Lesbók Morgunblaðsins - 16.09.2006, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 16. SEPTEMBER 2006 7
áhrif á þennan unga listamann og birtast
seinna með ýmsu móti í verkum hennar.
Árin í New York
Eftir útskrift frá Folkwang ballettskólanum
árið 1958 hlaut Bausch námstyrk og hélt þá til
New York til áframhaldandi dansnáms við
Julliard skólann. Þetta var í fyrsta skipti sem
Bausch fór út fyrir landsteinana og þar sem
hún talaði ekki mikla ensku varð hún einmana
í þessari stóru borg. En í skólanum gat hún
opnað sig og heillaði hún kennarana með ein-
stakri útgeislun sinni og þokkafullum hreyf-
ingum. Kennararnir voru ekki af verri end-
anum og má þar nefna Mörtu Graham, Louis
Horst, Jose Limon, Merce Cuningham og
Anthony Tudor. Allt voru þetta listamenn
sem á þeim tíma voru brautryðjendur innan
listdansins og miklir áhrifavaldar í listinni.
Auk þess að hafa dansað við Metropolitan
Operu Ballettinn í New York og New Americ-
an Ballettinn var Bausch, þau þrjú ár sem
hún var í Ameríku, einn af aðalmeðlimum nú-
tímadanshóps Paul Sansardo, framsæknum
danshöfundi með aðstöðu í 19th-street studio.
En námstyrkurinn rann út og lá leiðin þá til
baka til Þýskalands þar sem Pina gekk inn í
nýstofnaðann balletflokk Kurt Jooss, Folkw-
ang Ballett, árið 1962. En þörfum Bausch var
ekki fullnægt. Hún hóf að semja eigin verk og
þegar Jooss lét af störfum árið 1969 tók hún
við listrænni stjórn flokksins sem þá hafði
breytt nafni sínu í Folkwang Studios. Bausch
stjórnaði flokknum til 1973 og hélt þar áfram
að þróa eigin vinnuaðferðir og sjálfan sig sem
listamann.
Lætin byrja
Árið 1973 er Pinu Bausch boðið að taka við
Óperu Ballettinum í Wuppertal, þá aðeins 33
ára gömul, eftir að hafa aðstoðað Hans-Peter
Lehmann við sviðshreyfingar á uppsetningu
hans á Tannhäuser eftir Richard Wagner hjá
Óperunni í Wuppertal. Wuppertal var afar
gráleytur iðnaðarbær í Ruhr héraði og íbúar
hans voru þekktir fyrir íhaldsaman smekk
sinn og ást á hinni klassísku danshefð. Í byrj-
un var hún treg til þess en að lokum var það
sá möguleiki að geta byggt upp sinn eiginn
flokk og það algjöra listræna frelsi sem henni
var lofað sem fékk hana til þess að halda út í
þetta ævintýri. Hún fékk 20 dansara með sér í
lið, meðal annars frá Folkwang Studio og með
fyrstu uppsetningu sinni, Fritz, varpaði hún
fyrstu leikhússprenjunni af mörgum sem áttu
eftir að falla næstu árin.
Bausch breytti nafni flokksins í Tanzt-
heatre Wuppertal. En þrátt fyrir að erlendir
gestir flykktust að til að sjá sýningar hennar
þá voru viðbrögð íbúa Wuppertal allt að því
grimmdarleg en fram á níunda áratuginn var
litið á Bausch sem einskonar framúrstefnu-
legan antikrist. Öfgafull viðbrögð heima-
manna birtust á ýmsan máta eins og að arka
út af sýningu og skella á eftir sér hurðum og
kasta appelsínum í dansarana á meðan sýn-
ingu stóð. Meryl Tankard einn af dönsurum
Pinu Baush minnist þess í viðtali við Guardian
árið 2002 að eitt sinn hafi maður komið upp á
svið og tekið af henni fulla fötu af vatni sem
hún notaði í sýningunni. Hann hafi svo reynt
að skvetta vatninu á annan dansara sem var
að fara með ljóð en ekki fór betur en svo að
dansarinn náði að beygja sig og vatnið fór allt
yfir áhorfendur.
Verðskulduð viðurkenning
Þrátt fyrir allt fjaðrafokið og mótlætið hélt
Bausch sig við þá stefnu að sýna ekki klassísk
verk á borð við Þyrnirósu eða Hnotubrjótinn
og þrátt fyrir að erfiðlega gengi að fá við-
urkenningu á eigin verkum þá hélt hún ótrauð
áfram. Það voru svo aðrir samtímalistamenn
hennar en ekki almenningur sem fóru að taka
eftir margvíslegu gildi sýninga hennar fyrir
samfélagið í heild og í dag er það viðhorf orðið
algilt. Verk Bausch eru viðfangsefni háskóla-
rannsókna og fræðigreina þar sem fagurfræði
verka hennar er skoðuð út frá sálgreiningu,
femínisma og kynjafræðum svo eitthvað sé
nefnt. Í dag er litið á verk Bausch sem þjóð-
arfjársjóð þar sem hún setti Þýskaland aftur á
kortið sem áhrifavald í þróun danslistarinnar
með fjölbreyttum verkum sínum.
