Lesbók Morgunblaðsins - 26.07.2008, Síða 6

6 LAUGARDAGUR 26. JÚLÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
Anne Heche hefur lítið sést í bíóundanfarin ár og Ashton Kutc-
her er orðinn öllu frægari fyrir sam-
band sitt við Demi Moore en afrek
sín á hvíta tjald-
inu. Hvoru
tveggja gæti hins
vegar vel breyst
með myndinni
Spread, þar sem
Kutcher leikur
kvennamann
mikinn og Heche
leikur hefni-
gjarna ástkonu
hans. Það sem
gerir verkefnið forvitnilegt er þó
fyrst og fremst leikstjórinn David
Mackenzie sem gerði þá forvitnilegu
ræmu Young Adam og hina mögn-
uðu Hallam Foe, einhverja
skemmtilegustu úrvinnslu sem sést
hefur á hinum ýmsu minnum úr
myndum Hitchcock. Mackenzie mun
svo í kjölfarið að öllum líkindum
leikstýra myndinni Stain in the
Snow sem fjallar um ungan dreng
sem á stríðstímum sekkur í fen geð-
klofa.
  
Danny De Vito hefur tekið því ró-lega undanfarið en nú eru sex
ár liðin síðan hann leikstýrði Death
to Smoochy og hefur hann helst
leikið nokkur aukahlutverk síðan.
En nú er komið
að nýrri mynd frá
leikstjóranum De
Vito sem í gamla
daga gerði
skemmtilega kol-
svartar gaman-
myndir á borð við
Throw Momma
From the Train
og War of the
Roses. Þá leik-
stýrði hann Mathilda eftir sam-
nefndri sögu Roald Dahl en nýja
myndin er einmitt önnur barna-
myndin hans, The True Confessions
of Charlotte Doyle. Charlotte þessi
er leikin af Saoirse Ronan, sem fékk
óskarstilnefningu fyrir leik sinn í
Atonement, og heldur hún í mikla
svaðilför yfir Atlantshafið árið 1830
en þar lendir hún á milli tveggja
elda, stjórnsams kafteins og upp-
reisnargjarnar áhafnar. Með önnur
helstu hlutverk fara þeir Morgan
Freeman og Pierce Brosnan en enn
hafa ekki borist fréttir af því hvor
leikur kafteininn og hvor leiðtoga
uppreisnarmannanna. De Vito sjálf-
ur ætlar hins vegar að halda sig al-
farið bak við myndavélina.
  
Hjónin Valerie Faris og Jonat-han Dayton fóru mikla sigur-
göngu með frumraun sinni í kvik-
myndaleikstjórn, Little Miss
Sunshine, en áður höfðu þau lengi
leikstýrt tónlistarmyndböndum
saman og unnið þar með listamönn-
um á borð við R.E.M., Smashing
Pumpkins, Red Hot Chili Peppers,
Offspring og Janet Jackson. En nú
er komið að bíómynd númer tvö,
The Abstinence Teacher, sem fjallar
um Ruth, fráskilda konu sem kennir
kynfræðslu og er neydd til þess að
fara að boða unglingunum skírlífi
þegar smábærinn sem hún býr í
snöggkristnast. Mál flækjast svo
enn þegar Ruth fellur fyrir nýfrels-
uðum fótboltaþjálfara (og hér er átt
við alvöru fótbolta að evrópskum sið
en ekki bandaríska kast-fótboltann)
dóttur sinnar sem þrátt fyrir heil-
agleikann er á hraðleið aftur í eitur-
lyfjaneyslu. Myndin er byggð á
samnefndri bók Toms Perrotta en
bækur hans hafa hingað til skilað
fínustu bíómyndum, nefnilega Little
Children og Election.
