Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2006, Blaðsíða 6

6 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 10. júní 2006
Á
ég að vera með bindi í partíinu á
eftir? Eða ekki? Hvað finnst
ykkur? Douglas Gordon dregur
fram bleikt bindi og annað hvítt
en fær ekki miklar undirtektir.
Kannski best að sleppa
bindinu.
Félagarnir Douglas Gordon og Philippe Par-
reno eru mennirnir að baki kvikmyndinni um
knattspyrnuhetjuna Zidane. Þeir eru nýkomn-
ir af frumsýningu myndarinnar og eru í miklu
stuði enda var myndinni vel
tekið. Vinir þeirra á hótel-
barnum hafa auðvitað tals-
vert meira aðdráttarafl en
blaðamaður og ljósmyndari frá Morgunblað-
inu. En þeir standa við sitt og Gordon vísar
okkur inn í herbergi sitt á Carlton-hótelinu,
einu glæsilegasta hótelinu við strandlengjuna í
Cannes sem hýst hefur marga stórstjörnuna í
gegnum tíðina. Þeir eru orðnir þreyttir eftir
langan dag og ótal viðtöl og slá á létta strengi,
þannig að í fyrstu veit maður varla hvort þeir
svari spurningum út í hött eða í fúlustu alvöru.
Parreno er franskur en Gordon er skoskur.
Báðir eru þekktir af verkum sínum á sviði nú-
tímalista og báðir eiga m.a. verk á Pompidou-
safninu í París og Guggenheim-safninu í New
York. Zidane: Portrett 21. aldarinnar er fyrsta
kvikmyndin sem þeir gera saman en vídeóverk
Gordons eru þekkt.
Eins og fyrirfram ákveðið
Myndin um Zidane er afar óvenjuleg. Hún sýn-
ir aðeins einn knattspyrnumann á meðan hann
spilar 90 mínútna fótboltaleik; Zinédine Zidane
í leik Real Madrid gegn Villareal í apríl í fyrra.
Leikurinn og framgangur hans er áhorfand-
anum nánast ósýnilegur og í stað þess að
myndavélarnar elti boltann eins og vant er á
slíkum leikjum þá beinast þær allar að Zidane.
Leikmaðurinn í nærmynd, látbragð hans og
viðbrögð við leiknum eru efni myndarinnar.
Hljóð spilar áhrifamikið hlutverk í myndinni,
tónlistin, öskur áhorfendahópsins og líka þögn-
in. Í hálfleik birtast myndbrot frá ýmsum at-
burðum í heiminum sem áttu sér stað á meðan
á leiknum stóð. Eini textinn í allri myndinni
eru örfáar setningar sem Zidane mun hafa sagt
í samtölum við leikstjórana og eru þær einfald-
lega settar fram sem prentaður texti. Þar eru
stuttar lýsingar á upplifunum leikmannsins á
vellinum, líkt og: „Stundum þegar maður mæt-
ir til leiks er eins og allt sé fyrirfram ákveðið.“
Fótbolti og breikdans
Kveikjuna að myndinni rekja Gordon og Par-
reno til Jerúsalem þar sem þeir tóku þátt í
samsýningu. „Þetta hófst allt fyrir 10 árum síð-
Portrett af manni við störf
Kvikmynd um franska knattspyrnusnilling-
inn Zinédine Zidane, Zidane: Portrett 21. ald-
arinnar, var frumsýnd á kvikmyndahátíðinni
í Cannes en Sigurjón Sighvatsson framleiðir
myndina. Blaðamaður sá myndina og ræddi
síðan við leikstjórana, myndlistarmennina
Douglas Gordon og Philippe Parreno.
Eftir Soffíu
Haraldsdóttur
soffia@islandia.is
Gordon og Parreno „Við fórum að spila saman fót-
bolta og hugmyndin fæddist upp frá því.“
Þ
að voru ekki liðnar nema tíu
mínútur af síðasta æfingaleik
Frakka fyrir heimsmeistara-
keppnina í knattspyrnu þegar
brotið var á Zinedine Zidane
þar sem hann lék listir sínar
með boltann í vítateig Kínverja. Víti! Áhorf-
endur á Géoffroy-Guichard-vellinum í St.
