Lesbók Morgunblaðsins - 11.11.2006, Síða 20

20 LAUGARDAGUR 11. NÓVEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók|bækur
…líkaminn að leysast upp & fjara út á djúpin fyrir löngu
velkominn inn á heimili landsins & víðar mun víðar
meinað að fara út nema að koma fljótt nei eldsnöggt aftur
gjöra svo vel að vera bara vera… fyrir unga ómannleg
löngu ólíkamleg gnæfandi ósýnileg vera á dánarbeði
hverfandi en verkin vaxandi fjarlæg lönd heilög tiltæk
ef otað að feimnum ungum ráðvilltum af litlum drottnum
lærifeðrum mæðrum leiðarvísum löngu gleymdum…
…sjálfum lofuð þriðja síða lesbókar þýðingu ljóði borgesar
ungum tjáð sá væri eini staðurinn fyrir herramenn
eins & hann plús fimmþúsundkall í rytjulegan vasa
sama dag & laxness deyr… & hann deyr en situr áfram
sem fastast í stofum landsins & víðar mun víðar opnar vitin
fer & snýr ætíð aftur tryggur & trúr siðaður vel taminn hundur
minning hans heiðruð af lesbókinni þessa vikuna með birtingu
á síðu þrjú en bjartsýnn ungur maður sleikir þurra sólina launalaust
á síðu níu & fimmþúsundkallinum þyrmt guð geymi hann…
Ófeigur Sigurðsson
Ég tapaði fimmþúsundkalli
á dauða Halldórs Laxness
Höfundur er skáld.
„Þetta voru undarlegir dagar,
finnst mér nú þegar ég rifja þá
upp. Í blóma lífsins
snerist allt um dauð-
ann“ (28). Þegar Toru
Watanbe heyrir bítla-
lagið Norwegian Wood
hellast yfir hann tutt-
ugu ára gamlar minn-
ingar frá því hann var
ungur og einmana há-
skólanemi á táfúlum
stúdentagarði á sjö-
unda áratugnum og
átti erfitt með að finna
sjálfan sig. Besti vinur
hans framdi sjálfsmorð
þegar hann var 17 ára
og lét eftir sig kær-
ustuna Naoko sem er
ægifögur en á við flók-
in geðræn vandamál að stríða sem
m.a. koma fram í því að hún getur
ekki notið kynlífs. Leiðir þeirra
tveggja liggja saman síðar í Tókýó
og saman reyna þau að komast yfir
missinn og halda áfram að lifa. En
Naoko tekst ekki að púsla tilver-
unni saman og fer á heilsuhæli. Þau
skrifast á, hann lofar að gleyma
henni aldrei og Naoko lýsir með-
ferðinni og greiningunni sem hún
veit reyndar ekki hvort einfaldar líf
hennar eða flækir. Loks heimsækir
Watanbe hana á hælið í þeirri von
að henni batni einhvern tímann og
hann geti verndað hana. Heilsuhæl-
ið er dularfullur staður þar sem
læknarnir eru aðeins klikkaðri en
sjúklingarnir og önnur lögmál gilda
en í hversdagsheiminum. Þar er
hægt að lifa lífinu án þess að verða
særður eða særa aðra (92). Til-
raunir Watanbe til að koma Naoko
til bjargar eru árangurslausar, hún
dregst lengra og lengra inn í eigin
heim og hann togast á milli þess að
efna loforð sitt við hana og skóla-
systur sinnar, Midori, sem ryðst
inn í líf hans. Hún er algjör and-
stæða Naoko, fjörug og lífsglöð, og
krefst athygli hans og ástar. Inn í
söguna fléttast svo m.a. stúd-
entaóeirðir sem Watanbe finnast
heldur yfirborðslegar, kynni hans
af föður Midori sem liggur fyrir
dauðanum og frásagnir af herberg-
isfélaga hans, Stormsveitarmann-
inum, en hann er það eina
skemmtilega í grafalvarlegri tilveru
Watanbe. Einnig kynnist hann
skólabróður sínum, Nagasawa, sem
gengur allt í haginn, er annálað
gáfnaljós af auðugum ættum með
bjarta framtíð. Með þeim tekst vin-
átta eins og hún getur orðið best
hjá tveimur sjálf-
hverfum einförum.