KVIKMYNDIR
Ashton Kutcher
Saoirse Ronan
Valerie Faris og Jonathan Dayton
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjálmsson@wisc.edu
Kvikmyndabransinn eins og hann birtistokkur í Hollywood-myndum er e.t.v.þekktur fyrir margt annað en að komaá óvart, formúlur og faglegt handverk
eru stoðirnar sem halda byggingunni uppi,
stjörnukerfið hummar eins og smurð og óspenn-
andi vél, og þótt hægt sé að smokra skemmti-
legum hlutum inn um bakdyrnar reynist meg-
instraumurinn oft æði þungur, hann vill drekkja
þeim sem ekki passa sig. En síðan gerist alltaf
eitthvað sniðugt, eitthvað sem maður sá ekki fyr-
ir. Þannig finnst mér afskaplega skemmtilegt, og
að sumu leyti kemur það mér á óvart, að Johnny
Depp sé orðinn ein stærsta sumarstjarnan. Hér er
á ferðinni leikari sem með fáum undantekningum
hefur átt sínar helstu vistarverur á jaðrinum, sér-
hæft sig í sjarmerandi furðufuglum, stundum í
svarthvítum myndum; leikari sem hóf vegferð
sína á hvíta tjaldinu við hlið alræmdrar klám-
leikkonu og sjúskaðs pönkara í mynd eftir sví-
virðilegasta leikstjóra samtímans og hefur þannig
að sumu leyti ullað á sviðsljósið, hann bægði frá
sér frægðinni sem virtist ætla að liggja fyrir hon-
um eftir vinsæla unglingaþætti í sjónvarpi, og
hvað svo? Ekkert nema það að þessi gæi er svo
orðinn hjartaknúsari númer eitt í Hollywood, en
það ferli hófst með bátsferð í skemmtigarði. Og
talandi um smelli. Þegar ég sá Juno varð ég alveg
hlessa að sjá að ítalski hryllingsmeistarinn Dario
Argento er orðinn eins konar mælikvarði eða
vöruheiti fyrir svalheit í bandarískum „indie“
myndum. Viðtökur hryllingsmynda geta reyndar
endalaust komið á óvart, þannig man ég hvað það
kom mér á óvart að meistarastykki Davids
Cronenbergs, Crash, skyldi vera bönnuð í borg-
aralegustu hverfum borgarinnar sem ól höfund
bókarinnar, Lundúna, og talandi um rithöfunda
þá finnst mér það alltaf hafa verið yndislegur leik-
ur örlaganna að besta kvikmynd sem gerð hefur
verið eftir skáldsögu Ernest Hemingway skyldi
hafa verið skrifuð af William Faulkner.
Þá kom það mér á óvart þegar ég horfði á sí-
gilda sjóaramynd Johns Ford, The Long Voyage
Home, verk sem hálfpartinn rembist við raunsæ-
islega framsetningu á sjómannalífinu, að John
Wayne skyldi allt í einu birtast inni í sveittum
þrengslum karakterleikaranna sem upphafin upp-
stilling á erótískum eiginleikum hins eftirsókn-
arverða karlmanns. Manni verður skemmt þegar
hugsað er til þess að innan við áratug síðar hafi
sami leikari umbreyst í feitlaginn karlpung sem
framþungur kjagaði um tjaldið, holdgervingur
leiðinlegustu karlmannsímyndar allra tíma, en
hér við upphaf stjörnuferilsins er hann viðfang
sjónrænnar nautnar, hann er hjálpartæki ástar-
lífsins, hlutgerður eins og dömurnar sem hann átti
eftir að löðrunga í bunum.
Þá hef ég lengi haldið upp á bandaríska leik-
stjórann og Texas-búann Terence Malick. Ástæð-
urnar eru margar en sennilega skiptir máli að ég
kom að fyrstu verkum hans á réttum tíma, og rétt
í tíma til að verða vitni að stórkostlegri endur-
komu hans á hvíta tjaldið eftir langa fjarveru.
Endurkoman – og hefur nokkru sinni átt sér stað
flottari endurkoma? – var meistaraverkið The
Thin Red Line. En það sem kom mér á óvart, fyrir
utan það að Malick fái yfirleitt vinnu í Hollywood,
var að frétta að hann hefði numið heimspeki í
Harvard hjá Stanley Cavell á sjöunda áratugnum.
Cavell hefur ekki aðeins verið einn virtasti heim-
spekingur liðinna áratuga í Bandaríkjunum held-
ur einnig mikilvægur kvikmyndafræðingur. Ekki
vissi ég heldur að Malick hefði hlotið Rhodes-
námsstyrk til að stúdera við Oxford. Þaðan af síð-
ur vissi ég að doktorsritgerð hans (sem að vísu var
aldrei lokið) fjallaði um heims-hugtakið í heim-
speki Kierkegaards, Heideggers og Wittgen-
steins. Og það sem ég vissi alls ekki er að þau okk-
ar sem stundum grípa í enskar þýðingar á hinum
tyrfna Heidegger, nokkuð sem maður gerir sér nú
ekki beinlínis til skemmtunar, lesa Vom Wesen
des Grundes í þýðingu kvikmyndaleikstjórans
Malicks.
