Lesbók Morgunblaðsins - 23.02.2008, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 23. FEBRÚAR 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Íslenskir leikhúsgestir kannastmargir við írska leikskáldið
Martin McDonagh, höfund leikrita á
borð við Fegurðardrottninguna frá
Línakri, Halta Billa, Koddamanninn
og Svartan kött, sem öll hafa verið
sýnd hérlendis. Hann fór svo að
daðra við kvik-
myndalistina fyr-
ir fáeinum árum
og niðurstaðan
var besta stutt-
mynd ársins 2006
að mati Ósk-
arsverðlaunaaka-
demíunnar, Six
Shooter. Nú er
svo nýbúið að
frumsýna ytra
hans fyrstu bíómynd í fullri lengd,
In Bruges. Myndin fjallar um
breska leigumorðingja sem eru
sendir til belgísku borgarinnar
Brügge – og deila hart um hvort
borgin sé ein af perlum evrópskar
siðmenningar eða bölvað krumma-
skuð. Það eru þeir Colin Farrell og
Brendan Gleeson sem leika smá-
krimmana, en sá síðarnefndi lék ein-
mitt aðalhlutverkið í Six Shooter. Í
hópinn bætist svo yfirmaður þeirra
félaga, leikinn af Ralph Fiennes,
sem blótar líklega meira í þessari
mynd heldur en á gervöllum ferl-
inum til þessa.
  
Ferill John Woo í Hollywood hef-ur verið á hraðri og öruggri
niðurleið síðan hann toppaði með
Face/Off fyrir rúmum áratug, einu
Hollywood-myndinni sem nýtur
álíka hylli og þær myndir sem hann
leikstýrði í Hong Kong áður en hann
fór með hvítu dúfurnar sínar til
Vesturheims. En nú hefur hann snú-
ið aftur á heima-
slóðir og Red
Cliff er fyrsta
Hong Kong-
mynd leikstjór-
ans í fimmtán ár
og skartar Tony
Leung í aðal-
hlutverki, en
hann sáu bíógest-
ir síðast í ýmsum
vafasömum stell-
ingum í Losta,
varúð Ang Lee. Myndin er þó tölu-
vert ólík harðsoðnu krimmunum
sem Woo er frægur fyrir, enda ger-
ist hún í Kína árið 208, þegar enn var
ekki búið að finna upp skammbyss-
una. Myndin virðist sverja sig í ætt
við ófáar kínverskar bardagamyndir
sem hingað hafa leitað undanfarin
misseri, þar sem kínverskir að-
alsmenn höggva mann og annan.
  
Aðdáendur ástralska leikstjóransBaz Luhrmann eru orðnir van-
ir langri bið eftir næstu mynd, en
þökk sé Oliver Stone þá hefur biðin
orðið óvenjulöng í þetta sinn. Lu-
hrmann var nefnilega langt kominn
við undirbúning stórmyndar um Al-
exander mikla
þegar Stone
varð á undan
honum (í óþökk
flestra, svona
eftir á að hyggja)
og hætt var við
útgáfu Lu-
hrmanns í kjöl-
farið. En í ár er
loks von á fjórðu
mynd Lu-
hrmanns á sautján ára ferli. Nafnið
eitt öskrar epík, en myndin heitir
einfaldlega Australia. Það eru tvær
af stærstu stjörnum Ástrala, Nicole
Kidman (sem var einnig í síðustu
mynd Luhrmanns, Moulin Rouge!)
og Hugh Jackman, sem fara með að-
alhlutverkin í myndinni sem maður
hefur helst á tilfinningunni að eigi að
vera hin ástralska Gone With the
Wind. Myndin gerist í heimsstyrj-
öldinni síðari í Norður-Ástralíu.