Nagasawa er maður
athafna en ekki hug-
sjóna og hann er
blendinn, í honum er
bæði góðmennska og
heiðarleiki en líka
ósvífni, illkvittni og
grimmd. Hann teymir
Watanbe út í sam-
kvæmislífið en þar er
nóg af sætum stelpum
og innantómu kynlífi.
Unnusta Nagasawa,
Hatsumi, líður honum
ótryggðina en ástin
sem hún ber til hans
tortímir henni að lok-
um. Í allri þessari ringulreið reynir
Watanbe að fóta sig: „Því lengur
sem ég virti mannlífið fyrir mér,
þeim mun ráðvilltari varð ég. Um
hvað í fjáranum snýst þetta allt
saman? hugsaði ég með mér. Hvaða
merkingu getur þetta mögulega
haft?“ (171).
Í sögunni er mikið um kynlíf og
sjálfsagt hefur hún þótt býsna be-
rorð þegar hún kom fyrst út árið
1987. Vitaskuld leika kynhvöt og
kynlíf stórt hlutverk í þroskasögu
ungs fólks og tæplega hægt að
sleppa því efni eða segja það undir
rós. Kannski er það ein skýringin á
fáránlega háum sölutölum bók-
arinnar í Japan, formúla sem sam-
anstendur af kynlífi, ást og geðveiki
virkar yfirleitt vel. Á tvítugsafmæli
Naoko hafa þau Watanabe samfarir
í fyrsta og síðasta sinn og upp frá
því er hann að velta því fyrir sér
hvort það hafi ýtt henni út í hyl-
dýpið. Eftir þetta skipti gengur
stopult kynlíf þeirra út á að hún
veitir honum fullnægingu en þiggur
ekkert sjálf. Sama gerir Midori
sem ekki vill þýðast hann almenni-
lega fyrr en hann er kominn yfir
ást sína á Naoko og orðinn hann
sjálfur. Reiko, vinkona Naoko um
fertugt af heilsuhælinu, lenti í kyn-
lífshremmingum sem hröktu hana
út í geðveiki. Það er hún sem vekur
Watanabe til lífsins á ný, ræður
honum að vera hamingjusamur og
sefur hjá honum áður en hún hverf-
ur úr lífi hans. Kynlífslýsingar
Murakami eru stundum pirrandi
karlhverfar en vegna erótíkurinnar
sem einkennir þær er honum allt
fyrirgefið. Stíll bókarinnar er mjúk-
ur, ljóðrænn og nostalgískur, hann
er kannski eins og Midori lýsir því
hvernig Watanbe talar: líkt og verið
sé að dreifa gifsblöndu, jafnt og
mjúklega (56). Tákn eru víða, s.s.
eldfluga sem klöngrast sífellt aftur
upp hála veggi krukkunnar sem
hún er föst í, djúpur brunnur (al-
gengt minni í verkum Murakami)
og dimmur, þykkur skógur. Þýð-
ingin er gullfalleg og væntanlega
eftir enskri þýðingu Jay Rubin sem
Murakami sjálfur blessaði á sínum
tíma. Bókin hefur japanskt heiti á
frummálinu (Noruwei no mori =
norskur viður, skógur í Noregi) og
enska heitið á íslensku þýðingunni
bindur því túlkun sögunnar full-
mikið við bítlalagið.
Norwegian Wood fjallar um ást-
ina og dauðann og hvernig tíminn
læknar sár þeirra sem eftir lifa – ef
þeir leyfa það á annað borð. Wat-
anabe kemst smátt og smátt að
raun um að það sem er horfið kem-
ur ekki til baka og hann tekst á við
sársaukann og samviskubitið sem
skýtur rótum þegar sorgin rénar
(224). Hann finnur að fullorðinsárin
eru á næsta leiti en Naoko er föst í
æskunni, fortíðinni og sorginni sem
að lokum steypa henni í glötun.
