Lesbók Morgunblaðsins - 16.02.2008, Page 10

10 LAUGARDAGUR 16. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
É
g ætlaði aldrei að verða
kennari,“ segir Auður
mér þegar ég spyr hana
hvernig hún hafi endað í
kennslu. „En tungumál
lágu mjög vel fyrir mér
þannig að ég fór í mála-
deild og þegar ég var í
Háskólanum fór ég í stundakennslu og lenti í
því að kenna unglingum. Það gekk raunar ekk-
ert voðalega vel til að byrja með og ég lenti í
miklu strögli við að vinna með þessu unga
fólki. En það var þó eitthvað sem kveikti í mér
og framtíðin var í raun ráðin þarna, ég hef
stundað kennslu allar götur síðan og alltaf haft
mjög gaman af.“
Of hægfara breytingar
Það hefur margt breyst á þeim rúmu fjörutíu
árum sem hafa liðið síðan Auður hóf kennslu.
Nám í ensku hefur orðið sífellt stærri þáttur í
kennslu skólanna, nýjustu námskrár miða við
að enskukennsla hefjist í fjórða bekk en í sum-
um skólum er byrjað að kenna nemendum
ensku strax í fyrsta bekk, oft að ósk foreldra.
„Það hafa orðið geysilega miklar breytingar
frá því ég var að læra tungumál. Þá var þetta
bara klárt og kvitt – að lesa, þýða og læra mál-
fræðina. Síðan hefur heilmikil þróun orðið og
margt hefur breyst en ég verð þó að segja það
að mér finnst ekki nógu mikið hafa breyst. Það
er ákveðin tregða í skólakerfinu almennt, skól-
inn er frekar íhaldssöm stofnun – og það er
vissulega ekki alslæmt en mér finnst að þróun-
in í tungumálakennslu hefði mátt vera hraðari.
Þetta er gjörbreyttur heimur og kröfurnar um
tungumálakunnáttu miklu meiri, þannig að ég
held að við getum tekið okkur verulega á.“
Hún telur íslenska skóla ekki hafa fylgt þró-
un í kennslufræðum nógu vel eftir. „Nei, við
höfum ekki fylgst nógu vel með því sem hefur
verið að gerast annars staðar – eða kannski
fylgst með en ekki verið nógu dugleg við að
koma slíkum breytingum í framkvæmd hér.
Það er náttúrlega meira en að segja það að
koma á breytingum og flókið kerfi til staðar
fyrir sem getur tekið langan tíma að breyta.“
Hún nefnir sem dæmi alla þá tæknimiðla
(net, tölvuglærur, betri sjónvarpstækni o.fl.)
sem komið hafa fram á sjónarsviðið og segir
þá alls ekki nógu markvisst notaða þótt vissu-
lega auðveldi þeir allt starf. „En þarna þurfum
við að nema ný lönd og vera duglegri að nýta
þetta á þann hátt að það sé eitthvert virkilegt
vit og gagn að.“
Áratugagömul umræða
En eins og annað breytist þetta hægt. „Það
hefur verið um að ræða nýjar kennslu-
fræðilegar áherslur bæði hér í KHÍ sem og í
HÍ um áratugaskeið en það skilar sér ekki allt-
af nógu vel út í skólana. Ég veit ekki alveg af
hverju, kannski er fyrirstaðan á vettvangi
svona sterk. Svo er líka mikilvægt að nem-
endur falli ekki í þá gryfju að kenna eins og
þeim sjálfum var kennt, þá verða náttúrlega
ekki miklar framfarir. En það er oft þungt fyr-
ir fæti hjá nýjum kennurum. Þeir koma oft
uppfullir af nýjum hugmyndum og löngun til
að breyta hlutunum, en oft er fyrirstaða sem
kemur í veg fyrir það, skólamenningin er ekki
alltaf tilbúin að takast á við nýjungar. En þetta
er auðvitað mjög misjafnt eins og allt í okkar
skólakerfi, það er ekkert eitt í gangi þar enda
skólarnir margir.“
Hún segir mikla grósku hafa verið í rann-
sóknum á tungumálanámi erlendis um langt
skeið og tilgreinir sérstaklega Evrópuráðið
sem hún segir hafa unnið þrekvirki í að þróa
áfram tungumálakennslu. „En ég held að við
þurfum að leggja áherslu á að tungumála-
kennsla snúist um kennslu lifandi máls og nýt-
ist nemendum þegar fram í sækir. Það þarf að
benda þeim á að tungumál er eitthvað sem
gagnast þeim alls staðar í lífinu, alveg sama
hvaða svið þeir velja sér svo þegar þar að kem-
