Morgunblaðið - 27.06.2006, Qupperneq 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 27. JÚNÍ 2006 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
É
g hef verið að hugsa
um að byggja mér
hús, eða réttara sagt
byggja við húsið
mitt. Ég er búinn að
vera að hugsa þetta í nokkur ár.
Ég hef skoðað sambærileg hús,
gengið um í byggingarvöruversl-
unum og skoðað flísar og loft-
aplötur. Ég hef gert kostnaðar-
áætlun og verkáætlun. Ég var
lengi í vafa um hvort ég ætti að
láta af þessu verða, en ákvað svo
að láta slag standa.
Því fylgir talsvert stress að
standa í byggingarframkvæmdum.
Þú þarft að útvega þér iðn-
aðarmenn sem hafa tíma til að
vinna verkið, en slíkir menn eru
vandfundnir. Þú þarft að vera
tilbúinn til að búa í húsi sem er
undirlagt af ryki og drasli vikum
saman. Þú þarft að tryggja fjár-
mögnun á framkvæmdum. Allt er
þetta þó barnaleikur í samanburði
við að láta teikna húsið og fá teikn-
ingarnar samþykktar hjá skipu-
lags- og byggingarsviði Reykjavík-
urborgar.
Húsið sem ég ætla að byggja er
ekki stórt, aðeins 16 fermetrar.
Margir nágrannar mínir hafa á
liðnum árum byggt sér svipaðar
byggingar við hús sín. Fyrirfram
taldi ég að það yrði því tiltölulega
einfalt mál að fá samþykki fyrir
slíku húsi. Hjá skipulagssviði
Reykjavíkurborgar fékk ég þau
svör að ég þyrfti að láta breyta
deiliskipulagi og setja málið í
grenndarkynningu. Þetta kom
mér á óvart, sérstaklega í ljósi þess
að nágrannar mínir höfðu ekki
þurft að láta breyta deiliskipulagi
þegar þeir byggðu sín hús. „En
það er komin ný og strangari
reglugerð,“ var svarið sem ég fékk
frá skipulagsfulltrúanum.
Ég gekk á fund nágranna minna
og kynnti þar áform um viðbygg-
ingu við húsið og fékk síðan arki-
tekt til að vinna sérstaka deili-
skipulagstillögu. Nágrannar mínir
tóku erindi mínu ljúfmannlega.
Deiliskipulagstillagan, sem kostaði
talsverða peninga og mikinn tíma,
fór í auglýsingu. Enginn gerði at-
hugasemdir við hana og málið fékk
réttan stimpil í skipulagsnefnd. Ég
var feginn að þetta væri frá og
taldi að eftirleikurinn yrði auðveld-
ur.
Næsta verkefni var að láta
teikna sjálft húsið. Þó að ég ætlaði
einungis að byggja 16 fermetra
viðbyggingu við húsið þurfti að
teikna allt húsið upp að nýju vegna
þess að gamla teikningin er gömul
og uppfyllir ekki nýjustu kröfur.
Það kom líka í ljós að aldrei hafði
verið leitað eftir samþykki fyrir
þakteikningu á húsið, en hallandi
þak hafði verið sett á húsið fyrir
mörgum árum þegar fyrri eig-
endur töldu ljóst að ekki væri hægt
að búa í húsi með flötu þaki.
Ástæðan er sú að slík hús eiga það
til að leka, en það er nokkuð sem
allir Íslendingar vita nema sú stétt
manna sem hafði þann starfa í
kringum 1970 að hanna hús. Þegar
eigendur hússins voru orðnir
þreyttir á lekanum settu þeir þak á
húsið án þess að spyrja kóng né
prest og það gerðu fleiri í hverfinu.
Arkitektinn, sem ég fékk til að
teikna húsið sem ég bý í og litla
viðbyggingu við það, vann hratt og
vel að verkefninu og mér fannst
teikningin bæði falleg og vel unnin.
Hún var lögð fyrir í bygging-
arnefnd en byggingarfulltrúinn
var ekki ánægður með hana og
gerði margvíslegar athugasemdir.
Í fyrsta lagi hafði arkitektinn
teiknað heitan pott úti í garði, en
byggingarfulltrúi gerði at-
hugasemd við að ekki hefði verið
teiknað lok á pottinn! Þá gerði
byggingarfulltrúinn athugasemd
við að ekki hefðu verið merkt „nið-
urföll í votrýmum“. Ég fletti upp í
orðabók Menningarsjóðs til að at-
huga hvað orðið votrými þýddi, en
höfundar bókarinnar hafa greini-
lega aldrei rekist á þetta fallega
orð. Ég hafði vissar áhyggjur af
því að kannski hefði hreinlega
gleymst að setja votrými í húsið,
en arkitektinn minn sagði mér að
hafa ekki áhyggjur af þessu.