Hann tekst þá á hendur ferð út í
óvissuna þar sem hann glímir við
sorgina og sjálfan sig. Í lok sög-
unnar virðist hann enn í tilvist-
arkreppu og óljóst er hvort hann
nær sambandi aftur við Midori.
Tómarúmið sem hann er staddur í
má túlka bæði sem endalok alls eða
upphaf nýs lífs – allt eftir innræti
og bjartsýni lesandans. Norwegian
Wood er kannski ekki besta bók
Murakami (árið 1985 kom t.d. út
hin framúrstefnulega saga Hard
boiled Wonderland and the End of
the World sem er bæði þroskaðra
verk og flóknara) en hún stendur
fyllilega fyrir sínu. Í henni má finna
allt það sem aðdáendur Murakami
leita að: einsemd, trega, ást og dul-
úð í djúpum, heimspekilegum og
myndrænum texta sem sífellt snýr
upp á sig og endurnýjast við hvern
lestur.
„Í blóma lífsins snerist
allt um dauðann“
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Eftir Haruki Murakami. 302 bls. Uggi
Jónsson þýddi. Bjartur 2006.
Norwegian Wood
Steinunn Inga Óttarsdóttir
Haruki Murakami
Lóan með léttum væng
loft bærir ótt.
Sætan við vorsins söng
sé ég – svo hljótt –
gægjast með gullna brá
glaðsól á fjöllum þá.
Eins ég þitt yndi sá,
Ólöf, í nótt!
Í sérhverjum fuglasöng
sæll tek ég þátt,
villist um blómavang,
í vitlausa átt!
Skógfjólu döggin skír
skín eins og dagur nýr.
Ung ertu, – öll svo hýr,
Ólöf, í nátt!
Kurrandi fiðurfé
við fræ sín að kljást …
Smyril svo grimman sé
í snörunni þjást.
Gakk jafnan gæfustig!
Gangi við hann á svig
sá, er vill særa þig!
Ólöf, mín ást.
Robert Burns (1759–1796)
Þýðandi Jón Valur Jensson
Ólöf mín ást
Höfundurinn er þjóðskáld Skota. Þýðandinn er guðfræðingur og
forstöðumaður Ættfræðiþjónustunnar; þýðingin er helguð konu hans. Á frummálinu
heitir ljóðið Phillis the Fair.
HITOMI Kanehara er kornung jap-
önsk kona (f. 1983) sem vakið hefur
gríðarlega athygli í
heimalandinu fyrir
bækur sínar, ekki síst
fyrir fyrstu skáldsögu
sína, Snákar og eyrna-
lokkar (2004), sem ný-
verið kom út í íslenskri
þýðingu Ugga Jóns-
sonar. Fyrir þetta verk
hlaut hún m.a. virt
bókmenntaverðlaun í
Japan (Akutagawa-
verðlaunin) og komst
þannig í hóp yngstu
höfunda sem hlotnast
hefur sá heiður. Bókin
kemur hér út í Neon-
bókaseríu Bjarts sem
er markvissasta útgáfa
á erlendum samtímabókmenntum
sem nokkurt bókaforlag stendur fyr-
ir hérlendis.
Í Snákum og eyrnalokkum kynn-
umst við nítján ára stúlku, Lui, sem
lifir vægast sagt innihaldslitlu lífi, og
samböndum hennar við tvo unga
menn, Ama og Shiba-san. Lui er far-
in að heiman og hefur ekkert sam-
band við foreldra sína þótt hún stað-
hæfi að ekkert hafi amað að á
heimilinu. En Lui hafnar borg-
aralegri tilveru, hún vill „lifa glæfra-
lega og skilja ekkert eftir nema ösku
í þessum dimma, leiðinlega heimi“
(61). Hún fyrirlítur samfélagið og það
eina sem hún vill er „að tilheyra neð-
anjarðarheimi þar sem sólin skini
ekki, þar sem væru engir ást-
arsöngvar, og þar sem hlátur barna
heyrðist aldrei nokkurn tíma“ (63).