ur. Þá hefur verið of mikil áhersla á kennslu á
bók og ekki nógu mikil áhersla á að tengja
námið út fyrir skólastofuna.“
Hún leggur áherslu á mikilvægi þess að
vera vel talandi og segir Íslendinga oft mjög
góða að tjá sig óformlega. „En við þurfum
bara að geta svo margt fleira, við erum svo lítil
þjóð að við þurfum að standa skrefinu framar í
þessum efnum til þess að vera samkeppn-
ishæf.“
Nauðsynlegur orðaforði háskólanema
Ágætis dæmi um þetta er námsefnið sem nem-
endur þurfa að lesa þegar upp í háskóla er
komið. Á meðan milljónaþjóðir geta margar
boðið upp á námsefni nær eingöngu á móð-
urmáli þá er langstærstur hluti námsefnis í ís-
lenskum háskólum á ensku, bækur og greinar
sem Auður segir að þurfi oft mjög góða lestr-
arhæfni til að skilja almennilega, en hún hefur
tvívegis gert könnun á þessu stökki sem nem-
endur þurfa að taka frá almennri ensku fram-
haldsskólanna yfir í fræðiensku háskólanna.
„Það er ákveðinn orðaforði sem fólk þarf að
hafa til að geta lesið hvaða texta sem er með
góðu móti. Þetta er kallað akademískur orða-
forði, sem er ekki alveg nógu nákvæm nafn-
gift, en þetta er svona orðaforði sem þú rekst á
í öllum blaðagreinum og fræðigreinum, orð
sem líma textana saman.“ Umræddur orða-
forði er að vissu leyti á milli hins almenna
orðaforðagrunns sem flestir hafa tileinkað sér
í framhaldsskóla og svo orðaforða fræðanna.
„En þegar þú ferð í háskóla þá eru það ekki
hugtökin í greininni sjálfri sem standa í vegi
fyrir skilningi, því þau eru venjulega útskýrð í
fyrirlestrum, heldur er það þessi svokallaði
akademíski orðaforði sem ekki allir kunna.
Þetta eru ekki nema þúsund orð um það bil,
sem eru mjög mikilvæg, en í mínum rann-
sóknum sá ég að þarna flaskaði fólk oft og
þennan orðaforða þarf að efla mjög, á þessu
stigi kemst þú ekki lengur af bara með þessi
2.000 orð sem eru talin vera grunnurinn, held-
ur þarf að byggja ofan á þann grunn.“
Spurð um nýlega umræðu í viðskiptalífinu
þess efnis að Íslendingar ættu að stefna að því
að enskan öðlist jafnmikið vægi og íslenska
segir Auður okkur alls ekki vera tilbúin fyrir
slíkt. Ein grein bókarinnar veltir upp þeirri
spurningu hvort enska á Íslandi hafi stöðu er-
lends tungumáls, annars tungumáls – eða ein-
hvers annars – og Auður telur okkur vera
þarna á milli. „Ég held að enskan eigi svolítið
langt í land með að verða annað mál en það eru
mörg einkenni á þessu millibilsástandi, á milli
erlends máls og annars máls, sem við þurfum
að skoða miklu betur og það er í farvatninu,
það er verið að leggja grunninn að stórri rann-
sókn til að kanna þetta betur.“
Íslenska vs. enska
Enskan hefur oft verið litin hornauga eftir því
sem hún hefur orðið meira áberandi í þjóð-
félaginu og sumir málræktarmenn hafa haft
horn í síðu hennar.
„Ég hef aldrei skilið það að enskan skemmi
og eyðileggi máltilfinninguna eins og margir
vilja halda fram. Rannsóknir erlendis hafa
sýnt fram á að þar sem byrjað er að kenna
börnum ensku snemma hafi það ekki haft áhrif
á máltöku þeirra í móðurmáli, yfirleitt eru
fræðimenn á því að því fleiri tungumál sem
krakkar hafi á valdi sínu því betra og með
betri tungumálakennslu verði máltilfinningin
betri svona almennt, þegar til lengri tíma sé
litið. En ég er dálítið leiðinleg á móti að því
leytinu til að ég myndi vilja að móðurmáls-
kennslan yrði skoðuð svolítið. Þar er lögð allt-
of mikil áhersla á málfræði og skylda hluti,
eins og maður sér til dæmis í samræmdum
prófum í íslensku. Það mætti leggja miklu
meiri áherslu á tjáningu, bæði skriflega og
munnlega, sem og heildstæða sýn á málið,
frekar en að vera búta þetta svona í sundur.
