Lesbók Morgunblaðsins - 10.06.2006, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 10. júní 2006 | 5
leikvöngum, íklætt bolunum, fagnandi, skor-
andi og sólandi aðra upp úr skónum. Fáein
hundruð hæka eru birt í bókinni, japönsku at-
kvæðareglunni 5-7-5 er þó ekki fylgt, heldur
samanstanda fótboltahækurnar skosku af
þremur orðum, einu í hverri línu. Dæmi:
Floodlit
Winter
Night
sem dregur upp stemmninguna á myrku
vetrarkvöldi, þegar flóðljósin draga fólk út úr
húsum og inn í leikgleðina á vellinum. Sumar
hækurnar líkja eftir hrópum áhorfenda, aðrar
greina frá úrslitum, sumar setja einstakar
spyrnur í mjög ljóðrænt samhengi og sumar
lýsa einfaldlega leikskipulagi, sbr.:
Fjórir
Fjórir
Tveir
Ein besta hækan er eftir Lornu J. Waite og
hljóðar svo:
Beautiful
Miss
Scotland
Hæka þessi er margræð, getur virkað sem
lýsing á fegurðardrottningunni Ungfrú Skot-
landi, en vísar í fótboltasamhengi til brokk-
gengrar lukku landsliðs Skota – það sem þeir
gera best er að hitta markið illa (enska nafn-
orðið „miss“ er jú skot framhjá marki). Annað
hækusafn mun vera væntanlegt vegna HM ’06
í Þýskalandi.
Rímur um Gascoigne, Kahn, Best
Hjá Limmat-forlaginu í Sviss kom nýlega út
bókin Am Ball ist immer der Erste, eða
Fyrstur kemur alltaf að boltanum – ljóð um
fótbolta og þess háttar, eftir Wolfgang Bortlik
með teikningum eftir Önnu Baumann. Þar er
t.a.m. að finna bragi sem heita Vítaspyrna,
Áfram Sviss, Grænt, Panini-Glück (um leitina
að Oliver Kahn í límmiðasafnið), George und
Gazza (um drykkfelldu knatthetjurnar George
Best og Paul Gascoigne) og ljóðið Spitzenkick
(Táari) um „eina bestu viðureign félagsliða á
síðari tímum“ að áliti höfundar, leik Chelsea
og Barcelona í fjórðungsúrslitum Meist-
aradeildar Evrópu í mars 2005. Kvæðin ríma
öll og eru kumpánleg í stílnum; gjarnan fylgja
neðanmálsskýringar um leikvanga, þjálfara
og úrslit leikja. Í einu ljóðanna leikur höfund-
urinn sér að því að stilla upp sigurstranglegu
liði dauðra skálda, með Heinrich Heine í
marki og Hölderlin og Brecht á vinstri
vængnum, svo dæmi séu nefnd – á bekknum
hins vegar bæði Celan og Schiller enda úr
mörgum snillingum að velja. Þá má einnig
hafa gaman af ljóðinu Frühe Prägung, um það
þegar Jacques Derrida, síðar heimspekingur,
sá ítalska stríðsfanga leika listir sínar í knatt-
spyrnu í Alsír haustið 1943, og strengdi þess
heit í kjölfarið að verða atvinnumaður í knatt-
spyrnu. Sem hann varð einmitt ekki. Og
gleymum heldur ekki þulunni „1/128-Finale
im Uefa-Cup“, þar sem meðal annars kemur
við sögu meistaraflokkslið Keflavíkur.
Bortlik er ekki sá eini sem ort hefur um
knattspyrnu í aðdraganda HM, tímarit og
dagblöð á þýska málsvæðinu hafa satt að
segja verið undirlögð af þeirri viðleitni um
skeið. Meðal þeirra sem hafa spreytt sig er
ungi leikhúsmaðurinn og skáldið Albert Os-
termaier, en í viðtali við GQ sagði hann nýlega
að ljóðið væri afar heppilegt form til að nálg-
ast knattspyrnu þar sem bæði knattleikurinn
og ljóðið snerust um augnablik, umfram allt
augnablikið þar sem framrásin tekur óvænta
stefnu. Í báðum léki rytmi einnig stórt hlut-
verk, ekki síst útpældar hraðabreytingar. Þá
benti hann á að í margvíslegum uppákomum
innan og utan vallar væri að finna harmleikja-
element og tók sem dæmi einvígi Olivers
Kahn og Jens Lehmann um markvarðarstöð-
una hjá landsliði Þýskalands. „Það er snefill af
Shakespeare í þessu,“ sagði Ostermaier kank-
vís, þess vegna væri fótboltaheimurinn jafnan
ágætt yrkisefni.