Þessi dökka heimssýn litar verkið frá
upphafi til enda, frásögnin snýst um
líf án tilgangs, án vonar, þar sem
helsta dægrastytting sögupersóna er
að umbreyta líkama sínum með lík-
amsgötun og húðflúri, ganga eins
langt og mögulegt er í þeirri list og
helst fara yfir strikið og út í mis-
þyrmingu á eigin líkama.
Sá menningarkimi sem Snákar og
eyrnalokkar lýsir er vægast sagt öm-
urlegur og tilvera unga fólksins sem
hefur hafnað samfélaginu er lituð af
vonleysi, þunglyndi, óhóflegri áfeng-
isneyslu og ofbeldi. Í raun er hér lýst
ungu fólki með mölbrotna sjálfs-
mynd, sem finnur ekkert nema tóm
innra með sér og vill láta dæma sig
eftir útlitinu og helst láta aðra hrylla
við sér: „Og þegar allt kom til alls
vildi ég að fólk dæmdi mig eftir útlit-
inu. Ég hugsa of um það að þótt sólin
næði að skína alls staðar á allri plán-
etunni, þá fyndi ég einhverja leið til
að breyta mér í skugga“
(69). Lui skynjar sjálfa
sig og annað fólk í ster-
íótýpum eða stað-
almyndum; hún var
Barbie-stelpa en vill
breyta sér í pönkara, og
liður í því er að fá sér
húðflúr og líkamsgöt og
stunda afbrigðilegt kyn-
líf. En í gegnum þessar
grímur sem Lui leitast
við að fela sig á bak við
glittir í sorgmædda
stúlku og hún sér ekkert
fram undan nema dauð-
ann – hún veltir því fyrir
sér hvor muni drepa
hana, kærastinn Ama
eða húðflúrslistamaðurinn Shiba-san,
sem hún stundar sadó-masókíst kyn-
líf með sem hún leynir vandlega fyrir
Ama.
Lui staðhæfir að hún sé ekki bund-
in neinum tilfinningalega og að hún
hati ekki nokkurn mann en þegar
hún veltir þessu fyrir sér rennur upp
fyrir henni að gervið sem hún er að
tileinka sér veitir henni heldur engan
tilgang. Þegar kærastinn er síðan
myrtur á hrottalegan hátt kemur í
ljós að tilfinningaleysið er bara sjálfs-
blekking og Lui gengur í gegnum
mikið þunglyndi og sorg sem hún á
erfitt með að henda reiður á: „Það
eina sem ég gat gert var að flýja
raunveruleikann, en í hvert sinn sem
ég reyndi að flýja sársaukann, sagði
þessi sami sársauki mér að ég hefði
sennilega verið ástfangin af honum“
(142). Snákar og eyrnalokkar lýsir lífi
sem er gegnsýrt af nístandi kvöl og
þótt sá menningarheimur sem sagan
er sprottin úr sé okkur að miklu leyti
framandi er það umhugsunarefni að
jafnvel á Íslandi lýsa bækur yngstu
kynslóðar rithöfunda einnig, í mörg-
um tilvikum, heimi þar sem tilgangs-
leysið, ofbeldið og þjáningin virðast
ríkja ofar öllu. Þýðing Ugga Jóns-
sonar er læsileg og virðist vönduð í
alla staði, en ekki kemur fram á upp-
lýsingasíðu hvort þýtt er úr japönsku
eða einhverju öðru tungumáli.
Líf og framtíð í
kolamyrkri
BÆKUR
Þýdd skáldsaga
Eftir Hitomi Kanehara. Íslensk þýðing:
Uggi Jónsson. Bjartur 2006, 160 bls.
Snákar og eyrnalokkar
Soffía Auður Birgisdóttir
Hitomi Kanehara