Ensk hefðarkona, leikin af Kidman,
lendir óvænt í slagtogi með kúahirð-
inum Jackman, en þau þurfa að reka
einar 2000 kýr hundruð kílómetra –
og svo gera Japanir árás …
KVIKMYNDIR
John Woo
Nicole Kidman
Colin Farrell
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
Þessi fyrirsögn kemur kannski mánuði ofseint, en betra er seint en aldrei, sér-staklega ef um er að ræða lifandi dauðargoðsagnir á borð við Mailu Nurmi (1921-
2008). Það kemur kannski ekki á óvart að Nurmi
hafi ekki fengið mikið pláss í fjölmiðlum eftir 10.
janúar síðastliðinn, enda var hún ekki ungt ný-
stirni sem dó fyrir aldur fram, heldur gömul gló-
andi stjarna sem lést af náttúrulegum orsökum 86
ára að aldri. Blöðin fengu líka nóg að gera þegar
Brad Renfro dó nokkrum dögum síðar og Heath
Ledger viku eftir það. En það er ekki á hverjum
degi sem vampírur deyja og ég vil nýta tækifærið
til að minnast hinnar einu sönnu Vampiru (borið
fram Vam-pæ-ra) með fáeinum orðum.
Flestir þekkja týpuna án þess að kannast við
hana sjálfa. Nurmi gerðist fyrsti „hryllingskynn-
irinn“ (e. horror host) í bandarísku sjónvarpi þeg-
ar hún skapaði persónuna Vampiru og fékk vinnu
við að kynna b-myndaruslið á síðkvöldum hjá lítilli
sjónvarpsstöð í Los Angeles árið 1954. Þátturinn
hét einfaldlega The Vampira Show og var tilraun
dagskrárstjóra til að lokka áhorfendur að skján-
um að fylgjast með efni sem var ekki beinlínis efst
á vinsældalistum. Persóna Vampiru var svart-
klædd, kynþokkafull og glæsileg, eins og klippt út
úr gotneskum hryllingsbókmenntum, en jafn-
framt full af húmor fyrir sjálfri sér og þeim mynd-
um sem hún var að kynna. Hún sagði sjálfs-
meðvitaða brandara og hélt uppi gleðilega
hallærislegu gríni ásamt aðstoðarköngulónni
sinni, Rollo. Sviðsmyndin var gamall sófi skreytt-
ur hauskúpum og beinum og titillag þáttarins var
tekið úr verki Béla Bartók, Tónlist fyrir strengi,
slagverk og celestu. Nurmi byggði persónuna á
gömlum drottningum þöglu myndanna á borð við
Thedu Böru og Gloriu Swanson, auk vondu stjúp-
unnar í Mjallhvíti Walt Disney og frægra teikni-
mynda Charles Addams úr New Yorker.
Vampira var prótótýpa goth-menningar nú-
tímans. Hún var sannkölluð hryllingsdrottning
sem sameinaði kynlíf, dauða og glens í einum og
sama karakternum, og því er ekki að undra að hún
hafi slegið rækilega í gegn á sínum tíma. Eftir að
fréttir af sjónvarpskynninum tóku að berast
ríkjanna á milli varð Vampira fræg á landsvísu og
öll helstu kvikmyndaverin sýndu áhuga á að vinna
með henni. Aðdáendaklúbbar spruttu upp eins og
gorkúlur og fyrr en varði voru hryllingskynnar á
hverju strái. Það er því mesta furða að Nurmi hafi
ekki nýtt sér tækifærin sem virtust bókstaflega
fleygja sér að fótum hennar. Hún lék í örfáum
kvikmyndum á næstu árum og allt voru það léleg-
ar b-myndir í anda The Vampira Show. Þar ber
helst að nefna hlutverk á móti Bela Lugosi í stór-
virki Ed Wood, Plan 9 From Outer Space (1959).
Því miður verður Vampiru ávallt minnst vegna
þeirrar myndar, því þar má finna einu samtíma-
upptökurnar af Nurmi í gervinu, þar sem hún
leikur hlutverkið þögult og fimmaurabrand-
ararnir eru fjarri góðu gamni. Engar upptökur
eru til úr The Vampira Show, en hlutverkið var
síðar meir gætt lífi og rödd af Lisu Marie í ævi-
sögulegri mynd Tim Burton um Ed Wood.