Þá var gerð athugasemd við að
ekki kæmi fram á teikningu hvern-
ig þakið á mínu húsi tengdist húsi
nágranna míns. Þetta er gert
vegna þess að ef eldur kemur upp í
mínu húsi þarf að tryggja að eld-
urinn berist ekki í hús nágrannans.
Ég hef grun um að þeir sem
bjuggu í húsinu á undan mér hafi
ekki hugsað út í þetta þegar þeir
settu þak á húsið sitt til að verja
það rakaskemmdum. Erfitt getur
verið að uppfylla kröfu um þetta
nema þá að rífa hluta af þakinu og
setja upp eldvegg, en þess ber að
geta að þakið hefur verið á húsinu í
yfir 20 ár.
Að lokum gerði bygging-
arnefndin kröfu um að ég fengi
samþykki nágranna minna fyrir
teikningunni að viðbyggingunni og
þakteikningunni. Ég benti á að það
hefði ég nú þegar fengið þegar ég
lét vinna deiliskipulag vegna fyr-
irhugaðra framkvæmda. „Það var
unnið fyrir skipulagssvið. Það dug-
ar ekki fyrir okkur hjá bygging-
arsviði,“ var svar hinna sam-
viskusömu starfsmanna
byggingarsviðs Reykjavík-
urborgar. Ég spurði þá hvort það
gæti verið að ég hefði í ógáti lagt
deiliskipulagstillöguna fyrir skipu-
lagssvið Kópavogsbæjar. Þetta
þótti engum fyndið nema mér.
Ég verð þess vegna að biðja ná-
granna mína að undirrita eftirfar-
andi yfirlýsingu: „Ég geri ekki at-
hugasemdir við teikningu að
húsinu hans Egils. Ennfremur geri
ég ekki athugasemdir við þakið á
húsinu hans sem hefur verið þar
síðastliðin 25 ár.“
Úr því að við erum farin að fjalla
um leikhús fáránleikans, mér er
sagt að nýjasta mynd Toms Cruise
sé mjög góð.
Að teikna
gamalt þak
Þá gerði byggingarfulltrúinn athuga-
semd við að ekki hefðu verið merkt „nið-
urföll í votrýmum“. Ég fletti upp í orða-
bók Menningarsjóðs til að athuga hvað
orðið votrými þýddi, en höfundar bók-
arinnar hafa greinilega aldrei rekist á
þetta fallega orð.
egol@mbl.is
VIÐHORF
Eftir Egil Ólafsson
Á EINUM áratug, eða svo, hafa
orðið stórstígar breytingar á íslensku
samfélagi. Án þess að fólk veitti því
verulega athygli, hefur
samfélagsgerðin
breyst. Við horfumst
nú í augu við þekking-
arsamfélagið.
Það sem öðru fremur
einkennir þekking-
arsamfélagið er hag-
kerfi sem byggist á
þekkingarstarfs-
mönnum. Ein afleiðing
þessa, eru stórauknar
kröfur á hendur skóla-
kerfinu. Þekking-
arhagkerfið gerir aukn-
ar kröfur til menntunar
starfsmanna og það
gerir aðrar kröfur en áður.
Sömu breytingar eru að verða um
allan hinn vestræna heim. Með al-
þjóðavæðingu og frjálsu flæði fólks
og fjármuna, hverfur styrkur hinnar
gömlu iðnaðarframleiðslu. Þekking-
arhagkerfið er það úrræði sem mun
gera Vesturlöndum kleift að viðhalda
velmegun sinni.
Þekkingarsamfélagið
Þekkingarsamfélagið dregur nafn
og einkenni af hagkerfi sem byggist á
þekkingu. Dýrmætustu fram-
leiðslutækin verða ekki vélar eða
mannshendur, heldur heilar þekk-
ingarstarfsmanna. Ein afleiðing
þessa verður gjörbreytt viðhorf til
starfsmanna. Litið verður á þá sem
dýrmætustu „eign“ fyrirtækjanna,
en ekki sem „kostnað“.
Í samskiptum við fyrirtækin, mun
staða starfsmanna breytast. Þeir eru
sjálfir „hreyfanlegar fram-
leiðslustöðvar“ og ef þeim er ekki
sýnd fullnægjandi virðing munu þeir
leita annað eftir starfsvettvangi.
Mörg fyrirtæki eru að bregðast við
hinum nýju aðstæðum, meðal annars
með því sem nefnt hefur verið þekk-
ingarstjórnun. Hins vegar er stað-
reyndin sú að þekkingu verður ekki
stjórnað. Þekking verður til í heilabúi
fólks og er ósnertanleg.
