Sjómannablaðið Víkingur - 01.04.1961, Síða 20

in. Enn mikilvægari var þó sú
uppgötvun, að dýralíf hins kalda
hafsvæðis reyndist gerólíkt því,
sem það var í heita sjónum vest-
an megin. Og ekki nóg ,með það.
Þær fáu lífverur, sem fundust
sömu tegundar báðum megin
hryggjarins voru ekki á sama
dýpi á báðum svæðum, heldur
þar sem hitastigið var hið sama
eða því sem næst. Þessar niður-
stöður voru fyrstu sönnunar-
gögnin fyrir því, að lífvei'ur
sjávarins eru háðar umhverfinu.
Þar með var myndaður fyrsti
hlekkurinn í þeirri keðju, sem
tengir líffræðilegar og sjófræði-
legar rannsóknir, enda varð nú
ekki lengur efazt um gildi sjó-
rannsókna til aukinnar þekking-
ar og skilnings á lífverum sjáv-
arins.
Eannsóknir á öðrum hafsvæð-
um hafa einnig sýnt, að út-
breiðsla hinna einstöku fiskteg-
unda ákvarðast miklu fremur af
sjávarhita en landfræðilegri
legu. Aflabrögð á mismunandi
svæðum eru undir því komin, að
sjávarhiti og önnur skilyrði
henti þeirri tegund, sem veiða
skal. Sjófræðilegar athuganir
geta því að nokkru leyti skorið
úr um það, hvort vænta megi
góðs afla á hverjum stað.
Óvíða hefur verið sýnt jafn-
greinilega fram á mikilvægi
sjávarhitans fyrir hagstæð afla-
brögð og á Nýfundnalandsmið-
unum, þar sem ástand sjávarins
er mjög breytilegt og því auð-
veldara að greina áhrif hitans
á útbreiðslu tegundanna. 1
skýrslum Fiskirannsóknaráðs
Norður-Ameríku fyrir árin 1921
—1930 er rætt um kjörhita
nokkurra fisktegunda. Þar segir
meðal annars á þessa leið:
„Mjög lítið er um þorsk við -^2°
til 1.5° C, fremur lítið við 1.5°
til 3° en mjög mikið er af honum
við 3° til 5°, nokkru minna við
5° til 7° og hverfandi lítið við
meiri hita en 8° til 9°. Við hærri
hita en 4° til 5° ber æ meira á
ýsu í stað þorsks, en mest er af
henni við 5° til 7° hita. Við
hærri hita en ,6° til 7° veiðist
oft engin ýsa, en í stað hennar
er talsvert um háf, sem er al-
gengasti fiskurinn við 7° hita og
þar yfir“.
Svo mjög virðast fiskveiðarn-
ar velta á sjávarhitanum á þessu
svæði, að yfirvöld annarra þjóða
hafa eindregið ráðlagt fiski-
mönnum sínum að athuga sjáv-
arhitann, áður en þeir hefji
veiðarnar, svo að þeir eyði ekki
tíma og erfiði til einskis. Enn-
fremur hefur verið sýnt fram á
þann möguleika að ráða af hita-
mælingunum, hvar og hvenær
vonir standa til, að veiði verði
góð.
Bretar og Norðmenn hafa
gert allvíðtækar rannsóknir við
Bjarnareyju til þess að fá úr því
skorið, hver sé kjörhiti þorsks-
ins á þeim slóðum. En rann-
sóknir brezka hafrannsókna-
skipsins Ernest Holt nú á síð-
ustu árum hafa sýnt, að á
grunnunum við Bjarnareyju er
sambandið milli sjávarhita og
þorskmagns engan veginn svo
einfalt. Þótt þorskurinn leiti
sjaldnast til kaldari sjávar en
2° á þessu svæði, virðist hann
ónæmari fyrir kalda sjónum,
þegar hann leitar ákafast eftir
æti á aðalfæðutímanum, þ.e. frá
júlí til september. Á þeim árs-
tíma hefur hann veiðzt í ríkum
mæli, jafnvel þótt sjávarhitinn
væri undir 0°C.
Við Noregsstrendur eru skilin
milli strandsjávar og úthafssjáv-
ar mjög greinileg. Strandsjórinn
er blandaður ferskum Eystra-
saltssjó og nær því aldrei mikilli
eðlisþyngd, jafnvel þótt hitastig-
ið lækki niður í 0°. Á grynning-
unum uppi við ströndina nær
strandsjórinn alveg til botns, en
lengra undan landi er hann sem
þunnt yfirborðslag ofan á miklu
hlýrri og saltari úthafssjó. Þetta
yfirborðslag verður því þynnra,
því lengra sem kemur frá landi.
Sýnt hefur verið fram á, að á
Lofotenmiðunum safnast þorsk-
urinn í þéttar torfur á skilunum
milli strandsjávar og úthafssjáv-
ar, þar sem hitastigið er 4°—6°.
Norðmenn gerðu sér snemma
grein fyrir þessu nána sambandi
milli sjávarhitans og útbreiðslu
þorskins. Þegar árið 1879 hófu
þeir reglubundnar mælingar, og
sjómenn voru hvattir til þess að
afla sér hitamæla. Síðari tíma
rannsóknir hafa leitt í ljós, að
hitaskilin eru allbreytileg ár frá
ári. Eftir hlýtt sumar og vot-
viðrasamt haust verður yfir-
borðslagið mjög eðlislétt, og
vetrarkælingin nær stutt niður í
sjóinn. Þá liggja skilin á grunn-
slóðunum skammt undan landi,
og skilyrðin til að stunda veið-
arnar verða miklu betri, einkum
fyrir smærri bátana. Sé haustið
hins vegar kalt og þurrt, verður
yfirborðslagið eðlisþyngra og
vetrarkælingin nær niður á
meira dýpi. Hitaskilin verða þá
lengra undan landi. veiðarnar
háðari veðri og erfitt fyrir
smærri báta að stunda þær. Af
veðráttu sumars og hausts má
því talsvert ráða um veiðihorfur
og líklega veiðistaði á vetrarver-
tíðinni.
Á grunnunum norðan og norð-
austan Finnmerkur finnast ann-
ars konar hitaskil, þar sem mæt-
ast hinn hlýi og salti Atlantssjór
og hinn kaldi og ferski sjór í,
Barentshafi. Á straumamótunum
fellur hitastigið frá 4° niður í
2°. Á þessu blöndunarsvæði
heldur þorskurinn sig á vorin.
En straumamótin færast til ár
frá ári, eftir því, hve styrkleiki
Atlantsstraumsins er mikill.
Sé Atlantsstraumurinn óvenju
sterkur, færast þau austar, og
verður þá lengra á miðin. Sé
Atlantsstraumurinn á hinn bóg-
inn veikur, liggja mótin
skemmra frá landi og ná yfir
lengra svæði meðfram ströndum
Finnmerkur.
Rannsóknir norska sjófræð-
ingsins Jens Eggvins sýndu, að
árið 1934, er aflabrögð voru
með lélegasta móti við Austur-
Finnmörk, náði Atlantssjórinn
óvenju langt til austurs, enda
voru það aðeins stærstu bátarn-
ir, sem þá gátu stundað veið-
arnar. Árið 1936 var útbreiðsla
Atlantssjávarins rniklu minni og
VlKINGUR
108