Eftir þetta missti umheimurinn áhugann á
Vampiru. Nurmi hvarf úr sviðsljósinu næstu ára-
tugi en stakk fram höfðinu endrum og eins til að
birtast í einstaka b-mynd eða heimildarmynd. Á
níunda áratugnum lögsótti hún hina barmmiklu
vampíru Elviru (borið fram El-væ-ra) og vildi
skaðabætur, þar sem hún taldi leikkonuna Cas-
söndru Peterson hafa stolið persónu sinni. Nurmi
tapaði málinu og hvarf aftur í skuggana, en Vamp-
ira lifir enn góðu lífi hjá áhugafólki um b-myndir
og mun ávallt eiga sinn sess í hryllingsgoðsög-
unum.
Vampíra látin!
SJÓNARHORN » Aðdáendaklúbbar spruttu upp eins og gorkúlur og fyrr en varði
voru hryllingskynnar á hverju strái. Það er því mesta furða að
Nurmi hafi ekki nýtt sér tækifærin sem virtust bókstaflega fleygja
sér að fótum hennar. Hún lék í örfáum kvikmyndum á næstu árum og
allt voru það lélegar b-myndir í anda The Vampira Show.
Eftir Gunnar Theodór Eggertsson
gunnaregg@gmail.com
É
g hef alltaf varann á þegar talað er
um sjálfstæða kvikmyndagerð,
einfaldlega vegna þess hversu
erfitt er að skilgreina slíkt hug-
tak. Hvað þarf fyrir „óháða“
stimpilinn? Hugtakið er orðið
markaðsvænt með meiru og öll stóru stúdíóin eru
fyrir löngu búin að starta eigin „indie“-vöru-
merkjum (s.s. Focus Features hjá Universal og
Fox Searchlight hjá 20th Century Fox) sem rugla
allt kerfið. Er mynd þá ekki „óháð“ nema hún sé
framleidd ódýrt – jafnvel heimagerð? Eða er hægt
að gera óháða mynd fyrir tugmilljónir? Má hafa
stórstjörnu? Það er erfitt að átta sig á mörkunum,
en Film Independent samtökin standa sig ágæt-
lega í að koma alls kyns myndum undir sama
óháða hattinn þegar þau veita árleg verðlaun
kvöldið á undan Óskarnum (sem falla þetta árið á
birtingardag þessarar greinar, laugardaginn 23.
febrúar).
Verðlaunin – Film Independent’s Spirit Award
– eru greinilega hugsuð sem afar meðvitað and-
svar við meginstraumnum í bandarískri kvik-
myndagerð. Þau hafa verið haldin hátíðleg síðan
1984 og fjöldi „óháðra“ jafnt sem meginstraums-
stjarna komið þar við sögu í gegnum árin. Árið
1990 var Martin Scorsese heiðursræðumaður og
hann gerði sér lítið fyrir með því að skilgreina í
eitt skipti fyrir öll um hvað sjálfstæði í kvik-
myndagerð snýst. Í hans huga skiptir pening-
urinn engu máli – stuðningur stúdíóanna kemur
þessu alls ekki við. Aðalatriðið er að vera hug-
myndaríkur, hvort sem er vegna listræns inn-
blásturs eða vegna fjárhagslegrar nauðsynjar.
Þessi skilgreining lýsir Spirit verðlaununum vel,
þar sem bæði hræódýr byrjendaverk og við-
urkenndar stúdíómyndir mætast (en ekki endi-
lega í sömu flokkunum). Það fer þó ekki á milli
mála að peningur spilar þar inn í – verðlaunagrip-
urinn er unninn í kringum skóreimar til að minna
á lítið fjármagn kvikmyndagerðarfólksins og í
fyrra var komið á hámarksfjárhæð fyrir fram-
leiðslukostnað – 20 millur á mynd og ekki hærra.
Þetta eru vafalaust viðbrögð við vaxandi markaðs-
hyggju „óháðrar“ kvikmyndagerðar.
Það sem heillar sérstaklega við Spirit verðlaun-
in eru lægri mörkin, því þau eru varla til staðar.