Étienne hrópuðu taktfast í kór gælunafn
hans: „Zizou! Zizou!“ Hann tók áskoruninni í
síðasta leik sínum í heimalandi sínu og stillti
knettinum upp á vítapunkti, tók stutt tilhlaup
en rann til og skaut himinhátt yfir!
Allt datt í dúnalogn og
enginn virtist kippa sér
upp við klaufaskap meist-
arans – jafnvel þótt megn óánægja ríki með
franska landsliðið sem var flautað af velli í
París á dögunum.
Zinedine Zidane er fyrir löngu orðinn slíkt
goð í Frakklandi að ein vítaspyrna til eða frá
skiptir engu máli. Staðreyndirnar tala sínu
máli: tvö mörk í úrslitaleik heimsmeistara-
keppninnar í París 1998 gegn Brasilíu, stór-
kostlegt sigurmark í Meistarakeppni Evrópu
2003 og svo mætti lengi telja.
Zidane verður þrjátíu og fjögurra ára í
miðri heimsmeistarakeppninni, 23. júní, og
leikir Frakklands í heimsmeistarakeppninni
verða síðustu leikirnir á stórkostlegum knatt-
spyrnuferli. Zidane er ekki aðeins knatt-
spyrnuhetja í Frakklandi, heldur sönn fyrir-
mynd – ekki aðeins allra ungmenna heldur
einkum og sér í lagi innflytjenda og barna
þeirra. Hann er alinn upp í Castellane, fá-
tækrahverfi í norðurhluta Marseille-borgar á
Miðjarðarhafsströnd Frakklands. Foreldrar
hans eru af kyni Berba frá Alsír, hinni gömlu
nýlendu Frakka. Faðir hans Smail starfaði
lengst af í matvöruverslun en móðirin var
heima og ól upp fimm börn en þeirra yngstur
er Zinedine.
Zidane er að sjálfsögðu orðinn margmillj-
ónamæringur eftir langan feril sem knatt-
spyrnumaður með Cannes og Bordeaux í
Frakklandi, Juventus á Ítalíu og Real Madrid
á Spáni. Það segir hins vegar sína sögu að
þegar Zidane var spurður að því hvort hann
myndi eftir fyrsta fótboltanum sem hann
hefði eignast horfði hann skilningssljóum
augum á útsendara blaðsins Sálfræði
(Psychologies) sem beindi kastjósinu að
knattspyrnuhetjunni í tilefni af HM. „Ég átti
aldrei fótbolta sjálfur. Ég man hins vegar eft-
ir því þegar pabbi keypti fyrstu takkaskóna.
Ég var ellefu ára og hann þurfti að spara
lengi til að eiga fyrir þeim.“
Sá raunveruleiki sem Zinedine Zidane er
sprottinn upp úr er býsna ólíkur þeim veru-
leika sem ráðandi stéttir í frönskum stjórn-
málum, mennta- og fjölmiðlalífi þekkja.
Þegar Zidane tryggði Frökkum heims-
meistaratitilinn fyrir átta árum brutust út
mikil fagnaðarlæti og margir lýstu yfir þjóð-
arsátt „Blacks, Beurs, Blancs“: afkomenda
hörundsdökkra frá Afríkunýlendum Frakka
(Blacks), afkomenda araba (Beurs) og hvítra
frumbyggja Frakklands (Blancs). Nú rétt
eins og 1998 eru flestir landsliðsmanna
Frakka af erlendu bergi brotnir, jafnvel
fæddir erlendis eins og Patrick Vieira (Dak-
ar, Senegal) og Claude Makelele (Kinshasa,
Kongó). Aðeins tveir þeirra sem skipuðu
byrjunarlið Frakka í leiknum gegn Kínverj-
um eru „Blancs“ (Barthez og Sagnol), einn er
„Beur“ (Zidane), hinir „Blacks“. Það gleymist
hins vegar oft að hinir hvítu hafa oftar en
ekki líka verið af erlendum uppruna, t.d. for-
veri Zidane á konungsstól franskrar knatt-
spyrnu, Michel Platini, Luiz Fernandez frá
Spáni og Robert Pires frá Portúgal.