Mikilmennska og erótík
Bókin SportsGeist – Dichter in Bewegung
(Íþróttaandi: Skáld á hreyfingu) kom nýlega
út hjá þýska forlaginu Arche. Hún byggist á
samnefndri sýningu, sem sett var upp í sam-
vinnu borgarbókasafnsins í München og Hein-
rich- og Thomas Mann-miðstöðvarinnar í Lü-
beck. Í bókinni er að finna óviðjafnanlegar
myndir af útivist valinkunnra hugsuða, Albert
Einstein í sandölum á ströndinni, Hermann
Hesse á skíðum (og nakinn í klettaklifri),
Thomas Mann í sundsamfestingi og sport-
sokkum í sólbaði og Vladimir Nabokov á fiðr-
ildaveiðum. Sérstakur kafli er um fótbolta-
áhuga rithöfunda, þar fer fremstur í flokki
Ítalinn Pier Paolo Pasolini, en hann lýsti
knattspyrnu m.a. sem „síðustu heilögu svið-
setningu okkar tíma“ um miðja síðustu öld:
„Fótbolti er leikhús líkamans; hreyfingarnar
eru sviðsetning mikilmennsku, bersögli, tign-
ar og erótíkur“ er haft eftir Pasolini, sem viðr-
aði þessar skoðanir sínar „áður en íþróttinni
var spillt af neyslumenningu og auglýsingum“
eins og höfundar bókarinnar, Elisabeth Two-
rek og Michael Ott, kjósa að komast að orði.
Köflunum fylgja merkilegar myndir af Pasol-
ini með boltann í ham, en hann þótti liðtækur
mjög.
Einnig er í Íþróttaandanum vitnað í Robert
Musil, sem var mikill sportisti, og hugað að
íþróttaheimspeki í bók hans Maður án mann-
kosta. Þá er og kafli um fótboltaiðkun Nabo-
kovs á Englandi (hann var markvörður), og
greint frá því hvernig knattspyrna var „leið til
að lifa af“ í huga rithöfundarins Alberts Ca-
mus, bæði á stríðstímum og friðar-. Sem og í
ritverkunum: „… og þegar hann geystist
áfram með boltann við fæturna og krækti
framhjá trjám og mótherjum upplifði hann sig
konung hallargarðsins, konung lífsins,“ segir
um persónuna Jacques í skáldsögunni Le pre-
mier homme eftir Camus.
Við fylgjum straumunum
Og svona mætti halda áfram. Á okkar mál-
svæði munum við bækur eins og Fótboltasög-
ur Elísabetar Jökulsdóttur, skáldsöguna Fót-
boltafíkillinn eftir Tryggva Þór Kristjánsson
og unglingabókina sígildu Tár, bros og takka-
skór eftir höfundinn sparkvissa Þorgrím Þrá-
insson. Kvikmyndirnar Strákarnir okkar og
að sínu leyti Íslenski draumurinn, báðar eftir
Róbert Douglas, hafa knattspyrnu í brenni-
punkti og greina frá lífi og draumum bæði
leikmanna og áhangenda. Að ógleymdri heim-
ildamyndinni hressilegu Africa United, eftir
Ólaf Jóhannesson og aðra Poppoli-menn. Þá
hefur Sigurjón Sighvatsson nýlega framleitt
90 mínútna langa (heimildar)mynd um einn
nafntogaðasta fótboltakappa okkar tíma, Zi-
nedine Zidane, en ytri tími myndarinnar er
einn knattspyrnuleikur, ekki ósvipað og í
írönsku kvikmyndinni Offside sem fyrr var
nefnd (sjá nánari umfjöllun um Zidane-
myndina annars staðar í blaðinu).
Þá er eftirminnileg sýning Íslenska dans-
flokksins á The Match, kraftmiklu verki eftir
hollenska danshöfundinn Lonneke van Leth,
þar sem fyrirmyndir að hreyfingum og bún-
ingum voru markvisst sóttar til fótboltavall-
arins. Verkið öðlaðist svo enn lífrænna yf-
irbragð þegar brot úr því var sýnt á sjálfum
Laugardalsvellinum í landsleikshálfleik. Þá
varð stílfærslan augljósari og um leið varð
hringleikaumgjörðin óvart merkingarbær, svo
ólík en um leið lík umgjörð leikhússins.
Hámenning, lágmenning, dauð skáld, dans-
arar; knattspyrnan er víða í samtímaverkum
og hefur stundum mikilvægu, merkingarbæru
hlutverki að gegna. Kannski felst dýpri merk-
ing en margan grunar í því þegar kallað er úr
stúkunni að menn þurfi að „lesa“ leikinn bet-
ur. Sumir taka tilmælin a.m.k. mjög bók-
staflega.
Magnum photos
Maradona í Mexíkó ’86 Maradona fagnar heimsmeistaratitli Argentínu á Azteca-leikvanginum 29. júní 1986. Myndin er eftir John Vink og er á sýningunni Heimsmálið fótbolti sem Goethe-stofnunin stendur
fyrir í forsal Borgarleikhússins til loka heimsmeistaramótsins. Á sýningunni eru 50 ljósmyndaverk úr safni MAGNUM PHOTOS og hefur hún verið á ferð frá því í febrúar 2004.
c a r n e g i e
a r t
a w a r d
2 0 0 6
hafnarhús | tryggvagötu 17
8. júní – 20. agúst | opið daglega 10 – 17
leiðsögn sunnudaga kl. 15
ókeypis aðgangur á mánudögum
ein stærstu myndlistarverðlaun í heimi
kynna 21 norrænan myndlistarmann