Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.2006, Qupperneq 2

2 LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
!
Ég lenti nýverið í lítilvægri rit-
deilu við umsjónarmenn
ónefndrar listahátíðar hér í
borg. Ég ætla ekki að fara út í
inntak deilunnar sjálfar en vil
nefna formið sem hún tók á sig
strax eftir fyrsta bréf, eða öllu
heldur hlutverkið sem ég
steypti sjálfum mér í, hvort sem það var
viljandi eða ómeðvitað. Þetta hófst á
stuttu gagnrýnisbréfi þar sem ég tók
fullharkalega til orða varðandi starfsemi
hátíðarinnar. Svarbréfið var töluvert
niðrandi og stuðaði mig á slíkan hátt að
ég missti sjónar á upprunalegri gagn-
rýni minni. Sendandi bréfsins talaði
markvisst niður til mín og ákvað að
senda svar sitt ekki aðeins á mig heldur
á alla samstarfsmenn sína. Í fyrstu ætl-
aði ég ekki að ganga lengra með þessa
deilu, enda þótti mér næg orka hafa far-
ið í vitleysu frá okkur báðum. En eitt-
hvað kom yfir mig, einhver löngun til að
skipta aðeins um karakter. Í stað þess
að fara hinn góða meðalveg sem hefði
bundið enda á þetta mál settist ég niður
og gerðist harðorður og fúll á móti, hinn
versti fýlupoki, en sýndi jafnframt
mestu virðingu í öllu orðalagi. Ég fékk
svör frá ólíkum starfsmönnum og þess-
ari stuttu, en harkalegu, ritdeilu var
lokið.
Þá fór ég að íhuga áhrif þess að
ganga af og til í hlutverk fjandmannsins
sem setur sig upp á móti öllum. Það var
greinilegt að ég vakti upp reiði hjá mót-
herjum mínum og þeir hafa vafalaust
fengið mikla útrás við að svara þessum
vitleysingi. Að sama skapi efast ég ekki
um að bréfaskriftirnar hafi verið um-
ræðuefni við kaffivélarnar að minnsta
kosti eitt eftirmiðdegi, þar sem fólk hef-
ur hneykslast á fávisku og fíflskap bréfa
minna. Það var eitthvað hressandi við
þetta mál. Það er eitthvað hressandi við
reiði og pirring, svona í og með, og það
getur verið ákaflega gaman og gefandi
að geta hrært í tilfinningum fólks, innan
hóflegra marka, jafnt sem það er gaman
að láta hræra í sjálfum sér. Grínistinn
Andy Kaufman gerði það að ævistarfi
sínu að plata almenning með því að
setja sig í hlutverk óþolandi karaktera
því hann vildi vekja upp óspillt viðbrögð
hjá áhorfendum sínum og var sama
hvers kyns þau voru á meðan þau voru
raunveruleg og einlæg. En fáir skildu
tilgang og húmor Andys og hann varð
jafnt og þétt einn hataðasti maður
Bandaríkjanna vegna hrokafullrar fram-
komu sinnar. Þegar hann dó fyrir aldur
fram úr krabbameini tók almenningur
varla eftir því.
Það hlýtur að leynast lexía í sögu
Kaufmans varðandi hlutverk illmenn-
isins – hlutverkið sem allir elska að
hata: það dugar ekki að vera í því alltaf,
en getur verið gott og frískandi að
ganga í hlutverkið stundum. Þá ber að
nýta tækifærin þegar ókunnugir eiga í
hlut, líkt og Sylvía Nótt gerði í Aþenu.
Með því að setja á svið litla sýningu er
hægt að hrista upp í hversdagslífinu,
gefa fólki tækifæri á að hneykslast og
skapa frásögn sem getur lifað um
ókomna tíð. Galdurinn felst í því að leið-
rétta ekki misskilninginn. Það rifjaðist
upp fyrir mér eftir bréfadeiluna hvernig
ég lék mér að þessu þegar ég var yngri
ásamt félögum – að setja á svið lifandi
leikhús fyrir áhorfendur sem vissu ekk-
ert – og ég er ánægður að sú gleði sé
ekki alveg horfin. Eftirminnilegasta at-
vikið í þessum dúr er þegar við settum
á svið slagsmál milli mín og vinar míns í
veislu. Við baktöluðum hvorn annan í
bak og fyrir allt kvöldið og að lokum
gekk hann að mér, skvetti úr glasinu
sínu framan í mig og hljóp á brott. Ég
elti og okkur skall saman á ganginum
þar sem veislugestir stíuðu okkur í
sundur. Nokkrum mánuðum síðar gekk
skólafélagi upp að mér og spurði
áhyggjufullur: “Eruð þið Hallgrímur
ennþá óvinir?