Höftin eru einfaldlega að verkið sé yfir 70 mín að
lengd og hafi verið sýnt í eina viku í almennu kvik-
myndahúsi eða á einni af sex stærstu kvik-
myndahátíðum vestra. Ef eitthvað er að marka
vefsíðu samtakanna, þá fer síunarferlið þannig
fram að horft er á allt heila klabbið sem sent er
inn og síðan úrtak bestu kvikmyndanna tekið
saman. Toppmyndunum er síðan skipt niður í þrjá
flokka. Í flokki „bestu myndar“ eru stórmyndir
óháða geirans. Í flokki „bestu frumraunar“ eru
aðeins fyrstu myndir leikstjóra. Í flokki „John
Cassavetes verðlaunanna“ eru myndir sem hafa
verið kláraðar fyrir minna en 500.000 dollara.
Önnur verðlaun hátíðarinnar eru fyrir leik, hand-
rit, myndatöku, heimildamyndir, erlendar mynd-
ir, framleiðslu og leikstjórn, auk Robert Altman
heiðursverðlaunanna og sérstakrar viðurkenn-
ingar fyrir rísandi stjörnur innan geirans. Verð-
launin eru valin með opinni kosningu félagsmanna
– allir fá atkvæðisrétt og geta horft á tilnefndar
myndir í gegnum netið.
Með þessari þrískiptingu toppmyndanna tekst
Film Independent að mynda ágætt jafnvægi inn-
an óháða geirans með því að gefa nýju kvik-
myndagerðarfólki athygli án þess að gleyma
stjörnufansinum sem fylgir öllum markaðsvænum
kvikmyndahátíðum. Þar neyðast samtökin til að
horfast í augu við stóra bróður sinn sem mun
heilla landsbyggðina kvöldið á eftir með glitri og
glans – sjálfan Óskar. Hvor athöfnin um sig til-
nefnir fimm myndir, en þeirra á meðal eru tvær
sem skjóta upp kollinum beggja vegna og eru því
greinilega stórmyndir óháða geirans í ár. Önnur
er Juno í leikstjórn Jason Reitman, sem segir frá
lífi og flækjum óléttrar unglingsstúlku. Juno er
tilnefnd til bestu myndar og besta handrits á báð-
um stöðum, auk þess sem Reitman er tilnefndur
besti leikstjóri og aðalleikkonan Ellen Page fyrir
aðalhlutverk. Myndin verður frumsýnd hérlendis
í næstu viku. Hin myndin sem hefur krækt klón-
um í báðar hátíðir er The Diving Bell and the But-
terfly eftir Julian Schnabel. Þar segir frá Jean-
Dominique Bauby, ritstjóra Elle, sem lamast á öll-
um líkamanum að vinstra auganu undanskildu og
getur aðeins gert sig skiljanlegan umheiminum
með því að blikka.
Þessi verk eru þó aðeins lítið brot af verðlauna-
seðli Spirit hátíðarinnar og ég er handviss um að
flestar myndirnar, hversu góðar eða slæmar sem
þær kunna að vera, munu aldrei líta dagsins ljós
hér á landi. En er það ekki fín skilgreining á óháð-
ri mynd?
Litli Óskar
Film Independent eru opin samtök sem starfa
ekki í gróðaskyni, heldur í þeim tilgangi einum
að viðhalda heiðri sjálfstæðrar kvikmyndagerð-
ar með því að styðja samfélag listamanna sem
standa fyrir fjölbreytni, metnað og einstaka list-
ræna sýn. Svo segir í stefnuskrá samtakanna á
vefsíðu þeirra, þar sem hugsjónum er hampað
mjög og ímynd sjálfstæðrar og öðruvísi kvik-
myndagerðar skerpt og skorin til að vega upp á
móti endurvinnslu meginstraumsins. Hver sem
er getur gengið í samtökin, hvort sem um ræðir
kvikmyndagerðarmenn, bransafólk eða ástsjúka
bíónirði.
Juno Myndin sem segir frá lífi og flækjum óléttrar unglingsstúlku. Juno er tilnefnd til bestu myndar
og besta handrits á báðum stöðum, auk þess sem Reitman er tilnefndur besti leikstjóri og aðal-
leikkonan Ellen Page fyrir aðalhlutverk. Myndin verður frumsýnd hérlendis í næstu viku.
Höfundur er kvikmyndafræðingur