Skinfaxi - 01.01.1912, Blaðsíða 2

2
SKINFAXl
ir menn væru „mentaðiru, löndin væi'u
full af fróðum bófum. Hver maður reyndi
að svikja meðbræður sína, hvort orð væri
talað til að leiða í gildru og villa sjónir,
hvert heit og loforð gert til að blekkja,
hver samningur til að rjúfa. Enginn gæti
öðrum treyst, engir unnið saman, allir
menn væru að nýju fullir fláræbis móti
meðbræðrum sínum. Maðurinn hefði hrap-
að niður feikihátt hengiflug, týnt og glat-
að eríiði mörg þúsund ára, slæði nú þar
sem hann byrjaði í öndverðu, lifði nú þann-
ig, að lííið alt væri hvíldarlaus leikur viltra,
grimmra dýra. Það væri endalok allrar
menningar.
Mentun og menning lenda þannig í bar-
áttu eins og eldur og vatn, eru orðin ósam-
rýmanleg eftir skilningi nútímans. Maður
getur verið mentaður, þótt hann sé
þannveg skapi og siðum búinn, að ef
allir yrðu eins og hann, yrði öll siðmenn-
ing að engu. Og ástœðan til þessarar
baráttu er sú, að menningin heimtar,
að einstáklingurinn taki tillit til liags-
muna annara manna og heildarinnar
allrar, heimtar að maðurinn sé siðgóð.
ur. Afur er, eftir þeim algenga skiln-
ingi, mentunin sama, og kunnátta, þekk-
ing, geta til að ráða sjálfur, og eftir
eigin geðþótta, fram úr vandamátum
lífsins, það að vera sterkur, hvernig j
sem sá styrkur er notaður.
Þannig eru úrslitin; menningin áfellir
vægðarlaust eigingjarna skaðræðismanninn,
sem veikir heildina, og hún áfellir því meir,
sem skaðinn er stórvægilegri og veldur
meira og víðtækara böli. Þessvegna áfellir
hún Albertí. Formælendur „skólaveru-
mentunar" segja: ef einstaklingurinn upp-
fyllir vissar fróðleikskröfur á fyrsta hluta
æfinnar, þá er hann „mentaður". Og þó
hann sé maður gersneiddur öllu siðgæði,
þótt hann sá skaðræðismaður og brenni-
vargur samtíðar sinnar, þótt hann sé stað-
inn að óvirðulegustu verkum, þá er hann
„mentaður“ og verður talinn það jafnlengi
og hans er minst. Þessvegna er og verð-
ur Alberti „mentamaður“ samkvæmt þeim
skilningi.
Og meir en í hug og hjarta þeirra, sem
nú lifa og ráða málum manna. Kangar
og skaðlegar hugmyndir eru lifseigar eins
og sóttkveikjurnar, ef þeir hæfa vel hags-
munum aflmestu stéttanna í þjóðfélaginu.1
Og það er iangtum hægra að uppfylla
kröfur „mentunar“leiðtoganna,[ heldur eiv
boð menningarinnar, léttara að sitja fá-
ein ár á skólabekk og taka nokkur prófr
heldur en að verða alhliða þroskaður mað-
ur í líkamlegri orku, dómgreind og sið-
gœði. Framh.
*Að fegra og hreinsa
móðurmálið."
Þessi er einn liðurinn í stefnuskránní
okkar. Einn þeirra sem okkur hefir orðið'
lítið ágengt um. En við finnum að við-
þurfum að vinna mikið fyrir hann.
Víða hafa verið reynd mörg ráð„til þessa.
Ég get t. d. nefnt, að í Ungmennafélagr
Reykjavíkur var lengi við líði svonefnd'
mállýtanefnd. Hún tíndi upp öll útlendi
orð, sögð í ræðum á fundum og jáfnvefc
utan funda, og birti þýðingar. Núerhún
sofnuð. Og allir þar ásáttir um, að vekja.
hana ekki. Árangurinn varð lítill. Helst
sá að menn fara síöur með bein útlendi
orð á fundum. Og ég er viss um að aldrei
verður komist lengra, með þeirri aðferð.
Og með því næst aldrei nema önnur
hliðin þess, að fegra og hreinsa móður-
málið. Það verður aðeins eltingaleikur unr
einstök orð. En málinu stendur miklu>
meiri hætta frá annari hlið.
Einstök orð eru svo lílill þáttur máls-
ins. Og menn hafa miklu fremur opin.
1) Þannig eru t. d. lög í einu mesta menn-
ingarlandi heimsins, að giftur maður ú lögheimt-
ing á skilnaði, ef konan er ótrú. En þó mnður-
inn sé ótrúr, er það ekki skilnnðarsök. Ekká
hefir kvennfólkið gert þau lög.