Þetta kemur mér á óvart
SJÓNARHORN »Manni verður skemmt þegar hugsað er til þess að innan við ára-
tug síðar hafði sami leikari umbreyst í feitlaginn karlpung sem
framþungur kjagaði um tjaldið, holdgervingur leiðinlegustu karl-
mannsímyndar allra tíma, en hér við upphaf stjörnuferilsins er hann
viðfang sjónrænnar nautnar, hann er hjálpartæki ástarlífsins, hlut-
gerður eins og dömurnar sem hann átti eftir að löðrunga í bunum.
Eftir Ásgeir H Ingólfsson
asgeirhi@mbl.is
H
endurnar. Þetta byrjar alltaf á
höndunum. Höndunum á nafn-
lausa þjófnum, höndunum á
Leonard Shelby, höndunum á
Will Dormer … en svo birtast
vængir, óteljandi leðurblöku-
vængir. Following, Memento og Insomnia, þrjár
fyrstu myndir breska leikstjórans Christophers
Nolan, byrja allar á skoti af höndum aðalpersón-
unnar – og þótt við áttum okkur ekki á því fyrr en
löngu seinna eru þær þarna í byrjun að vinna þær
gjörðir sem leiða persónurnar að lokum til glöt-
unar. En Batman er ofurhetja, honum er því hugs-
anlega við bjargandi í viðsjárverðum heimi Nolans
– sem og galdrakarlinum Alfred Borden í The Pre-
stige.
Flísarnar í minninu
Following, fyrsta mynd Nolans, var tekin upp í
Bretlandi fyrir smáaura, kostaði minna en frægar
„low-budget“ myndir á borð við El Mariachi og
Clerks. Nafnið er dregið af þeirri áráttu aðal-
persónunnar að elta ókunnugt fólk, bara til þess að
geta sett sig í spor þeirra. Aðalpersónan lítur á
sjálfan sig sem rithöfund þótt ekki skrifi hann mik-
ið, hann er óttaleg mannleysa en leiðist á endanum
út í innbrot þegar honum er bent á að það að heim-
sækja íbúðir ókunnugs fólks sé jafnvel enn betri
leið til þess að setja sig í spor annars fólks. En þótt
Nolan sé dugnaðarforkur þá má samt líklega finna
meira af honum sjálfum í þessari liðleskju en flest-
um öðrum persónum hans. Þeir eiga það sameig-
inlegt að setja sig í spor ókunnugra, ókunnugra
sem iðulega bíða ill örlög í viðsjárverðum heimi –
og refsingin er grimm, í tilfelli leikstjórans sú að
láta sér þykja vænt um aðalpersónu sem oftast er á
beinni leið til glötunar. Merki Batman á hurð elt-
arans benti þó til þess að Nolan sjálfur ætti bjart-
ari framtíð.
Following var rétt rúmlega klukkutíma svart-
hvít mynd sem fór ekki víða. En svo kynnti Nolan
veröldina fyrir Leonard Shelby, manninum sem
getur ekki munað til að gleyma. Byrjunaratriði
Memento er ógleymanlegt öllum sem sáu, hendur
sjást hrista polaroid-mynd, við sjáum myndina
fölna og svo fer byssukúlan aftur upp í byssuna. Og
á einu augnabliki vissu forspáir bíógestir að nýr
meistari væri fæddur.
Leonard Shelby er með ónýtt skammtímaminni
sem veldur því að hann vaknar sífellt til meðvit-
undar á sama augnablikinu, augnablikinu sem
hann sá eiginkonu sína liggja í blóði sínu eftir að
ráðist var á þau á heimili þeirra. Myndin virðist öll
vera sögð aftur á bak en það er þó lúmsk blekking,
hún skiptist á milli stuttra svart-hvíta atriða sem
sögð eru í réttri tímaröð og litasena (töluvert
lengri en þær svart-hvítu) sem eru sagðar aftur á
bak þangað til að þær mætast í einkennilegum
brúnleitum tón í lokaatriðinu.
Myndin snýst um leit Leonard að morðingja
konu sinnar og í henni speglast höfundareinkenni
Nolans líklega best af öllum hans myndum. Allar
fjalla þær einum þræði um sjálfsblekkingu og
hvernig syndir manns, jafnvel þær sem virðast
smávægilegar, elta mann alltaf uppi að lokum. En
fyrst og fremst eru þær kröftug fordæming á
hefndinni, hefndinni sem leiðir sögupersónurnar
iðulega til glötunar ef þær eiga sér ekki djúpvitran
bryta sem kemur vitinu fyrir þær þegar með þarf.