Orðið þekking er dregið af orðinu
tenging. „Að þekkja“ merkir „að
tengja“ saman hugtök. Það sem gerir
þekkingarstarfsmanninn öðru frem-
ur dýrmætan, er geta hans til að
tengja saman hugtök á nýjan og
óvæntan hátt. Þetta er það sem frjó
hugsun snýst um og
þetta er það sem vís-
indamenn allra tíma
hafa ástundað.
Þótt þekkingar-
stjórnun sé ekki bein-
línis nákvæm lýsing á
viðbrögðum fyrirtækja
við breyttri stöðu
starfsmanna, eru samt
ýmis úrræði tiltæk til
að auka afköst þeirra.
Hér má nefna til sög-
unnar aukna menntun
og aðrar áherslur í
skólastarfi. Þá er ekki
síður ástæða til að horfa
til stöðugrar fræðslu og mennta-
örvunar inni á vinnustöðum. Hér
kemur sérstaklega til sögunnar til-
tölulega ný námsaðferð sem nefnist
aðgerðanám (Action Learning).
Aðgerðanám byggir á myndun
starfshópa innan fyrirtækja, sem
hafa það verkefni að skilgreina raun-
veruleg viðfangsefni (markmið),
skipuleggja leit að lausnum (áætlun),
framkvæma leit (framkvæmd) og
meta lausnir (mat). Það sem er lík-
lega mikilvægast við þessa nálgun er,
að starfshóparnir sjá einnig um að
lausnin komi til framkvæmda.
Aðgerðanám er í raun afbrigði af
„hinni vísindalegu aðferð við rann-
sóknir“, sem rekja má til Rogers Ba-
con (1214–1294). Annað afbrigði
„hinnar vísindalegu aðferðar“ er svo
nefnd „gæðastjórnun“ (Total Quality
Management). Sameiginlegt þessum
aðferðum er síendurtekin fram-
kvæmdaröð: markmið - áætlun -
framkvæmd - mat.
Skólastarfið
Eins og margar aðrar stofnanir
þekkingarsamfélagsins, verður skól-
inn að taka breytingum. Skóli mun
verða víðtækara hugtak en það er í
dag. Auk skólastarfs í skólahúsum,
mun verulegur hluti kennslu færast
inn í fyrirtækin og fullorðinsfræðsla
mun fá aukið vægi. Upplýsingar eru
undirstaða þekkingar, en allt nám
mun færast frá beinni upplýs-
ingasöfnun í heilum nemenda, til
þekkingarsköpunar þeirra. Skiln-
ingur manna mun vaxa á, að þekking
er eign þess sem hana skapar. Hún
verður ekki færð á milli einstaklinga
og henni verður ekki stjórnað, með
beinum hætti.
Að stærstum hluta er skipulag
skólastarfs knúið áfram af þörfum at-
vinnulífs og ríkisvalds. Svona hefur
þetta alltaf verið og svo mun verða
áfram. Forn-egypskir verkfræðingar
fengu menntun til að endurnýja
landamerki að loknum árlegum Níl-
ar-flóðum og hanna pýramída, vegna
þess að þörf var fyrir slíka þekkingu.
Menntun mun áfram snúast um
nytjanám, þótt ég og einhverjir aðrir
sérvitringar kunni að vilja sjá veg eð-
alnáms sem mestan. Hugsanlega
mun eðalnám verða litið öðrum aug-
um í þekkingarsamfélagi framtíðar,
því að í síbreytilegum heimi, er hið
óvænta oft mikill ávinningur.
Niðurlag
Að stærstum hluta er skólastarf til
komið vegna þarfa atvinnulífsins.
Ekki er að vænta mikilla breytinga á
því samhengi. Hins vegar er mikilla
breytinga að vænta á inntaki náms-
ins. Áhersla mun vaxa á fullorð-
insfræðslu, sérstaklega í beinum
tengslum við atvinnulífið. Stór hluti
menntunar mun beinlínis færast inn í
fyrirtækin.
Þekkingarhagkerfið gerir nýjar og
auknar kröfur til starfsmanna sinna
og um leið mun skólakerfið verða að
aðlaga starfsemi sína. Áhersla mun
vaxa á þekkingarnámi, á kostnað
ítroðslu upplýsinga. Skilningur mun
skapast á að þekking er „eign“ hvers
einstaklings og hún verður ekki flutt
eða henni stjórnað.
Tilkoma þekkingarhagkerfisins
mun gera þjóðum Vesturlanda kleift
að halda forskoti sínu um langa fram-
tíð, hvað varðar lífskjör. Valfrelsi
þegnanna mun vaxa, svo framarlega
sem hin myrku trúarbrögð Múham-
eðs ná ekki fótfestu í okkar heims-
hluta.
Skólinn og þekk-
ingarsamfélagið
Loftur Altice Þorsteinsson
fjallar um skóla og
þekkingarsamfélagið
’Eins og margar aðrarstofnanir þekkingarsam-
félagsins, verður skólinn
að taka breytingum. ‘
Loftur Altice
Þorsteinsson
Höfundur er verkfræðingur.
ÞAÐ er ekki langt síðan að flestir
bankar hér á landi voru í eigu rík-
isins og menn deildu um rekstr-
arform þeirra. Ýmsir töldu eðlilegt
að þeir væru áfram í eigu ríkisins og
reknir sem ríkisstofnanir en aðrir
sögðu það ekki þjóna
hagsmunum almenn-
ings og kröfðust þess
að ríkið hætti rekstri
þeirra og seldi þá ein-
staklingum, því þá
fengi einstaklings-
framtakið að njóta sín
almenningi í hag.
Einkavæðing
Þeir sem mæltu með
einkavæðingunni héldu
þeim rökum óspart á
lofti að háir vextir og
mikill lánskostnaður
hjá ríkisbönkunum væru fyrst og
fremst því að kenna að samkeppni
vantaði í bankareksturinn. Þetta
myndi breytast um leið og bankarnir
kæmust í hendur einkaaðila, því þá
færu þeir að keppa innbyrðis um
hylli viðskiptavinanna. Sú sam-
keppni myndi leiða til betri þjón-
ustu, lægri vaxta og jafnvel afnáms
verðtryggingar á langtímalánum.
Svo fór að lokum að ríkið einka-
væddi bankanna með því að „selja“
þá á spottprísum til fjársterkra að-
ila, sem hefðu samkvæmt markaðs-
lögmálinu, getað farið að veita hver
öðrum samkeppni og sýnt Íslend-
ingum í verki hvað einkarekstur og
frelsi í viðskiptum hefur fram yfir
opinber afskipti á þessu sviði.
Engin samkeppni
Almenningur trúði talsmönnum
einkavæðingar og sá jafnvel fyrir
sér að íslenskir bankar færu að haga
sér líkt og kollegar
þeirra í öllum hinum
vestræna heimi, þannig
að kostnaður, til dæmis
við íbúðarlán, lækkaði
verulega. Nú mörgum
árum síðar hefur lítið
sem ekkert breyst.
Ennþá bíður almenn-
ingur eftir því að bank-
arnir hefji samkeppni
hver við annan eins og
lofað var áður en einka-
aðilar náðu þeim á sitt
vald og ennþá bíður al-
menningur eftir að níð-
þungar greiðslubyrðar íbúðalána
lækki.
Í staðinn fyrir efndir á loforðum
um virka samkeppni og lægri láns-
kostnað reyna bankarnir nú að
blekkja almenning með villandi aug-
lýsingum, þar sem auglýst eru lán
með hagstæðum vöxtum en sjaldan
eða aldrei minnst einu einasta orði á
verðtrygginguna sem á láninu er,
sem er þó sá undirliggjandi kostn-
aðarliður sem hækkar greiðslubyrð-
ina mest og viðheldur verðbólgunni.
Einkareknir bankar hafa ekkert það
fram yfir ríkisreksturinn sem rétt-
lætir tilveru þeirra. Eigendur þeirra
hafa fallið á prófinu.
Óeðlilegur gróði
Tekjur bankanna hafa á undan-
förnum árum aukist ótrúlega mikið
og hagnaður þeirra margfaldast.
Þannig var samanlagður hagnaður
þeirra nær þrefalt meiri á fyrstu
þremur mánuðum þessa árs en á
sama tímabili í fyrra, eða 61,3 millj-
arðar króna samanborið við 24,7
milljarða í fyrra. Það má segja að
skuldir heimilanna í landinu vaxi í
réttu hlutfalli við þennan ofurgróða
bankanna.
Þessi ótrúlegi og vaxandi gróði
einkavæddu bankanna sýnir á hvaða
leið þeir eru. Þeir eru auðsýnilega
ekki í neinni innbyrðis samkeppni
hver við annan um að lækka láns-
kostnað viðskiptavina sinna, frekar
mætti tala um samráð og samvinnu
um verðtryggingu og háa vexti.
Stjórnendur þeirra leggja höf-
uðáhersluna á að auka sem mest eig-
in gróða og greiða sjálfum sér ofur-
laun sem eru víðsfjarri íslenskum
veruleika. Almenning nota þeir ein-
ungis til að hámarka gróða sinn.
Einkavæðing bankanna
Sigurður T. Sigurðsson
skrifar um starfsemi bankanna ’Það má segja að skuldirheimilanna í landinu vaxi
í réttu hlutfalli við þenn-
an ofurgróða bankanna. ‘
Sigurður T. Sigurðsson
Höfundur er fyrrv.
formaður Vlf. Hlífar.