Þá hefur aukið á út-
gjöld ríkisins, að miðstéttarfólk í
hinum fyrrum velmegandi suð-
austurhluta landsins hefur goldið
hins atvinnulega afturkipps.
Samkvæmt síðustu tölum hljóta
411.000 viðtakendur tekjubóta
aðstoð til greiðslu á vöxtum á
veðskuldum, sem nemur árlega
949 milljónum £. — Útgjöld til
félagsmála 1992-93 verða að
raunvirði 65% hærri en 1978-79,
en aðeins fjórðungur þeirrar
aukningar er af völdum aftur-
kippsins í atvinnulífinu. — Frá
1978-79 til 1992-93 hefur hlutur
félagslegra útgjalda í vergri
landsframleiðslu vaxið úr 10,0% í
13,2%. Að upphæð hafa útgjöld
til félagsmála nálega tvöfaldast
frá 1984-85 til 1992-93, úr 40,0
milljörðum £ í 79,9 milljarða £.“
„í þessari framvindu endur-
speglast þjóðfélagslegar breyting-
ar auk vaxandi atvinnuleysis.
Fólki eldri en 75 ára hefur fjölgað
um 22% frá 1981; einstæðir for-
eldrar eru fleiri en áður; og fram-
lög til fatlaðra og langlegusjúk-
linga hafa aukist. örðugt er að
sporna við aukningu slíkra út-
gjalda. — Aðrar breytingar á op-
inberum útgjöldum endurspegla
breytta afstöðu til félagslegra
þarfa eða almannaóska. Árleg út-
gjöld til (félagslegra íbúðarbygg-
inga, housing) lækkuðu að raun-
virði um 52,4% frá 1978-79 til
1992-93. Opinber framlög til
verslunar, iðnaðar og orkumála
lækkuðu að raunvirði um 37,5%
vegna einkavæðingar og niður-
fellingar styrkja til hnignandi at-
vinnugreina."
„Aftur á móti hafa árleg útgjöld
ríkisins til heilbrigðismála aukist
um 56% að raunvirði frá 1978-79
og nema væntanlega 5,8% vergr-
ar landsframleiðslu 1992-93, en
námu 4,6% þeirra fyrir 14 árum.
Og framlög ríkisins til löggæslu,
samgangna og skólamála hafa öll
hækkað, um 96%, 28% og 26%
frá 1978- 79.“
„í síðasta yfirliti sínu yfir efna-
hag Bretlands telur Efnahags- og
framfarastofnunin hina versn-
andi afkomu ríkissjóðs frá 1990
verða að 30 hundraðshlutum
rakta til þjóðfélagslegra breyt-
inga fremur en framgangs hag-
sveiflunnar. Að áhrifum hag-
sveiflunnar slepptum telur hún
halla ríkissjóðs hafa aukist um
1,5% vergrar landsframleiðslu
frá 1990 til 1992, í senn sakir
aukinna útgjalda og skertra
tekna... En hvemig skal við
brugðist? Um það eru skiptar
skoðanir. Efnahags- og framfara-
stofnunin telur að auka beri
skatttekjur um 10 milljarða £ til
að draga úr hallanum. Goldman
Sachs og IFS telja þörf á að taka
fyrir hallann með (árlegri) aukn-
ingu skatttekna um 20 milljarða
£ á næstu árum.“