Þannig hef ég stundum verið að segja við ís-
lenskukennara að í staðinn fyrir að jagast yfir
að enskan skemmi fyrir megi þeir líta í eigin
barm.“
En samræmdu prófin segir hún þó að hafi
einnig orðið enskunni skæð. „Þau eru stýr-
andi, því miður, og það er ekki nógu gott því
samræmdu prófin prófa ekki nema örlítinn
hluta af markmiðum námskrárinnar.“
Hún vill þó ekki endilega slá þau af. „Það er
allt í lagi að vera með svona stöðluð könn-
unarpróf, en það er óþarfi að leggja þau fyrir
alla á sama tíma, og ekki þá í lok tíunda bekkj-
ar, heldur frekar í níunda bekk eða við upphaf
tíunda bekkjar þannig að skólarnir gætu notað
niðurstöðurnar sér til gagns.“ En til þess að
það sé mögulegt er þó algjört grundvall-
aratriði að koma munnlegum þætti að.
„Það er ekkert að marka samræmt próf í er-
lendu tungumáli þegar ekki er prófað munn-
lega, það er bara út í hött.“ Og þarna hafa
samræmdu prófin stórskaðað enskuna og haft
áhrif á annað námsmat. „Það er ekki prófað
munnlega í öllum skólum sem er mjög slæmt
vegna þess að þetta munnlega er svo stór hluti
af málnotkuninni almennt. En því miður hefur
komið í ljós að kennarar nota ótrúlega lítið
ensku í tímum og ef að þeir gera það ekki þá
gera krakkarnir það ekki. Maður hefur rekið
sig á það að krökkum finnst mjög einkennilegt
að tala ensku í tímum – og það merkilega er að
enskan virðist meira notuð í byrjendakennsl-
unni en í efstu bekkjum sem er svolítið merki-
legt. Hins vegar læra krakkarnir að tala þrátt
fyrir það og eru margir mjög færir í að bjarga
sér, en það er bara ekki nóg – þetta er svo tak-
markað talmál að það nægir ekki eitt og sér.“
Lifandi mál í nýjum heimi
Árvakur/Árni Sæberg
Með bókina Auður er mjög sátt við nýju bókina. „Þetta er eitthvað sem maður hefur saknað, við höfum haft góðar erlendar bækur en það er
mikill fengur að því fyrir nemendur að lesa eitthvað um enskukennslu sem tengist þeirra eigin þjóðfélagi.“
Bókin Teaching and Learning English in Ice-
land kom út nýlega hjá Háskólaútgáfunni.
Bókin er í flokki rita frá Stofnun Vigdísar
Finnbogadóttur í erlendum tungumálum og
er til heiðurs Auði Torfadóttur, sem nú er ný-
hætt störfum sem enskukennari við Kenn-
araháskóla Íslands. Auður hefur kennt ensku
í meira en fjóra áratugi og þótt breyting-
arnar á þeim tíma hafi verið gríðarlegar tel-
ur hún að þær hefðu í raun mátt vera meiri.
Í HNOTSKURN
»Teaching and Learning English in Ice-
l
and, er fyrsta bókin í nýrri ritröð greina-
safna og ráðstefnurita hjá Stofnun Vigdís-
ar Finnbogadóttur. Þær Birna
Arnbjörnsdóttir og Hafdís Ingvarsdóttir
ritstýra henni.
»Alls koma 13 höfundar við sögu ogskrifa um jafn ólíka hluti og sögu
enskukennslu, ritfærni á milli tungumála,
kanadíska fjölmenningu og upplýs-
ingatækni, sem og almennari viðfangsefni
enskukennslu.
» Þeir koma oft uppfullir af
nýjum hugmyndum og
löngun til að breyta hlutunum,
en oft er fyrirstaða sem kemur
í veg fyrir það, skólamenningin
er ekki alltaf tilbúin til að tak-
ast á við nýjungar.