Í heimi nútímadansins er hægt að telja á
fingrum annarrar handar þá danshöfunda sem
virkilega hafa breytt stefnu listdansins.
Martha Graham er einn, Merce Cunningham
er annar og Pina Bausch sá þriðji. En á meðan
Graham og Cunningham þróuðu eigin stíl sem
hægt er að miðla í kennslu, stíl sem end-
urskipulagði þjálfun dansarans á sama tíma og
hann opnar dyr fyrir danshöfunda í sinni sköp-
un, þá eru áhrif Bausch önnur. Það er engin
danstækni til sem hægt er að merkja henni,
það er hvergi hægt að taka Bausch tíma eins
og hægt er að taka Graham tíma eða Cunn-
ingham tíma. Sá fjársjóður sem felst í Pinu
Bausch er sú aðferð sem hún hefur þróað, að-
ferð sem sækir rætur sínar til Berthold
Brechts, Walter Benjamin og Ernst Bloch og
er byggð á “montage“ aðferðinni.
Aðferð Pinu Bausch
Verk Bausch skilja sig sem sagt að frá öðrum
dansverkum í gegnum notkun hennar á “mon-
tage“ aðferðinni, það er notkun hugrenninga-
tengsla sem formgerðaraðferð til að tengja
saman efnisþætti sýningarinnar. Þessvegna
eru tilraunir til að skilja verk hennar á rök-
réttan hátt dæmdar til að mistakast þar sem
hægt er að að horfa á sýningarnar hennar
samtímis út frá fleiri en einu sjónarhorni. Á
sama hátt hefur það ekkert upp á sig að notast
við túlkunaraðferðir þar sem reynt er að skilja
mismunandi þætti sýningarinnar með því að
skoða þá í samhengi við heildina. Einnig er
vonlaust að raða atburðunum upp í tímaröð
þar sem hún gerir margbreytileika sýning-
arinnar aldrei skil.
Vegna þess að verk hennar fylgja heldur
ekki línulegri frásögn eða “fabel“ í Brecht-
ískum skilningi hvað þá að vera tilbrigði við
eitt ákveðið þema, verða þau fyrst til í viðtöku
áhorfenda á þeim efnivið sem borinn er fram.
Lykillinn að sýningum Pinu Bausch liggur því
hjá áhorfendunum sjálfum. Ætlast er til að
hann nýti sér sínar eigin daglegu og menning-
arlegu upplifanir og það sem honum sjálfum
finnst mikilvægt, til að bera saman og tengja
við það sem hann sér uppi á sviði. Merking
sýningingarinnar er sú sem áhorfandanum
finnst að hún sé. Hún er því bundin við upp-
lifun einstaklingsins og þá reynslu sem hann
hefur með sér í farteskinu.
Þau þemu, hvatir og kveikjur sem birtast
einna helst í verkum Pinu Bausch eru: rót-
leysi, einangrun, ótti, árekstrar milli kynjanna
og samskiptaörðuleikar milli einstaklinga. Í
gegnum þessi þemu birtast einstaklingarnir á
sviðinu og opinbera persónulega reynslu sína
fyrir öðrum. Þessi nálgun gerir það mögulegt
fyrir áhorfandann að samsama sig því sem fyr-
ir augu ber. Þrátt fyrir það hefur þessi sam-
sömun ekki það takmark að skapa tálsýnir því
tilfinningatengslin eru við togstreituna eða
viðfangsefnið sem persónan tjáir sig um en
ekki persónuna sjálfa uppi á sviði.
Áður en Bausch kemur fram á sjónarsviðið
hafði markmið listdansins einkennst af tækni-
legri fullkomnun. Danstæknin sjálf þjónaði
sem abstrakt form til að tjá mismunandi til-
vistarþemu í dansverkum. Það líkamsmál sem
Pina Bausch notast við vísar hinsvegar í raun-
veruleikann. Það er sótt í okkar daglega líf og
styðst við þau líkamsteikn sem við lesum á
hverjum degi. Þannig verður þetta daglega
líkamsmál umfjöllunarefni verka hennar þar
sem það er bæði framandgert og á sama tíma
þekkjanlegt. Þetta endurspeglast einnig í sam-
setningu dansflokks hennar en dansararnir
eru af öllum gerðum; gamlir, ungir, mjóir,
sverir, stórir og litlir.
» Það voru dansarar úr leikhúsinu í Solingen sem tóku fyrst
eftir Bausch þegar þeir snæddu eitt sinn á veitingastað
foreldra hennar. Kraftur og lífsgleði þessarar litlu stúlku
vakti áhuga þeirra og hvöttu þeir foreldrana til þess að senda
hana í ballettnám. Þegar í skólann var komið var hún látin
leggjast á magann með fæturna á bak við höfuðið. Raunin
var sú að hún var lang liðugust af öllum nemendunum og gaf
kennarinn henni því viðurnefnið slöngustelpan.
Áhorfandinn „Lykillinn að sýningum Pinu Bausch liggur því hjá áhorfendunum sjálfum. “
Höfundur er fagstjóri dansbrautar
Listaháskóla Íslands.