Frakkland hefur verið suðupottur ólíkra
þjóðernisbrota allt frá því Gallar blönduðust
Rómverjum og hinir germönsku Frankar
bættust í hópinn á fyrsta árþúsundi eftir
Krist. Óvíða – ekki einu sinni í Bandaríkj-
unum – hefur verið gengið harðar fram í því
að skapa „þjóðríki“ enda má kalla það
franska uppfinningu. Allt frá því í frönsku
byltingunni hefur verið unnið skipulega að
því að útrýma mállýskum – ekki síst bre-
tónsku, próvensölsku og korsísku. Sá sem
gekk hvað harðast fram í þessu var Napóleon
Bónaparte. Hans móðurmál var hins vegar
korsíska en ekki franska og móðir hans hirti
aldrei um að læra frönsku! Franska skóla-
kerfið hefur lengst af verið svo miðstýrt að
sagt er að skólabörn um allt Frakkland fletti
sömu síðunni á sömu sekúndunni. Allt fram á
síðustu áratugi hafa börn verið beitt lík-
amlegum refsingum fyrir að tala mállýskur á
borð við bretónsku.
Knattspyrna hefur aldrei skotið sömu rót-
um í Frakklandi og í Bretlandi, Þýskalandi,
Ítalíu og Spáni. Þegar sá sem þessar línur rit-
ar fór til náms í Frakklandi fyrir meir en
tuttugu árum voru Frakkar ekki hátt skrif-
aðir í knattspyrnu en náðu óvænt að komast í
hóp hinna fjóru stóru undanúrslitaliða á HM
á Spáni ’82. Þegar ég fór að fara á völlinn í
Lyon ráku félagar mínir í háskólanum upp
stór augu – ekki aðeins vegna þess að heima-
menn voru þá í annarri deild! Það var langt
fyrir neðan virðingu menntamanna að horfa á
fótbolta, hvað þá spila hann, enda vorum við
nánast bara útlendingar sem sóttum knatt-
spyrnutíma skólans (Blacks, Beurs, Island-
ais). Á pöllunum á Stade Gerland var miklu
stærra hlutfall „innflytjenda“ og afkomenda
þeirra en á götum úti í borginni.
Sama sagan var inni á vellinum, flestir
þeirra bestu voru dökkir á hörund. Knatt-
spyrnan í Frakklandi hefur eins og körfubolt-
inn í Bandaríkjunum gefið minnihlutahópum
tækifæri á árangri í samfélaginu sem þeir
hefðu trauðla fengið með öðrum hætti. Ef
sjónvarpsskjárinn er spegill þjóðar er for-
vitnilegt að bera saman fréttatíma í Frakk-
landi og Bretlandi. Ekki einn einasti máls-
metandi sjónvarpsmaður í Frakklandi átti
rætur að rekja til gamalla nýlendna, allt þar
til hörundsdökkur maður var ráðinn á sjón-
varpsstöð eftir þrýsting stjórnvalda. Sama
máli gegnir um „séð og heyrt“-stjörnur
Zinedine Zidane, Marseille
Zinedine Zidane er kóngur á vellinum en
hver er staða hans og annarra sem leika í
franska landsliðinu í knattspyrnu utan vallar
í Frakklandi? Nú átta árum eftir að innflytj-
endur og börn þeirra þóttust fá uppreisn æru
og andlitsmynd af Zidane var varpað á sigur-
bogann í París til að fagna HM-titlinum er
ljóst að miklu minna hefur áunnist en bjart-
sýnismenn þá töldu.
Eftir Árna Snævarr
snaevarr@unric.org
Zizou! Zizou! „Hann tók áskoruninni í síðasta
leik sínum í heimalandi sínu og stillti knettinum
upp á vítapunkti, tók stutt tilhlaup en rann til og
skaut himinhátt yfir!“ Myndirnar á opnunni eru
úr Zidane: Portrett 21. aldarinnar.