Sannur fjand-
maður til gleði
Eftir Gunnar Theodórr Eggertssonn
gunnaregg@gmail.com
Mig minnir að það sé í októbersem fjölmiðlafólk landsins býrtil fjölmiðilinn sem það heldurað íslenska þjóðin þrái. Þá er
Gallup, eða hvað sem það annars heitir um
þessar mundir, eitthvað C, búið að prenta út
bækurnar sem sendar eru á einhver hundr-
uð einstaklinga víða um landið. Í þessar
bækur á fólk síðan að skrifa niður fjölmiðla-
notkun sína. Samviskusamlega.
Það er til mikils að vinna þessa viku sem
könnunin stendur yfir. Dregin eru á flot við-
talsefni sem eru af markaðsfræðingum og
blaðamönnum helst talin geta laðað les-
endur, áheyrendur eða áhorfendur að fjöl-
miðlinum. Í þessum könnunarvikum, sem
svo nefnast á fjölmiðlunum, kemur vel í ljós
hvaða trú fjölmiðlarnir hafa á þjóð sinni.
Fyrir nokkrum árum þegar ég starfaði á
síðdegisblaði hér í borg voru dagarnir í
kringum þessar kannanir fjörugar. Stundum
fannst okkur blaðamönnunum að allt okkar
starf við að halda úti vikulegri helgarútgáfu
allan ársins hring væri byggt á misskilningi.
Inn á skrifstofuna okkar hrúguðust rit-
stjórar og markaðsstjórar og velmeinandi
og beturvitandi félagar okkar sem sam-
anlagt áttu að búa til blaðið sem væri klæð-
skerasaumað fyrir allan landslýð, hvorki
meira né minna.
Vanalega gekk þetta þokkalega, þannig
séð. Við vorum allavega ekki reknir þótt
blaðið hefði reyndar farið til fjandans.
Seinna. Að lokum.
Í tölvu ritstjórnarinnar var listi yfir
draumaviðtalsefnin sem var alltaf dreginn
upp þegar þær fréttir bárust inn á blaðið að
könnun þáverandi Gallups væri komin inn á
heimili fólks. Á þessum lista var blanda af
merkilegum viðtalsefnum sem voru búin að
lofa okkur viðtölum en lágu í "pækli" og biðu
eftir könnunarvikunni og áttu að skjóta
lestri blaðsins upp úr öllu valdi og hins veg-
ar voru þar merkileg viðtalsefni sem myndu
aldrei, aldrei, aldrei gefa kost á sér í viðtöl
en ritstjórar blaðsins létu sig dreyma um að
myndu opna hjarta sitt á síðum blaðsins.
Hver útgáfa varð opinberunarbók.
Og sjá, í eina viku munuð þið taka eftir
opinskáum einkaviðtölum við frægt fólk, eit-
urlyfjaneytendur, ofbeldismenn, fórn-
arlömb, nektardansmeyjar, Eið Smára, Dor-
rit; það verða gerðar skoðanakannanir með
sjokkerandi niðurstöðum (en skemmti-
legum); blöðin verða öll komin á réttum
tíma inn um lúguna. En svo jafnar þetta sig.
Allt er þetta skiljanlegt þar sem afkoma
fjölmiðlanna er að miklu leyti komin undir
þessum tveimur til fjórum vikum á ári því
eftir þessum vikum fara birtingahús auglýs-
ingaheimsins að miklu leyti þegar ákveðið
er hvar auglýst er. Sérstaklega er þetta
mikilvægt fyrir frímiðlana svokölluðu sem
reiða sig einvörðungu á auglýsingatekjur.
Það er því lífsspursmál fyrir fjölmiðla að
efni þeirra sé við alþýðuskap svo framtíðin
sé björt.
Ísland er lítið land. Það eru víst ekki
nema 300 þúsund manns sem búa hérna og
neyta allra þessara fjölmiðla. Það er ekki
ókeypis að halda úti fjölmiðli og því er aug-
ljóst að sérhæfing verður aldrei mikil, varla
nokkur, þegar allir þurfa að róa á sömu mið,
þegar allir reiða sig á alþýðuhylli. Og ein-
hvern veginn endar þetta með því að allir
gefa út sama blaðið, halda úti sömu sjón-
varpsstöðinni, sömu útvarpsstöðinni, þó með
undantekningum eins og Rás 1 og Morg-
unblaðinu upp að vissu marki.
Það væri ánægjulegt og nauðsynlegt að
eiga beittan og greinandi fjölmiðil sem veit-
ir stjórnvöldum almennilegt aðhald því ekki
virðist veita af. Það væri ánægjulegt að eiga
fjölmiðil sem þorir. En sorrí. Það verður
ekki. Af því einfaldlega að það er ekki
markaður fyrir slíkan fjölmiðil til lengdar
nema hann geti leitað í djúpa vasa. Og djúp-
ir vasar eru vandfundnir og kannski ekki
æskilegir þegar kemur að eign fjölmiðla?
Ég veit ekki.
