Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1966, Síða 17

Stýrimannaskólinn í Reykjavík
75 ára
Rœða Jónasar Sigurðssonar, skólastjóra
við skólaslit.
Háttvirtu ráðherrar og borgar-
stjóri Reykjavíkur, ágætu gestir,
kennarar og nemendur eldri og
yngri.
Ég vil byrja á að bjóða velkomna
hingað þá, sem viðstaddir eru þessa
skólauppsögn Stýrimannaskólans i
Reykjavík.
í upphafi vil ég minnast tveggja
nemenda skólans, er létust á vo.f-
eyfilegan hátt á skólaárinu, þeirra
Steinars R. Elíassonar úr Reykja-
vík, nemanda í 3ja bekk farmanna-
deildar, er lézt í byrjun skólaársins
af slysförum, og Óla Gunnars Hall-
dórssonar frá Neskaupstað, nem-
anda í 1. bekk fiskimannadeildar í
vetur, er lézt í vor, einnig af slys-
förum. Báðir voru þessir menn í
blóma lífsins, mestu myndar- og
efnispiltar, sem mikils mátti vænta
af í framtíðinni, hefði þeim orðið
lengra lífs auðið.
Ég vil biðja viðstadda að heiðra
minningu þessara látnu ungmenna
með því að rísa úr sætum.
Við lok þessa skólaárs lýkur 75.
starfsári Stýrimannaskólans í
Reykjavík Hann var stofnaður með
lögum nr. 19 22. maí 1890, en var
settur í fyrsta sinn 1. okt. 1891.
Hefur hann starfað óslitið síðan, og
er þetta því 75. skólauppsögn hans.
Ég tel rétt við þessi merku tímamót
að fara nokkrum orðum um sigl-
ingafræðikennsluna og starfsemi
skólans á þessum þrem aldarfjórð-
ungum. Verður þó tímans vegna
farið fljótt yfir sögu.
Að sjálfsögðu átti stofnun skól-
ans sér nokkuð langa forsögu. I
minningarriti fimmtíu ára afmælis
Stýrimannaskólans í Reykjavík, sem
gefið var út 1941, eftir Einar heit-
inn Jónsson, magister, þáverandi
tungumálakennara skólans, telur
hann, að fyrst sé minnst á Stýri-
mannaskóla á prenti í hinni miklu
og merku ritgerð Jóns Sigurðssonar
forseta, um skóla á íslandi, er birt-
ist í Nýjum félagsritum árið 1842.
Jón Sigurðsson telur þó, að þótt
slíkur skóli, ásamt skólum fyrir
kaupmannaefni og þá, sem læra
ætla handiðnir séu öldungis nauð-
synlegir, séu meiri vandkvæði á
stofnun þeirra, en á almúgaskólum
ætti að vera, — fyrir því að kaup-
staðarlíf á íslandi er mjög lítið enn
sem stendur, eins og hann komst að
orði.
Sú varð raunin á með þennan
skóla, því nær fimmtíu ár liðu frá
VÍKINGUR
því að á þetta var minnst, þar til
stofnun hans varð að veruleika. Þó
voru gerðar merkar tilraunir af ein-
stökum mönnum og samtökum til að
halda skóla fyrir sjómenn og kenna
þeim sjómannafræði. Fyrstir eru
tilnefndir Árni Thorlacius í Stykkis-
hólmi og Magnús Jónsson Waage í
Vogum á Reykjanesi, er auglýsir
kennslu 1847. Báðir þessir menn
höfðu lært sjómannafræði ytra, en
hve mörgum þeir hafa kennt er ekk-
ert vitað. Eftir Árna liggur og hand-
rit að stýrimannafræði á íslenzku,
sem fullsannað var 1843, og er það
fyrsta kennslubókin af því tagi.
Vagga skipulegrar sjómanna-
fræðslu verður þó að telja að standi
á Vestfjörðum, en fyrsta tilraun til
að koma á fót sjómannaskóla var
gerð af Vestfirðingum. Bundust
nokkrir þilskipaeigendur samtökum
á Kollabúðarfundi 1850 um að gang-
ast fyrir stofnun sjómannaskóla.
Var samþykkt að leita hófanna hjá
þilskipaeigendum í Vestfirðinga-
f jórðungi og efna til samskota með-
al þeirra til að koma þessu áhuga-
máli fundarmanna í framkvæmd. í
greinargerð um málið er sú von lát-
in í ljós, að aðrir landsfjórðungar
fylgi þessu fordæmi, svo hægt verði
að stofna einn sjómannaskóla fyrir
allt landið. Undirtektir imdir þetta
þjóðnytjamál urðu þó sorglega litl-
ar eða nánast engar, nema í ísa-
fjarðarsýslu. En árið eftir brauzt
ungur og dugmikill ísfirðingur í því,
að fara utan til náms í stýrimanna-
fræðum með það fyrir augum að
kenna síðar þau fræði. Maður þessi
var Torfi Halldórsson, síðar skip-
herra og útvegsbóndi. Lauk hann
prófi í Danmörku og kom heim ári
síðar. Torfi hélt á Flateyri við Ön-
undarfjörð síðan skóla í mörg ár
fyrir stýrimannaefni, fyrst á ísa-
firði og síðan á Flateyri, eftir að
hann flutti þangað. Sóttu menn til
hans af öllu Vesturlandi, einnig frá
Norðurlandi og jafnvel af Austur-
landi. Ekki hafði hann neinn styrk
til kennslunnar, því að samtök þau,
er gangast ætluðu fyrir stofnun
sjómannaskóla, vörðu fjármunum
þeim, sem safnast höfðu og upphaf-
lega voru ætluð skólahaldi, til stofn-
unar ábyrgðarfélags vestfirzkra þil-
skipa, hið fyrsta skipaábyrgðarfélag
á íslandi. Nemendur Torfa skiptu
mörgum tungum, og má telja hann
brautryðjanda á sviði sjómanna-
fræðslunnar.
Á Norður- og Suðurlandi vill svo
einkennilega til, að það eru ekki sjó-
menn eða menn, sem stundað höfðu
sjómennsku, sem fyrstir gerast
kennarar í sjómannafræðum.
Á Norðurlandi er það merkis-
bóndinn Einar Ásmundsson, alþing-
ismaður og umboðsmaður í Nesi við
Eyjafjörð, sem byrjar að segja há-
karlaformönnum til í siglingafræði.
Hafði hann numið þau fræði til-
sagnarlaust, enda var hann vitmað-
ur mikill og fjölfróður. Var hann
vel að sér í stærðfræði og landa-
fræði og málamaður mikill. Vitað
er að Einar tók allmarga nemendur
á heimili sitt, kenndi þeim sjó-
mannafræði og lét suma taka próf.
Hjá honum er talið, að Jón Lofts-
son úr Fljótum hafi fyrst lært, en
hann fór utan 1856 til frekara náms
og tekur próf í Danmörku vorið
1857. Jón Loftsson kenndi síðan
nokkrum nemendum sjómanna-
fræði og skóla hélt hann á Norður-
landi a.m.k. í tvö ár. Var hann á
sínum tíma talinn bezt að sér í sjó-
mannafræði og siglingalist á Norð-
urlandi og var titlaður skipherra
og eins og yfirleitt þeir, er próf
tóku ytra.
Um sjómannakennslu sunnanlands
eru ekki neinar heimildir fyrr en
163