Nolan býr til breyskar hetjur sem gera þær
kröfur til sín að þær séu fullkomnar. Standa misvel
undir því en Nolan gefur hvorki aðalpersónunum
né áhorfendunum séns, hann heimtar að við sem
og aðalpersónurnar horfumst einbeitt í augu við
hvað það nákvæmlega er sem við þurfum að gera
til að verða almennilegar manneskjur. Það er alls
ekki jafn auðvelt og það virðist stundum. En það er
ekki þar með sagt að það sé hægt að víkja sér und-
an því.
Leonard hylur líkama sinn með húðflúrum til að
geta munað, þannig er það líkaminn sem stjórnar
honum í stað hugans, það sem Leonard skrásetur í
hold sitt ræður för því annað máist út jafnóðum.
Líkaminn er vél sem hingað til hefur þjónað mann-
inum en hinum sjúka, vanstillta huga Leonards
hefur tekist að breyta honum í hefndarvél, full-
komna hefndarvél því ef hann fær samviskubit þá
gleymir hann því. Þegar honum er bent á fólsku
sína undir lok myndarinnar og man í augnablik
sáran sannleika sem honum hafði tekist að gleyma
hristir hann hausinn, losar flísina úr minninu.
„Ég fæddist ekki hérna“
Næst hélt Nolan til Alaska þar sem lögregluþjónn-
inn Will Dormer getur ómögulega sofið þessar
björtu nætur og er myndin nefnd eftir svefnleysi
hans, Insomnia (og er endurgerð á samnefndri
norskri mynd). En það er þó samviskan en ekki
birtan sem heldur fyrir honum vöku og samviskan
versnar bara. Hann hafði tekið lögin í sínar hendur
og þegar til Alaska er komið taka örlögin Dormer í
sínar hendur og refsa honum grimmilega, refsing
sem þó var að mestu sjálfsköpuð. Insomnia er þó
ekki síður mynd um stað, tökustaðurinn er oft að-
eins myndskreyting í bakgrunninum en Alaska In-
somniu er nánast sjálfstæður karakter og mynda-
vélin gælir við ægifagurt norðrið, sem birtist
kannski best í orðum stúlkunnar sem gætir hótels-
ins; „Það er tvenns konar fólk í Alaska; þeir sem
fæddust hérna og þeir sem eru að flýja eitthvað.
Ég fæddist ekki hérna.“
Inn á milli tveggja Batman-mynda kom svo The
Prestige, sem eiginlega mætti kalla vasaútgáfu
Nolans á Íslendingasögunum. Þar berjast tveir
galdrakarlar hatrammlega um titilinn besti galdra-
maður Lundúnaborgar, en erfitt er að sjá á milli
hvort ráði meiru, hefndarlostinn (en sá vítahringur
hefst með sviplegu slysi) eða metnaðurinn.
Svarti riddarinn skákar þeim hvíta
Eins og áður er getið verða ákveðin þáttaskil í
myndum Nolans með Batman Begins. Þótt mörg-
um hafi orðið tíðrætt um hve þessi endurlífgun
hans á bíóferli Blaka sé myrk er hún þó töluvert
bjartsýnni en fyrri myndir leikstjórans. Bruce
Wayne er alls ekki fullkominn og þráir að hefna
látinna foreldra sinna en það verður honum til
happs að eiga brytann Alfred og æskuvinkonuna
Rachel að. Þau beina honum ávallt á rétta braut,
eru samviskan á öxlinni sem aðalpersónur annarra
mynda leikstjórans höfðu losað sig við fyrir löngu.
En það er heldur betur farið að myrkva á ný í
annarri myndinni, The Dark Knight, þar sem gerv-
öll Gotham-borg virðist ramba á barmi tortímingar
vegna brjálæðis Jókersins. Þar berjast bæði hvíti
riddarinn og svarti riddarinn við trúðinn geðveika
og annar á eftir að blindast af hefndarþorsta áður
en yfir lýkur. En svo er bara að sjá hvort Blaki lifi
af þriðju myndina eða hvort hann snúi aftur til að
leita hefnda.
Sjálfskaparvíti hefndarinnar
Að horfa „Veröldin hverfur ekki þótt við lokum
augunum,“ segir Leonard Shelby í lokaatriði
Memento þar sem hann ekur með lokuð augu um
þjóðvegi Bandaríkjanna. Christopher Nolan er
með augun galopin og skapar sína eigin heima.
Christopher Nolan hóf ferilinn með hræódýrri
svart-hvítri smámynd, sló í gegn með Memento
og hefur nýlokið við að frumsýna mynd um
Leðurblökumann sem stefnir í að verða einhver
stærsta mynd kvikmyndasögunnar.