Ari Edwald, framkvæmdastjóri 365, kom
með mjög jarðbundið og raunsætt mat á
stöðu fjölmiðla í Lesbókinni fyrir nokkrum
vikum. Hann sagði eitthvað á þá leið að ef
samfélagið yrði alvörulausara og vildi meiri
afþreyingu þá myndu fjölmiðlar svara þeirri
þróun. Karl Garðarsson, framkvæmdastjóri
Blaðsins, tók ennfremur undir þau orð
Reykjavíkurbréfs Morgunblaðsins að fríblöð
væru eins góð og þau þyrftu að vera. Og
grundvöllur rekstrar þeirra er auðvitað
meirihlutinn og skiptir þá engu hvernig sá
meirihluti er og hvað hann vill.
Ég er ekki að segja að allt sé á hraðri leið
til helvítis. Mig langar bara að benda á að
það er ekki lengur hraðleið Strætó upp í
Árbæ - en samt kemst maður þangað.
Opinberunarbókin
Morgunblaðið/Ásdís
Nákvæmur lestur Þegar kannanir á fjölmiðlaneyslu eru yfirvofandi draga ritstjórnirnar fram lista yfir draumaviðtalsefnin, segir í greininni.
» Það væri ánægjulegt og
nauðsynlegt að eiga beittan
og greinandi fjölmiðil sem veit-
ir stjórnvöldum almennilegt
aðhald því ekki virðist veita af.
Eftir Sigtrygg Magnason
sigtryggur@islenska.is
Fjölmiðlar
I Andrés Magnússon gerði athugasemd viðþað í dálki sínum Klippt og skorið í
Blaðinu í vikunni að Flóastríðin skuli hafa
verið kölluð Golfstríðin í Neðanmálspistli
fyrir viku síðan. Af skrifum hans að dæma
virðist hann hafa komið auga á fáránleika
þessarar nafngiftar sem sýnir að hann hefur
lesið pistilinn með athygli. Það færir hins
vegar ekki sönnur á að Neðanmálið hafi ver-
ið skrifað á vondri íslensku eins og Andrés
gefur í skyn. Reyndar er
Neðanmálsritari ekki
fyrstur til þess að nota þessa beinu þýðingu
á enska heiti stríðanna, hún hefur áður ver-
ið notuð í Lesbók og víðar. Þessi nafngift
tengir stríðið vissulega við íþróttina golf og
dregur þannig fram að það er kannski fyrst
og fremst einhvers konar leikflétta.
II En að öðru. Sigurður Pálsson segir frá-bæra sögu af því þegar hann hitti skáld-
jöfurinn Samuel Beckett í París árið 1968 í
nýjasta hefti Tímarits Máls og menningar
sem kom út í vikunni. Sigurður Pálsson,
sem var námsmaður í París þetta sögufræg
ár, mætti skáldinu úti á götu í hverfinu sínu,
þeir komu gangandi úr sinni áttinni hvor og,
eins og hver maður getur ímyndað sér, tók
tilfinningalíf hins unga og upprennandi ís-
lenska skálds kipp: „Ég fékk hjartslátt,“
segir Sigurður „mig hefði ekki grunað hvað
það yrði stórkostleg stund að koma auga á
hann, fá staðfestingu á því að hann væri
raunverulegur. Hann var undralíkur sjálfum
sér á ljósmyndum, ég sá það strax úr fjar-
lægð. Og hann gekk nær mér og ég gekk
nær honum. Rétt bráðum myndum við mæt-
ast.“ Og eins og flestir geta sjálfsagt líka
skilið þá fór unga skáldið að hugsa um það
hvernig ætti að bera sig að við það að mæta
svona frægum manni á götu, þessu ídóli
sínu. Sigurður hafði tekið þátt í leiklestri á
Sal Menntaskólans í Reykjavík á frægu
verki Becketts Endatafli, þar las hann hlut-
verk þjónsins og trúðsfígúrunnar Clov. „Og
þarna var ég, sem hafði lesið hlutverk
þjónsins Clov og nú kom Hamm á móti mér
nema hann var ekki blindur og Clov var
ekki kaldur og yfirvegaður eins og í leikrit-
inu, hann var fáránlega stressaður“ segir
Sigurður. Og þar sem þeir tveir nálgast óð-
um á götunni í París þá fannst honum auð-
vitað „allt í einu óbærilega bjánalegt að
horfa á þennan dásamlega höfund með
svona túristalegu flenniviðmóti, stara slef-
andi á hinn granna og hávaxna Íra, það var
alveg óbærilega hálfvitalegt.“ Og Sigurður
tekur snögga ákvörðun um að láta ekki á
neinu bera, en síðan, já síðan gerist eitt-
hvað. Og lesendur verða að lesa þennan frá-
bæra texta Sigurðar í TMM til þess að kom-
ast að því hvað það var nákvæmlega sem
gerðist, en það gerðist.
Neðanmáls
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins