Sjómannablaðið Víkingur - 01.06.1971, Síða 9

á að flýja vörpuopið en botnfiskar. Uppsjávar-
fiskar eru yfirleitt mjög viðbragðsfljótir, en það
sem meira máli skiptir er það, að þeir hafa einni
flóttaátt meira (niður) en botnfiskar. Þetta
vandamál leiddi til þess, að sífellt var leitazt við
að stækka vörpurnar og má segja að sú þróun
hafi haldist síðan.
Það var ekki fyrr en árið 1948 að flotvörpu-
tilraunir báru árangur. Það var 2ja báta varpa
gerð af Dananum Robert Larsen, sem var að
verki. Varpa þessi var gerð úr 4 samskonar net-
byrðum, pýramídalöguð. Hún var dregin af 2 bát-
um með alls 4 togvírum. Margar þjóðir urðu til
að taka upp vörpu þessa eða að útbúa sér svip- (
aðar vörpur, ekki sízt Þjóðverjar, Svíar og Jap-
anir.
Mörgum var þó þyrnir í augum að nota 2 skip
við veiðar með sömu vörpunni, enda hefur það
vissulega marga ókosti. Tilraunum með hleravörp-
um var því ótrautt haldið áfram. Árangur varð
þó lítill lengi vel, nema helzt við veiðar á við-
bragðsdaufum fiski, helzt síld, enda var yfirleitt
togað fyrir þá fisktegund. Fyrsti verulegi árang-
urinn náðist þó árið 1952 í íslenzku Breiðfjörðs-
vörpuna, en einnig í þetta sinn var yfirleitt um
hrygnandi fisk að ræða. Ekki er með því kastað
neinni rýrð á hið íslenzka framtak og hugvit, enda
eru næsta fá dæmi til um árangursríkar þorskveið-
ar í flotvörpur yfirleitt.
En áfram var haldið við tilraunirnar með flot-
vörpunni. Vörpurnar voru stækkaðar smátt og
smátt, enda þarf býsna stórt op til að veiða síld,
sem mest var sótzt eftir, þar sem hún kemur
vart nær umgjörð netopsins en 5 m. Samkvæmt
því er 10 x 10 m. vörpuop of lítið til að veiða síld,
nema torfurnar séu þeim mun þéttari eða síldin
hrygnandi, en þá fælist hún alls ekki vörpuopið.
Til dæmis um þróunina í Þýzkalandi má nefna,
að árið 1962 voru vörpur með 16 x 27 m. opi í notk-
un og árið 1965 var vörpuopið orðið um 20 x 30 m.
og síðla árs 1966 hófust tilraunir með 25 x 40 m.
vörpu. Möskvastærð í forneti þessara varpna var
200 mm. Var þá svo komið, að ekki var fært að
stækka vörpurnar nema minnkað viðnám í togi
kæmi til, þar sem reynslan hafði sýnt, að fiskur
heldur sig yfirleitt ekki nærri randlínum vörpu-
opsins, var gripið til þess ráðs að stækka möskva
fornetsins nær þrefalt í trausti þess, að fiskur
færi þar ekki út. Stuðzt var við reynslu Pólverja
og Frakka, sem þegar höfðu notað stórriðnar
vörpur við síldveiðar með góðum árangri. Þessar
stóru, stórriðnu vörpur gáfu góða raun og voru
brátt stækkaðar enn. Nú er op stærstu varpanna
um 37 x 55 m.
Eitt höfuðskilyrði flotvörpuveiða eru góð fiski-
leitartæki. Góður dýptarmælir er því aðeins nægi-
legur, að fiskitorfurnar séu svo þéttar, að ekki
þurfi beinlínis að leita að þeim. Að öllu jöfnu er
VlKINGUR
þó nauðsynlegt að nota fiskrita (asdik), eins og
við aðrar veiðar á uppsjávarfiski. Hvorugt þess-
ara tækja veitir þó upplýsingar úm dýpt vörp-
unnar í sjónum. 1 upphafi flotvörpuveiðanna var
reynt að reikna stöðu vörpunnar út frá horninu,
sem togvírar mynda við láréttan flöt. Þessi að-
ferð reyndist þó of ónákvæm, vegna þess að tog-
vírar mynda engan veginn beina línu frá skipi að
hlerum. Annar möguleiki er sá að láta nærstatt
skip sigla yfir vörpunni og ákvarða dýpt hennar
með dýptarmæli. Slíkt er þó ekki unnt nema endr-
um og eins, eins og skiljanlegt er.
Tveir nothæfir möguleikar eru þó eftir. Ann-
ars vegar að staðsetja dýptarmæli á vörpunni (yf-
irleitt á höfuðlínu) og hins vegar að mæla þrýst-
ing við vörpuna og reikna dýptina út frá því.
Báðar aðferðirnar hafa verið reyndar með og án
kapals frá mælitækinu til skipsins.
Þrýstitæki þau, er notuð hafa verið til dýptar-
ákvörðunar vörpunnar, vinna á sama hátt og sjálf-
ritandi loftvogir. Tækið, sem sett er á vörpuna,
ritar línurit, sem sýnir dýptina á hverjum tíma.
Eftir hvert tog er línuritið síðan tekið úr tækinu
og eru þar með fengnar upplýsingar um það, hve
djúpt varpan hefur verið í sjónum. Með þessum
hætti fást upplýsingar um dýpi vörpunnar, en þó
ekki fyrr en að loknu togi, og er því takmarkað
gagn af vegna þess að ekki er hægt að segja fyrir
með neinni vissu, að varpan lendi á sama dýpi í
næsta togi, enda þótt sama víralengd sé notuð.
Örlítill munur á toghraða og togstefnu (áhrif
straums og veðurs verða önnur) geta haft mikil
áhrif. Upplýsingar frá þrýstitækinu má hins veg-
ar fá jafnóðum, ef notaður er kapall, sem liggur
frá tækinu að skipinu. Bandaríkjamenn gerðu
þetta t. d. með góðum árangri 1957. Athyglisvert
er þó, að fyrsta þrýstitækið, sem mér vitanlega
hefur verið sett á flotvörpu, var íslenzkt, útbúið
af Jóni Sveinssyni rafvirkjameistara að tilhlut-
an Agnars Breiðfjörðs. Tæki þetta, sem notað var
með kapli, var reynt á bv. Neptúnusi 1952 við
flotvörpuveiðar.
I tilraunum, sem Japanir gerðu árið 1957, tókst
að finna leið til að fá upplýsingar um dýpt netsins
jafnóðum án þess að nota kapal. Á þrýstingsmæl-
inum var sérstakt senditæki, sem sendi stuttbylgju-
merki í átt að skipinu. Móttakari, sem dreginn var
á eftir skipinu, tók á móti þessum merkjum og
kom þeim áfram í sérstakan skrifara, sem síðan
sýndi dýpt vörpunnar á línuriti, eða á líkan hátt
og dýptarmælar gera. Sú hugmynd, að setja dýpt-
armælisbotnstykki á höfuðlínu vörpunnar, kom
fram í Frakklandi á árunum eftir 1950. Þar var
gert ráð fyrir, að kaplinum yrði komið fyrir í
öðrum togvírnum. Ekkert varð þó úr þessum fram-
kvæmdum, en Ameríkanar reyndu þessa aðferð
árið 1964, og síðan hefur hún verið notuð af og
til, að því er sagt er, með góðum árangri.
193